Великий певец о репрессированном отце, современных «песнях без мелодии», черствеющей публике и гордости за свою нацию
Накануне на 84-м году жизни после тяжелой и продолжительной болезни скончался Ильгам Шакиров. Официальная церемония прощания с выдающимся артистом пройдет в пятницу в театре оперы и балета им. Джалиля. А мы публикуем интервью, которое Шакиров дал в середине нулевых для книги «Татарский век глазами национальной элиты. 100 выдающихся татар», выпущенной издателями «БИЗНЕС Online». «Если меня кто-то хвалит, я бегу в сторону. Ненавижу похвалу», — говорил тот, кто стал легендой еще при жизни.
«ТАТАРСКИЙ ВЕК ГЛАЗАМИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭЛИТЫ»
В 2005 году вышла в свет книга «Татарский век глазами национальной элиты. 100 выдающихся татар», выпущенная будущим издателем «БИЗНЕС Online». В нее вошли интервью и биографические зарисовки выдающихся соотечественников, ставших гордостью нации в XX — начале XXI века. Среди собеседников — Минтимер Шаймиев, Аяз Гилязов, Кев Салихов, Марсель Салимжанов и другие. Конечно, в рамках такого проекта — размышлений о себе, времени, будущем и настоящем — нельзя было обойтись без разговора с Ильгамом Шакировым.
Мы уже давно не слышали голоса Шакирова — певца и мыслителя. И этот разговор, состоявшийся полтора десятка лет назад, одна из возможностей вспомнить о том, каким был этот глубокий и неординарный человек, накануне ставший частью истории татарской культуры и татарской нации.
«ПОСЛЕ ЕЛКИ МОИ СВЕРСТНИКИ ПОДХОДЯТ И ГОВОРЯТ: «КОГДА ТЫ ПЕЛ, МАМЫ ПЛАКАЛИ»
— Ильгам Гильмутдинович, вы помните свое первое выступление?
— Я пел и танцевал лет с трех. Как-то во время войны — я тогда учился в первом классе — в деревне вздумали устроить новогодний праздник. С елкой проблем не было — лес рядом. Собрались в клубе женщины и дети. Меня как гвоздь программы оставили на самый конец. После елки мои сверстники подходят и говорят: «Когда ты пел, мамы плакали». Я готов был провалиться сквозь землю, чувствовал себя преступником. Как я мог заставить их плакать? Это было так неудобно. Убийственно. Это сейчас понятно, что если люди плачут во время пения, это свято. Но тогда мне, маленькому мальчику, это было невдомек.
— А если бы вы не стали певцом?
— А я и не мечтал им быть. Я ведь и так пел. Вначале по детской наивности хотел стать прокурором, чтобы отомстить тем, кто нас обижал. Когда мне было два года, отца, колхозника-кузнеца, в 1937 году забрали как врага народа. Нас было шестеро. Я самый младший. И начались гонения. Нас называли семьей тюремщика. Обложили налогами. Поэтому в пять лет я начал лапти плести. Меня сейчас разбуди ночью — сплету. Плели не для себя, а на продажу. Сами ходили босыми.
— А кто учил плести?
— Не помню. Жизнь, наверное, научила. Работали по конвейерной системе: я начинал, а дальше передавал по кругу сестре. Интересно, что женщины и в голодные годы следили, чтобы «лицо» лаптя было красивым.
Я родился в изумительно красивом месте. Рядом лес, птицы так поют, что дома слышно. Хотя мы были голодными, но природу замечали.
Самый старший брат, 1915 года рождения, который оставался за отца, был хромым. Первый раз его не взяли на войну, признали негодным. А через некоторое время забрали. Он пропал без вести. Нам стало совсем тяжело.
Сейчас думаю, почему люди были такими злыми? Как они нас гоняли…
— Наверное, не все были злыми. Просто сами очень боялись.
— Да, многие так поступали, чтобы их не тронули. Позже, когда повзрослел, хотел стать учителем. Я был великолепным математиком и физиком. Никто в школе не мог сравниться со мной. В Елабужский пединститут ездил поступать. Там, как сейчас помню, экзаменовал немец Люстик. Я не прошел. И хорошо что не прошел. Потому что потом поехал в Казань и поступил в музыкальное училище.
А позже, когда уже стал артистом, поехал в Елабугу, где меня попросили принять участие во встрече со студентами в пединституте. Ко мне подошел тот самый Люстик. Ведь столько лет прошло, а он меня помнил. «Пожалуйста, простите, — говорит. — Вы не на пятерку, а на шестерку написали экзаменационную работу. Были две причины, чтобы ее не ставить: во-первых, при институте было педучилище, выпускников которого принимали в первую очередь, а вторая причина — в анкете значилось, что вы сын врага народа». Это черное пятно так и тянулось за мной.
«ТЕПЕРЬ И ПЕТЬ НЕ ХОЧУ, И ЕЗДИТЬ НЕ ХОЧУ, НО, ЕСЛИ ДОЛГО НЕТ КОНЦЕРТОВ, ВСЕ РАВНО СКУЧАЮ»
— У кого вы учились в музыкальном училище?
