ХХ гасырның төп вакыйгасы булган Октябрь революциясенең “авторы”, ягъни аны әзерләүче һәм тормышка ашыручы, дөньяда беренче коммунистлар партиясен һәм тәүге социалистик ил – Совет дәүләтен төзүче, пролетариат юлбашчысы Владимир Ульянов-Ленинның үлеменә 90 ел тулды.
Ленинга караш бүген шактый үзгә һәм каршылыклы. Бүгенге шартларда да күпләр Ильичның бөеклеген, кылганнарының тарихи зарурлыгын таныган кебек, чаманы онытып, аны дөнья явызына, шәфкатьсез һәм миһербансыз затка, хәтта ки тиранга әверелдереп калдырырга теләүчеләр дә җитәрлек. Соңгылары күбәю капитализмны, аның комсызлыгын, ул вакытлардагы үтә рәхимсезлеген, гомумән, кешене кеше изүне күралмаган, гомерен капитал белән көрәшкә багышлаган затка бүгенге буржуйларның соңга калган үче, мәкерле җавабы гына түгел. Инкыйлабны, беренчедән, берәү дә ак перчаткалар киеп, чиста, сөттән ак, судан пакь калып ясый алмый. Революцияне саклау исә аны ясаудан да авыррак, хәтәррәк – ул юлны кансыз, корбаннарсыз үтәрмен димә. Икенчедән, Россия шундый ил, анда идеаль кешене дә пычракта әвәләргә мөмкиннәр. Чөнки иҗтимагый-сәяси кыйблалар тамгасын, юнәлешен һәрчак үзгәртеп, һәр хакимият үзеннән алдагысын кире кагып килә, юкка чыгарырга тырыша. Әле яңа гына яхшы булган күп нәрсә кинәт кенә начарга әйләнә. Хәтта тарих булып тарих та, гамәлдәге сәясәткә, сәясәтчеләргә яраклаштырылып, еш кына яңадан күчереп языла.
Әмма шундый шартларда да, Ленин – барыбер кагыйдәдән чыгарма. Башка революционер-практиклар кебек идеальлектән ерак кеше булып та, ул шундый шәхес – вәзгыять, сәяси конъюктура үзгәрү аны җиргә салып таптый, тарих чүплегенә илтеп ташлый алмый. Совет чорында еш кабатланганча: “Ленин бүген дә исәннәрдән исәнрәк”, – дип үк әйтеп булмаса да, гомуми наданлыкка, үткәннәргә битарафлыкка таба барган, тормыш мәгънәсе акча артыннан кууга кайтып калган бүгенге заманда, илдә дә ул әле күпмедер үз бөеклеген җуймаган бер титан булып кала килә.
Юлбашчының күпсанлы мәгърур һәйкәлләре шул чыгарманы дәлилләп, әле дә үзәк мәйданнарда тора. Әле дә шәһәр саен диярлек Ленин исемендәге урамнар, проспектлар, мәдәният йортлары, китапханәләр. Ул туган шәһәр дә һаман аның исемен йөртә. Миңа калса, бу шулай булырга, калырга тиештер, кирәктер. Ленинны пьедесталда тотуның, төшермәүнең сәбәбе бүгенге элитаның тарих турында кайгыртуыннан түгел, әлбәттә. Ул шүрләүдән һәм теләсәләр-теләмәсәләр дә, Ленинның кабатланмас шәхесен, бөеклеген танудан, аның даһилыгы белән килешүдән. Бүгенге сәясәтчеләр, үзләрен бик акыллыга санаган халәттә дә, Ленин белән чагыштырганда бары кәрләләр, тарихтагы эзләре тиз суыначак вакытлы затлар. Моны алар сизенәләр, беләләр. Шүрләүнең дә сәбәбе ачык – Ленинга мәңгелек теләктәшләр, аңа тугры калганнар, аны гына таныган, аңа табынган буын әле дә исән, китеп бетмәде. Хакимият аларны кыерсытуның кыйммәткә төшү ихтималын исә аңлый.
Әйе, Ленин башлаган, җиде дистә елга сузылган бөек социаль-сәяси тәҗрибә уңышсыз тәмамланды. Ленинның эшен дәвам итүчеләрдә Ленин акылы, аның даһилыгының яртысы, чиреге генә булса да, без, ихтимал, заманга яраклаштырылган, пассионарлык, ягъни яшәү көче иңдерелгән шул стройда әле бүген дә гомер сөргән булыр идек. Социализмны сагынудан гына түгел бу уйлар, алар күбрәк бүгенге затсыз, гаделсез, идеалларсыз, кырыс һәм буталчык тормыш белән килешмәүдән туалардыр. Ни дисәң дә, капма-каршы ул ике стройның, системаның икесеннән дә без әлегә чаклы бары начар якларны гына алдык бит.
Григорий Явлинский дигән икътисадчы заманында: “Коммунизм ул – бетләү кебек, һәрчак фәкыйрьлектән килеп чыга”, – дип сөйләнергә ярата иде. Килешмәслек түгел, дөрес сүзләр: инкыйлаблар фәкыйрьлектән, тигезсезлектән. Ә фәкыйрьлек үзе каян килеп чыга соң? Капиталның азуыннан түгелме? Разин, Пугачевлардан башлап, төрле народоволецларга, революционер-максималистларга, Ленинга чаклы – барысы да чаманы онытудан яралмаганмы? Ленин капиталга онытылмаслык сабак бирде. Октябрь инкыйлабыннан соң Европа һәм Төньяк Америка капиталистлары инде бүтәнгә әйләнделәр. Законлашкан 8 сәгатьлек эш көне, профсоюзларга юл ачу, хезмәт кешесе белән санлаша башлау, хезмәткә тиешле түләү – болар барысы да бөтендөнья пролетар революциясеннән, үз илләрендә килеп чыгарга мөмкин кискен борылышлардан шөлләү нәтиҗәсе. Бүгенге күпчелек илләрдәге кеше чырайлы капитализм да – Октябрь казанышы.
Дөньяны үзгәрткән, аны гаделлеккә берничә адым атлатырга алынган һәм күпмедер моңа ирешкән шәхесләр тарихта күп түгел. Ленин шундыйларның берсе. Гомерен көрәшкә багышлаган, бөек һәм изге максат куеп, шуңа омтылган, тик, ни кызганыч, мәгънәле җәмгыять төзү эшен ахырына җиткерә алмыйча, моннан 90 ел элек бакыйлыкка күчкән шәхескә тарих үзенең төп бәясен биреп бетермәде кебек әле.
“Ватаным Татарстан”
Просмотров: 865