— И в училище, и в консерватории я учился у Елены Александровны Абросимовой, жены композитора Альберта Семеновича Лемана. В училище учился только год. Поскольку у меня было среднее образование, сразу поступил в консерваторию.
— Как ваша мама относилась к тому, что ее сын стал певцом?
— Для нее это не было открытием. Мы вместе с мамой пели. У нее был красивый, мягкий голос. Я бы даже сказал, что она абсолютно равнодушна была к моей популярности, никогда не хвасталась моим занятием.
— А вы, считаете, случилось то, что и должно было случиться?
— Думаю, кем бы я ни работал, все равно бы пел. Но музыкальное образование очень расширило мой кругозор. Ведь и актеру, и певцу для того, чтобы быть настоящим мастером, нужно знать весь предшествующий опыт. Вот один случай из миллиона. Я взял в репертуар песню Сары Садыковой «Третий день подряд идет снег» на слова Мустая Карима. Песня о человеке, у которого в такую погоду ноют раны. Но ведь это песня не о здоровье. У нее гораздо более глубокое содержание. Исполнил ее на концерте. Зрители зааплодировали. Я очень рассердился — неужели не поняли? Позднее давал концерт в Уфе в театре Гафури. И вот там после песни в зале воцарилась тишина. Потом, конечно, захлопали. Мне было так радостно, что сумел донести до слушателей истинный смысл песни. Так что если сразу после песни зашумели, значит, плохо пел. Не дошло. А если зритель задумался…
— Консерватория дает академическое образование. Вы сразу планировали попасть на эстраду?
— Еще в студенческие годы я пел на радио. Часто выступал с Гульсум Сулеймановой. Ведь тогда не было записи, мы пели в прямом эфире. Много пели под аккомпанемент Александра Ключарева. Вот уж кто знал татарскую песню и татарский язык лучше любого татарина.
И вот приехал агент, который пригласил меня в Уфу на радио. А я действительно хотел работать на радио. Пообещал квартиру, зарплату. Эта новость дошла до Жиганова. Пригласил меня Назиб Гаязович и стал ругать: «Ты, бесстыжий, в Уфу собрался?» Заставил меня подписать распределение в нашу филармонию.
В консерватории я пел партии Евгения Онегина, Валентина, Демона, романсы Чайковского, Рахманинова, европейскую и русскую классику. Голос был, к тому же я не коротышка, рост позволяет выходить на сцену. Но меня тянуло к народной песне. Так вот более 50 лет и езжу, выступаю. Где я только не был! Каждый год — по Средней Азии, Сибири, Дальнему Востоку… Был во всех республиках, и не один раз. Теперь и петь не хочу, и ездить не хочу, но если долго нет концертов, все равно скучаю.
— Как вам удается столько лет сохранять голос в идеальном состоянии?
— А как Иван Семенович Козловский пел до 90 лет? Певец — это спортсмен. Если каждый день заниматься не будешь, голос потеряешь. Все время надо быть в форме. Сейчас каждый день заниматься лень. Я же живой человек. Но если у меня намечены концерты, то за неделю начинаю усердно готовиться.
— По какому принципу вы отбираете песни для своего репертуара?
— Если человек поет все, значит, он или не знает своих возможностей, или не имеет вкуса. Мне важна тема песни, ее текст. Да и без красивой мелодии песня не песня. Сейчас вот поют песни без мелодий. Но кто их помнит, кто их поет?
«У МЕНЯ ДАЖЕ НИ РАЗУ НЕ БЫЛО БОЛЬНИЧНОГО, ПОТОМУ ЧТО Я НЕ ИМЕЛ ПРАВА БОЛЕТЬ»
— Вы работали в то время, когда осуществлялось партийное руководство искусством. На себе это ощущали?
— Без меня не проходил ни один правительственный концерт. У меня даже ни разу не было больничного, потому что я не имел права болеть.
Однажды пришлось выступать на правительственном концерте в Талды-Кургане в Казахстане. Оттуда поехал петь в Алма-Ату. Из Алма-Аты до Казани не было самолета, полетел в Уфу. Наконец добрался до Казани. Прилетел, а мне тут всыпали. Оказывается, пока я колесил, в Казань приезжал член Политбюро ЦК КПСС Воротников. Так что приходилось петь перед партийными тузами. Я-то знал, что коммунизм — это миф.
А если продолжать, то в «Туган тел» нельзя было исполнять четвертый куплет, где речь идет о молитве, об Аллахе. И в учебниках эти строки не печатали. У нас ведь под запретом были и такие гениальные писатели, как Гаяз Исхаки. Тинчурина тоже запрещали.
— Трудно было жить?
— Да ведь и сейчас дураки не перевелись. Когда в 1956 году Тинчурина вместе с другими политическими заключенными оправдали, первым тинчуринскую «Голубую шаль» поставил режиссер Сарымсаков. И все 30 дней в июне шел этот спектакль. Я пел в сцене в лесу. И клянусь, в этом месте спектакль превращался в концерт. Обязательно звучали аплодисменты, просили повторить песню на бис. Старшее поколение знало эту пьесу. И поэтому билеты были проданы задолго до премьеры. Спектакль в четырех действиях с тремя антрактами начинался в половине восьмого вечера и шел до 12. И никто не уходил из зала. Сейчас не у всех терпения хватит, наверное, на такой длительный спектакль.
— Значит, публика изменилась?
— Народ стал черствее. А потом, как можно было уйти? Ведь там играли корифеи: Хаким Салимжанов, Ильская, Гульсум Камская, Уразиков, Гульсум Болгарская. Они не играли — они жили. Они ведь на артистов не учились — они были рождены артистами. Фатима Ильская читать не умела. И при этом играла в шиллеровской пьесе «Коварство и любовь». И так аристократично это делала. Откуда это? Бог дал. Сейчас таких артистов нет. У певцов так же. Иногда спрашивают: с каких пор ты поешь? Если человек знает, с каких пор он поет, это не настоящий певец.
«ЛЕНИН СОВЕРШИЛ ОШИБКУ, ПРИЧЕМ КАТАСТРОФИЧЕСКУЮ, КОГДА РАЗОГНАЛ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЮ»
— Вы стали легендой при жизни. Не каждому такое уготовано судьбой…
— Зачем вы меня ругаете?
— Но ведь возле вашей деревни стоит щит, гласящий, что это родина Ильгама Шакирова.
— Но это меня нисколько не трогает. Как маму не трогала моя популярность. Если меня кто-то хвалит, я бегу в сторону. Ненавижу похвалу.
— Что ж, вы редкий человек. Обычно людям приятна похвала.
— Особенно бездарным. Но кто из талантливых людей любит похвалиться, так это Ростропович. Помню, у меня был концерт в Московском институте инженеров-дорожников в Марьиной Роще. Слушателей собралось видимо-невидимо. Перед концертом вдруг заходит человек: «Здравствуйте, я Ростропович. Хотелось бы вас послушать, хотя бы из-за кулис». Посадить его действительно было некуда. И одно отделение он слушал, стоя за кулисами. Закончил я выступление песней «Дремучий лес». Ростропович подходит ко мне (смешно и очень похоже изображает Мстислава Леопольдовича): «Ты меня, Ильгам, просто убил, завтра ко мне, пожалуйста, в гости».
На следующий день после сборного концерта во Дворце спорта ровно в 9 часов, как и обещал, я был у него. Галина Павловна встретила меня в вечернем платье. Ростропович тут же стал водить меня по квартире и хвастаться: «Это американская кухня», — и показывает, как там все зажигается, крутится. На столе татарское угощение: большой белиш, чак-чак. Кроме меня были еще три-четыре человека. И разговор почти все время крутился вокруг его знакомства с Вилли Брандтом, Жоржем Помпиду и другими государственными деятелями. Но у нас был общий музыкальный язык…
— Хоть вы и будете сердиться, но факт остается фактом: ваше имя останется в истории татарской песни. А из современной татарской эстрады чьи имена останутся?
— Их столько сейчас развелось! Я даже имен не знаю. Но, скажем, Салават для своего народа сделал открытие на эстраде. Я имею в виду состав его ансамбля, аранжировки.
— Многие люди говорят, что вы человек, имеющий свою точку зрения и при этом довольно смело ее высказывающий.
— Не мне это обсуждать. Но в свое время, в начале 60-х годов, я много выступал в институтских аудиториях перед студентами вместе с поэтами, литераторами. О чем я говорил? О том, что надо любить родину, надо любить свое искусство, свою культуру. И приводил слова Расула Гамзатова: «Если в историю выстрелить из пистолета, то будущее выстрелит в тебя из пушки».
Надо знать историю своего народа: своих поэтов, ученых, полководцев. Если знаешь, то появляется гордость. Не знаешь истории — нет гордости, а нет гордости, то нет и нации. Такова формула. Ленин совершил ошибку, причем катастрофическую, когда разогнал интеллигенцию. В итоге все надолго остались невеждами.
— Как вы относитесь к национальному движению, которое в начале 90-х годов стало приобретать агрессивные формы?
— Наверное, тогда выступления со знаменами, митинги были нужны. Надо было довести до руководителей, правительства свое мнение. Но ведь зачастую это происходило довольно бестолково. Ведь и в этом нужна культура. Однажды я оказался на площади Свободы. Пришел посмотреть, что происходит. А там Хамдуна идет со знаменем, за ней толпа. Говорит мне: «Давай, пошли!»
А куда «пошли» — сама не знает, и люди, за ней идущие, не знают. Я ей: «Ты что, Жанна д’Арк, что ли?» Среди тех людей никто нe изучал Гегеля, Фейербаха, других философов, а главное, мало кто и свою историю знал. А если не знаешь таких вещей, то сиди и молчи. Ведь культурный, образованный человек ориентирован на созидание, а не на разрушение.
* * *
«Ике йолдыз бер-бер артлы киттеләр»
Әлфия Авзалованың кызы Зөлфия Авзалова: “Бик авыр инде. Ике йолдыз гомерләре буе янәшә бардылар да, ел ярым ара белән бер-бер артлы киттеләр. Кичә әнинең туган көне иде, бүген Илһам абыйны югалттык.
Илһам абый белән соңгы тапкыр 5 гыйнварда күрештек. Мин аның янына еш барып йөрдем, монысы соңгысы булган икән. Ул утырып тора иде, тик кешенең чирләве күренеп тора иде инде. Соңгы күрешү икән күңелем сизде кебек, бик авыр тойгылар белән киттем. Югыйсә, Илһам Хаҗиев аны бик карады инде, “абзый” дип кенә торды, гел позитивта иде.
Алар әни белән икесе дә бөек шәхесләр – бертөрле киттеләр кебек. Язмышлары да охшаш, чирләре дә…
Тормыш шулай инде, беркем дә мәңгелек түгел. Минем өчен Илһам абый бик якын кеше иде, әти кебек. Ул гел “кызым” дип әйтә иде… Хәзер Илһамга шалтыраттым да “Нишләргә?” дим, югалып калдым. “Нишлисең инде, көт, үзем шалтыратырып әйтерсен кая барасын”, — ди. Калтыранам, хәлемне аңлата да алмыйм. Без бит әнине озаткан көнне дә Илһам абый янына кергән идек…”
«Татар халкы үзе югалмаса, ул югалмас»
Татарстанның халык артисты Зөһрә Сәхәбиева:Безнең олуг укытучыбыз иде. Уку йортында дәрес алу ул бер, Илһам абый белән бер сәхнәдә җырлау аның белән аралашу – икенче мәктәп. Илһам абый зур мирас калдырып киткән җырчы. ,
Татар халкы үзе югалтмаса, ул югалмас. Без аны тыңлап үстек. Хәйдәр дә әйтә иде: “Илһам абый безнең авылга килеп концерт бирмәгән булса, бәлки бу юлдан китмәгән булыр идем”, дия иде.
Без бер төбәктә үскән кешеләр. Мин кайчандыр Илһам абый укыган Теләнче Тамакта унъеллык мәктәпне тәмамладым. Һәр як кешеләренең төбәк-төбәк холкы була. Аның абыйсы Кыям абыйның да бик матур тавыш иде. Кыям абый безнең колхозга булышырга килгәндә җырлатмыйча калмыйлар иде. Аларның нәселе шундый, Аллаһ биргән тавышлы булган инде. Илһам абый тоткан югарылык бик сирәк кеше тота алган югарылык ул.
Без хәзер аһ-ваһ килергә түгел, догада булырга тиешбез”.
«Конкретный мужик» иде»
Татарстанның атказанган Раяз Фасыйхов: “Миңа ул “Балтач малае” дип эндәшә иде. Бу мин Филармониядә эшләгән 2003-2006 еллар иде. Ул чакта Илһам абый безнең сәнгать җитәкчесе иде. “Балтач малае, синең тавышың бар, син җырлап китерсең кебек”, дип әйтә иде.
Безгә үзе белән булган кызыклы хәлләрен сөйли, үгет-нәсыйхәтләрен бирә иде. Илһам абый шәхес буларак “конкретный мужик” иде.
Бездә аның күләгәсендә басып тору да бәхет иде. Кабатланмас легенда. Һәр милләтнең үз легендасы бар. Безнеке – Илһам абый. Урыны оҗмахта булсын!
Мин аның бөтен туган көн концертларында катнаштым, Мәскәү Кремль залында узган 75 яшьлек юбилей концертында катнашырга туры килде. Хәзер фондлардан иске концертларын табып алып тыңлыйбыз. Аның инструменталь ансамбльләр белән башкарган яудиоязмаларын тыңлыйм”.
«Мин әни үлгәч кенә шулай кайгырган идем… Кемебез бар хәзер?»
Татарстанның халык артисты Рәшит Сабиров: 42 ел сәхнәдә эшләгән нәфис сүз остасы булсам да, бу кайгыны белдерергә сүз таба алмыйм. Бу милләтебезгә бик зур кайгы. Милләт өчен ул әни кебек якын кеше иде. Мин әни үлгәч кенә шулай кайгырган идем. Хәзер дә нәкъ шулай хәсрәт эчендәмен.
Ана телебезгә һөҗүм барган чорда, татарлар телен югалткан чорда үлеп китүе – зур кайгы. Илһам абый исән булып, аның бүген элеккеге кебек сүзен әйтә алган вакытлары булса, ул милләтебезне саклау һәм аның телен кисмәү турында саллы фикерләрен әйтер иде. Ул җыры белән дә, сүзе белән дә әйтер, көрәшер иде. Ул көрәшче җырчы, бөек җырчы.
Аның кебекләр гасырга бер туа. Башка андый кеше тумаячак. Теле бетеп бара торган, горрулыгы беткән халыктан ничек тагын Илһам Шакиров кебек легендар шәхесләр туа алсын?! Туфан Миңнуллинны югалттык, академик Азат Зыятдиновны югалттык, хәзер менә Илһам Шакировны югалттык. Илһам абыебез бар бит әле дип үзебезне юатып яши идек. Кемебез бар хәзер?
«Илһам абый үзенең бөеклеген аңлап киткәндер»
Рәшит Ваһапов исемендәге мәдәниятне үстерү фонды җитәкчесе, продюсер Рифат Фәттахов: Илһам абый бөек җырчы гына түгел, бөек философ, галим дә иде, ул чын энциклопедия иде. Аның кадәр татар мәдәниятен белгән кеше юктыр, ул тере тарих иде.
Илһам абый Рәшит Ваһаповның бөеклеге турында да ул беренче әйтте, Ваһапов фестивалендә соңгы көнгәчә актив катнашты. Ул яшьләр турында кайгыртты, яшь талантларга ихтирамлы иде. Илһам абый соңгы елларда җыр сәнгатендә барган сәламәт булмаган тенденцияләр өчен чын мәгънәсендә борчылды.
Илһам абый үзенең бөеклеген, даһилыгын аңлап киткәндер дип уйлыйм. Хәйдәр Бигичевны искә алу кичәсендә Илһам абый бер җыр җырлады. Ул “Мәңгелеккә китеп барам”, дип атала иде. Анда: Мин бит, сөю җырын җырлап, Ил халкының күңелен нурлап, Мәңгелеккә китеп барам!” дигән сүзләр бар иде. Әлбәттә, Илһам абый үзе турныда җырлагандыр. Ул үзен мәңгелек кешесе икәнлеген, һичшиксез, аңлагандыр.
Илһам Шакировны әле аны аңлыйсы, өйрәнәсе бар — ул безнең намус эшебез. Илһам Шакиров – ул бит феномен. Ә шул феноменның асылын ачып биргән тирән фәлсәфи фәнни хезмәтнең әле булганы юк. Булыр дип уйлыйм. Илһам Шакировның исемен мәңгеләштерү өчен зур чаралар күрелер. Бөекләрнең чын тормышы үзләре үлгәннән соң дәвам итә. Илһам абый икенче үлчәмгә – үлемсезлек үлчәменә күчте.
«Бик авыр»
Соңгы елларда Илһам Шакиров янында булган Илһам Хаҗиев: Миңа бик авыр. Мин сөйләшә алмыйм.Соңгы көннәрдә бик каты авырды”, — дип кенә әйтә алам.
Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе директоры Кадим Нуруллин: “Ике көн элек хәлен белергә дип янына больницага бардым. Карап торды, дәшмәде. Таныдымы-юкмы – әйтә алмыйм”.
* * *
- Илһам абый, сезгә бит 75 яшь диләр. 75 күпме ул? Кеше әйтә бит инде күңел һәрвакыт 18 дә кала ди. Сез дә шулай дисезме?
- Кеше әйтмәсә мин аны сизми идем дә әле. Колагымны тондырып бетерделәр. Белә башладым инде. Андый яшьтәге кешеләр дөньядан китеп бара бит инде. Мин үземне яшь дип санап йөргән була идем. Әйттеләр дә 75 яшь дип, ай-яй, мин әйтәм, бу кешеләр юк бит инде бу дөньяда. Оятсыз.
- Ашыгырга кирәкми. Сез бит акрын гына йөри торган кеше, акрын гына сөйләшәсез.
- Ашыгудан түгел. Күнекмәгәннән. Андый нәрсәләргә күнекмәгәннән, шуннан ул.
- Күңелегезне ничек хис итәсез? Хәлегез ничек дигән сорауга ничек җавап бирәсез? Күңелегез ни хәлдә?
- Бернинди үзгәреш тә юк күңелемдә. Кешеләр искә төшереп тормаса, йомышлары, сораулары булмаса, онытам. Һаман шулай бара да бара дөнья.
- Илһам абый, Ходай тТәгалә бүләк бирә торган булса, нәрсә сорар идегез бүләккә? Тагын бер йөз ел гомерме, бик нык көчле сәламәтлекме?
- Фәкать тынычлык теләр идем. Кешеләргә иминлек бирсен, үзебезнең халыкка, дөньябызга иминлек булсын. Тыныч булыйк, тынычлык булганда һәммә нәрсәне дә эшләп, табып була. Әгәр үзеңнең теләгең булса, көчең булса, булганлыгың булса дип әйтик. Дөнья шулай яралган, һаман шулай тәгәрәп үзенчә бара ул. Син ни генә кылансаң да һаман үзенекен эшли, валлаһи. Минем планнар корып караганым бар, шуны эшләрмен әле, моны эшләрмен әле дип. Аларның берсе дә тормышка ашканы юк, дөнья үзе алып бара. Син кая борыласың килсә, анда борылып булмый. Күп вакытта шулай ул.
Үземнең борынны күтәреп, мин кем дип йөрү, ул бервакытта да миндә булмады, кирәкми дә ул. Һәм дөнья безне аңа өйрәтмәде, ниндидер капризлар белән миңа шул кирәк, миңа бу кирәк, шуны эшләргә кирәк дип. Алай кешеләрдән сораганым юк. Бирсәләр – рәхмәт, бирмәсәләр –эндәшү юк.
- Илһам абый, сезне бит инде бик көйләп кенә йөртәләр. Хәзер дә карап торам, курткагызны салдырып, түбәтәйләрегезне кигереп… Сезне шулай көйләп торулары ошыймы, әллә үзегезне үзегез карарга телисезме?
- Ю-ю-юк, кеше шулай инициатива күрсәтә икән, аңа бит бәреп җибәреп булмый инде. Ә мин аңа күнекмәгән, ачуым гына килә, эчем генә поша. Кая, аңа күнеккәнмени мин, без хәерчелектә, юклыкта үскән, тормыш итткән кешеләр.
- Ул рәхәтлеккә күнегеп булмыймыни Илһам абый, әллә беренчесе генә истә каламы аның?
- Бу рәхәтлек дип әйтеп булмый инде аны. Ачу китерә торган бер нәрсә бу.
Мин үземнең җырламый торган вактымны белмим. Бишектән алып димәсәң, җырлаталар иде. Ачу да килә иде, җылап та җибәрә идең, нишләп һаман да шулай мине мыскыл итәсез дип. Ул һәрвакытта да кәеф булып тормый бит инде.
- Җырлыйсы килмәгән чак буламы, Илһам абый?
- Анысы күбрәк инде аның, җырлыйсы килмәгән чак.
- Җырлыйсы килмәгәндә, сез үзегезне мәҗбүр итеп җырлыйсызмы? Әллә, юк минем җырлыйсы килми дип җырламыйсыз гынамы?
- Юк, алай булмый инде ул. Хәзер инде ул эшкә алынгач, шул юл белән китәч, хет шунда артыңнан пистолет терәп торсыннар, анда син тиешле җырларгамы, эшләргәме.
- Җырларга икән җырларга инде?
- Әйе. Бу инде үзебез сайлаган язмыш.
- Илһам абый, фонограммага җырлау диләр бит инде хәзер? Сезнең халык алдына чыгып, сәхнәдә фонограммага җырлаганыгыз бармы? Хәзер бит инде яшерен түгел, бик күпләр шулай җырлый.
- Үзеңнең тавышың бар чагында, исән-сау чагында ничек инде авыз гына ачып тормак кирәк, аңа кем канәгать була? Үзең канәгать булу кирәк әле. Шуннан соң ул иҗат та түгел әле ул. Үзеңнең җаның-тәнең белән канәгатьләнү булмаса яшәмә дә дөньяда!
- Илһам абый, ә сәхнәгә чыккан вакытта каушау буламы ул? Сезнең кебек кешедә дә андый әйбер булырга мөмкинме?
- Каушау ул һәрвакыт кирәк. Димәк син үзеңдә җаваплылык сизәсең. Әгәр дә бөтенләй дерелдәп катсаң, син артист түгел.
- Илһам абый, ә менә җырлап бетергәч ничегрәк, бушлыкмы, рәхәтлекме?
- Бушлык.
- Илһам абый, сез үзегезне кайда рәхәт хис итәсез?
- Безнең авыл урман арасында. Безнең бәрәңге бакчасын чыгу белән урманга кереп китәсең. Шул урман баласы булып үскәнмен. Шунда хозурланып йөрү бик зур сәламәтлек, үзеңә бик зур канәгатьләнү бирә. Агачлар белән сөйләшү, кошлар тавышын тыңлау, ул үзе бер тормыш ул, үзе бер дөнья ул. Шулар минем һәрвакыт күңелемдә һәм шуннан дәртемә дәрман табам диләр бит инде. Менә шунда мин дәрман табам үземә.
- Илһам абый, сез үзегез генә йөрергә яратасызмы урманда? Әллә кеше беләнме?
- Әйе. Ниндидер кешеләр белән йөрсәң, хет дустың булса да, синең фикерләреңне бүлеп, хозурлыгыңны бүлеп йөрсәләр, әлбәттә, канәгать булмыйсың инде.
- Барыбер минем кадәр акыллы кеше юк дисез инде, әйеме Илһам абый?
- Юк, инде алай дисәң дивана була кеше. Минем кадәр акыллы кеше юк дисә, ул акыллы түгел, дивана була. андый кешеләр кеше дә түгел ул.
- Андый кешеләр дә бар?
- Бар инде ул. Ләкин кешегә санамыйм.
- Илһам абый, әгәр күңелегезгә ошамаган кеше күрсәгез, сез аңа әйтәсезме, җиргә төшерәсезме тизрәк, әллә сөйләшеп тә тормыйсызмы?
- Ул бит күңелеңә ошаган кешегә нәрсәдер әйтсәң, аны төзәтергә маташсаң үзе җүләрлек була бит ул. Җүләр белән җүләр булма. Бәлки син аннан җүләррәктер әле, кем белә аны. Шуңа күрә аннан тизрәк качарга кирәк.
- Ике юләр туры килгәнче, әйеме?
- Әйе. Ул барыбер үзен җүләр дими ул, акыллы ди. Җүләр кеше үзен җүләр дими.
- Илһам абый, сезнең кәефне ничек күтәреп була? Нәрсәдән шатланасыз?
- Белмим. Моның сәбәбен дә әйтеп булмый, аны Аллаһ Тәгалә үзе шунда куша инде.
- Илһам абый, Аллаһ Тәгалә дисез. Бик күпләр бит инде намаз укыйлар, Ходайга ышаналар. Сез догалар укыйсызмы?
- Мин инде бишектә чакта ук дога укый идем. Хәзер дә Коръән аятьләрен, Коръән сүрәләрен, гарәпчә укый яза беләм, аларны кешедән сорап торасы юк. Ни кирәк шуларны үзем укый, Аллаһка ышанам, аңа таянам. Аның ризалыгы белән яшим дип уйлыйм, Аллаһ ризалыгы белән. Бервакытта да карак булмадым, бервакытта да кешеләрне рәнҗетмәдем, ничек булса да яхшылык эшләргә тырыштым. Әгәр дә инде аны кеше шулай дип кабул иткән булса, мин бик шатмын, ризамын.
- Кеше бит инде үлемнән курка. Сез куркасызмы?
- Аннан нигә куркырга? Ул бөтен кешегә дә килә торган нәрсә. Бер сиңа гына килеп, башкаларны калдырса рәнҗер идең, күңелгә ятмас иде. Бу һәркемнең язмышы, һәркемгә Ходай шулай язган. Ансыз бернәрсә дә эшләп булмый, бер ни эш тә кылып булмый. Һәм ул бик табигый әйбер, табигый әйбер ул куркыныч түгел.
- Сез уйламыйсыз да, теләмисез дә, и килми торсын, йөзләргә җитәргә дип тә уйламыйсыз? Башыгызда гомумән андый уйлар юкмыни?
- Юк, алай итсәң үләсең дә китәсең, комсызлансаң. Комсызланырга ярамый, комсызланган кеше ул озак яшәми.
- Илһам абый, яшь чакта бит инде, аеруча сәхнәдә җырлаган кешегә хатын-кыз гашыйк була бит инде. Артыннан чабып йөрүләр, чәчәкләр бирүләр, мәхәббәт аңлатулар… Болар исегездә калдымы?
- Әгәр аларның барысын да истә калдыра башласаң, шартлап ярылырсың.
- Гомуми алганда, исегездә ничегрәк калды?
- Алар арасында бик-бик эч пошыргычлары һәм күңел болгата торганнары күбрәк аның. Әгәр дә инде яныңа бер килеп әйбәт кенә исәнләшеп, сиңа киңәш бирсә, тормышың, хәлең турында сорашып, ипләп кенә дөнья хәлләрен сөйләшсә, ул кеше белән сөйләшәсең инде. Аның акылсыз түгел икәнен белеп торасың. Күбрәге бит аның, ничек булса да мин аның белән сөйләштем, аның белн булдым дип кабартып, мактанып димәсәң, андый йөрүчеләр дөнья тулы. Аларның адым атлавыннан, сиңа каравыннан ук беләсең ниндирәк кеше икәнен.
- Илһам абый, сезнең уйлаган бармы, нишләп яшь чакта өйләнмәдем икән дип? Шулхәтле күп хатын-кызны гашыйк итеп.
- Яшь чакта да, карт чакта да уйлыйм. Һәм аның сәбәбе бар, берәү, исемен әйтмим мин аның, миңа хыянәт итте дә, шуннан соң минем бөтенләй күңелем сүнде.
- Бөтен хатын-кызга карата?
- Әйе. Исемен әйтмим. Урта мәктәптә бер тирәдәрәк укый идек, ул рус классында. Шуның бик аумакай булуыннан, сүзендә тормавыннан бик рәнҗеп… Күпкә китә торган, озакка сузыла торган хис ул. Менә шул.
- Илһам абый, димәк башыгызны югалтып гашыйк булып караганыгыз бар алайса?
- Бар. Һәм сабак алганнар күп булды инде. Синең ышанычыңны акламасалар, бүтән гомумән карыйсы килми.
- Гомумән берсенә дә карыйсы килми башлый инде аннары, әйеме?
- Шулайдыр инде. Кешенең табигате шундый бит.
- Илһам абый, бер хатын-кыз аркасында бөтен хатын-кыздан күңел кайтырга мөмкин?
- Бер сыер нәрсә ди?
- Бөтен көтүне пычрата ди.
- Әйе.
- Илһам абый, ә шулай да гашыйк булу хисе ничек булып исегездә калды?
- Синдә ничек, мин дә шулай.
- Илһам абый, әлбәттә артист кеше турында гәйбәт сөйлиләр бит инде. Моңа ничек карыйсыз?
- Сөйләсеннәр. Сөйләмәсәләр син инде кеше күзеннән югалган буласың. Кешеләргә бик кирәкле кеше булмый ул, төшеп калган була. Яхшы сөйләсәләр дә әйбәт, яман сөйләсәләр дә әйбәт. Син кешеләргә әле кызык, күренәсең.
- Начар сөйләсәләр дә ачуыгыз килмиме?
- Аңа ачу килде дип нишләп йөрисең инде. Сөйләсеннәр. Ләкин сөйләүдән бөтенләй туктасалар, беттең инде!
- Илһам абый, сезнең җавапсыз мәхәббәт күргәнегез бармы? Шундый хис кичергәнегез бармы?
- Күп булгандыр инде ул.
- Берәр кешене каратыйм әле үземә дип йөргәнегез булдымы?
- И-и-и, булмаган ди! Алай итеп йөргәч, карамыйлар бер дә.
- Ләкин эшләп караганыгыз булды әйеме?
- Әйе. Ул бит, тукта, каратыйм әле, дип йөрсәң, карамыйлар. Бу ничектер ябышкак сагызны бик тоя, ул инде бик табигый нәрсә. Ул кешедән туя, карыйсы да килми. Анысы кирәк тә түгел. Ул чып-чын гашыйк булган кеше күрсәтми ул, үзенең нахаллыгын белдерми.
- Яратканын да күрсәтмәскә тиеш дисезме?
- Яратканын эш белән күрсәтергә тиеш. “Мин дә сине яратам” дип акырып йөрү түгел.
- Илһам абый, сезне Әлфия апа белән йөргән дип сөйлиләр. Үзегездән сорый әле, Илһам абый. Бик яратышып йөрдегезме, күптән түгел Әлфия ападан да интервью алдык. Ул елый-елый, “мин хәзер дә Илһамны яратам” дип җавап бирде.
- Бер генә җавап бирәм. Әйе. Бүтәнчә сөйләмим.
- Илһам абый, сезнең ачуыгызны китергәннән соң, кире күңелегезне шатландыру авырмы? Әллә инду бу кешедән гайрәтегез чигеп каламы?
- Юк, ишекне тартып ябу белән онытыла, җилгә оча. Алай итеп йөрсәң, аннары беттең. Вакытсыз гүргә керәсең.
- Илһам абый, машина белән йөрергә яратасызмы, җәяү йөрергә яратасызмы?
- Җәяү.
- Кеше кризис дип сөйли, сез моны сизәсезме?
- Ул үзеңне-үзең аклау гына ул. Тырышмасаң, ялкаулансаң кризис адым саен. Үзеңне-үзең аклау ул.
- Илһам абый, бик күп бәхет турында сөйлиләр. Сезнең өчен нәрсә ул?
- Бәхетме? Ул берәр кешегә гашыйк булып, аңа өйләнү, кияүгә чыгу дип әйтимме инде, шуның белән әйбәт тору гына бәхет түгел. Ул бәхет үзеңнең ниндер максат куеп, шул максатка ирешү, шуңа барып җитү. Теләгән эшеңне тормышка ашыру, бу җиңү дип атала. Җиңгән кеше ул бәхетле. Ул җиңү үзе зур бәхет.
- Илһам абый, ә сез бәхетлеме соң? Үзегезне бәхетле хис итәсезме?
- Юк, ул гел-гел бәхетле генә итеп хис итсәң, берни дә эшләмәскә кирәк бу дөньяда. Юк, бәхетле түгел.
- Әллә төрле чак буламы?
- Ничек инде, кеше үзен и, мин бәхетле дип йөрсә, дурак була бит. Җүләр була бит ул. И Аллам. Андый кеше юк дөньяда, мин бәхетле дип йөргән кеше. Чынлап та ул дурак, дивана була.
- Илһам абый, сез кешегә теләгәндә нәрсә телисез ул? Нинди киңәш бирер идегез яшь кешегә, дөнья күрмәгән яшь кешегә шундый аксакал буларак?
- Киңәше шул булыр иде. Үзенең эзләгән болыныннан бара алсын, теләгән теләгенә ирешә алсын. Ул теләк, әлбәттә, изге теләк булырга тиеш. Әгәр инде яхшылык эшләп кешеләрне канәгатьләндерә алсаң, бу инде зур бәхет, канәгатьләнү була.
- Үзегез Илһам Шакировка нинди сорау бирер идегез? Нәрсә сорар идегез үзегездән үзегез?
- Син, иптәш, ник бу дөньяга килдең? Килгәнсең икән, инде үз бурычыңны үтә, үти алмыйсың икән кит, дип әйтер идем.
- Бигрәк усал соару бирәсез, Илһам абый.
- Бөтен кеше дә шулай итәргә тиеш.
- Һәм ничегрәк җавап бирәсез инде моңа?
- Шуңа күрә үз бурычымны үтәргә тырышып йөрим. Бу канәгатьләнү бирә инде. Һәркемнең алдында бурыч булырга тиеш, план булырга тиеш. шулай булганда гына кеше яши. Аның омтылышы була, яшәргә омтылышы була.
Просмотров: 1086
Яткан урны жяннятта булсын