Бөек Ватан сугышы тәмамлануга 75 ел узса да, аның ачы кайтавазы әле бүген дә cизелеп тора.
Сугыш китергән кайгы-хәсрәт, ачлык-ялангачлык, авыр хезмәт беркемне дә читләтеп үтмәгән. Аның михнәтләрен өлкән яшьтәгеләр дә, бишектә яткан сабый да бердәй татыган. Күпме вакытсыз өзелгән гомер, читкә кагылган язмыш… Күпме сабый ятим калып, “әти” сүзен әйтергә тилмереп яшәгән. Тормыш йөге тылдагы хатын-кызлар җилкәсендә булганга, сугыш чоры балалары ана назын да бик аз татыган.
Камышлы районының Яңа Ярмәк авылында яшәүче Гаян әби ГАРИФУЛЛИНА бу турыда бик яхшы белә. Әтиләре Сәгыйть абзый сугышка киткәндә аңа нибары — 8, ә апасы Оркыяга 10 яшь кенә була.
«Наҗия исемле тагын бер сеңелебез бар иде. Тумыштан йөрәк чире белән авыру булып, ачлыктан тәмам хәлсезләнеп, сабый чагында ук бакыйлыкка күчте.
Безнең белән әтәйнең сеңелесе Әминә апа да яши иде. Инәй белән алар көне-төне колхоз кырында, ә Оркыя апам белән мин кулыбыздан килгән кадәр йорт эшләрен алып барабыз.
Ашарга ризык та юк. Күрше белән уртак булган сыерыбызның сөтен-маен да, көн саен килеп, фронтка дип, алып китәләр.
Берничә айдан әтәй, яраланып, өйгә кайтты. Тик аның белән күрешү шатлыгы озакка бармады. Ул елларда арыш-бодайның һәр бөртеге кадерле иде бит. Колхоз үстергән ашлыкның күп өлеше фронтка озатылды. Балаларын, үзләрен ач үлемнән саклап калу өчен, кесәләренә бер уч ашлык салып кайтучыларга да төрмә яный иде. Моны бик яхшы белсә дә, Әминә апа бер көнне чиләк төбендә генә өйгә ашлык алып кайткан. Бу турыда колхоз җитәкчеләренә кем әйткәндер, белмим, тик безгә шул ук кичне тикшерүчеләр килеп, өйне тенти башладылар. Без, балалар, дер калтырап, бу мәхшәр ни белән бетәр икән, дип карап торабыз. Чүп белән аралаш ашлык салынган чиләкне мич башыннан табып алдылар. Ул шулкадәр әз иде, хәтта чиләк төбе күренеп тора. Тикшерүчеләр инәй белән Әминә апага иртән авыл советына барырга кушып, чыгып киттеләр. Алар китү белән әтәйнең сеңелесе инәйнең каршына тезләнде.
- Җиңгәм! Сине төрмәгә утыртсалар да, озак тотмаслар, синең ике балаң бар. Ә мин яшь кыз, бөтен тормышым әрәм була, гаепне үз өстеңә ал инде, — дип ялварды ул.
Иртән инәй авыл советына барып: “Ашлыкны мин алып кайттым, Әминә гаепле түгел”, — дигән. Аны биш елга төрмәгә утырттылар.
Гаиләбез өстендә кара болытлар куерганнан куерды. Инәйне төрмәгә утыртканнарына бер атна да үтмәде, әтәйне кабат сугышка алдылар. “Фронтка пулеметчы булып китәм, кызым”, — дип, башымнан сыйпаганы хәтеремдә калган.
Апам белән аны Сок елгасы аркылы салынган күпергә кадәр озата бардык. Ул күздән югалганчы: “Әтәй, сау бул!” — дип кычкыра-кычкыра кул болгасак та, ул безгә күтәрелеп тә карамады. Атка җигелгән арбага утырып, башын аска игән килеш бара бирде. Соңрак, аны район үзәгенә кадәр озата киткән авылдашыбыз:
- Сәгыйть юл буена, кызларым ятим калды, ачка үләрләр инде, соңгы күрешүебездер бу, балалар, дип елап барды, — дип сөйләгән. Чынлап та, бу аның белән хушлашуыбыз булган икән. Әтәй сугыштан кайтмады, яу кырында мәңгегә ятып калды.
Оркыя апам белән өйдә икәү генә калдык. Әминә апа колхоз эшендә. Атналап өйгә дә кайтмый, башка хатын-кызлар белән кырда куна калып эшлиләр. Юынмыйча, ачлы-туклы йөреп, бетләп бетәләр иде, бичаракайлар. Без, балалар, аны көтеп, кузгалак, балтырган ашы пешерәбез. Йортта аскан казанга буем да җитми, аш пешерер өчен, ташка менеп баса идем.
Ә миңа әтәйнең сеңелесе:
- Гаян, көн саен авыл советына барып, без ятим калдык бит, инәйне кайтарыгыз, дип йөдәт, бәлки, чынлап та, аны төрмәдән иртәрәк чыгарырлар, — дип киңәш бирде. Мин ике айга якын көн саен правление бинасының ишек төбенә барып утырдым. Халык кереп-чыгып йөри, берсе дә миңа игътибар итми. Минем ишеләргә күнеккән булганнардыр инде. Кич җиткәч, каравылчы абзый:
- Кызым, нигә килгән идең соң? — дип сорый. Мин елый-елый:
- Ашыйсы килә бит, абзый. Инәйне кайтармаслар микән, дип сорарга килгән идем, — дип җавап бирәм.
- Биредә берсе дә калмады, кызым, бар кайт инде, — дип ул мине өйгә кайтарып җибәрә. Ә мин иртүк кабат килеп җитәм.
Дөрес, мине жәлләп, берничә мәртәбә берәр уч чамасы бодай биргәләделәр. Мин аны кулъяулыкка бәйлим дә тизрәк өйгә йөгерәм. Әтәй сугышка кадәр ясаган кул төгермәнендә он ясап, аны үлән белән бутап, ашарга пешерәм», — дип сөйли Гаян әби, күз яшьләрен сөртә-сөртә.
7 айдан аларның әниләрен төрмәдән чыгаралар. Бәдәр апа авылга кайту белән малларга су җылытучы булып, колхоз фермасына эшкә керә. Ашарга ризык, кияргә кием булмаса да, очын-очка ялгап, тормыш алып барырга, балаларын ачтан үтермәскә тырыша.
- Өчебезгә бер генә куфайка иде. Инәй иртән эшкә киеп китсә, безгә мәктәпкә киеп барырга башка җылы әйбер юк. Ул фермадан иртәрәк кайтса, куфайканы бер көн апам, бер көн мин киеп, чиратлап укырга йөрибез, — дип дәвам итә хатирәләрен Гаян әби. — Сугыштан соң тормыш яхшырыр, дип өметләнсәк тә, яхшы якка үзгәрешләр күренми иде әле. Гади авыл халкы колхозда бушлай эшләвен дәвам итте. Салым түләргә, дәүләт заемына мәҗбүри язылырга, ит, сөт, йомырка, йон, бәрәңге тапшырырга тиеш иде. Гаиләң ач калса кала, әмма дәүләт салган йөкләмәне түләргә тиеш идең.
14 яшем тулу белән, 16 яшь дип яздырып, үземне ФЗУга эшкә җибәрделәр. Анда агач материаллары хәзерләүдә эшләдем. Аена 30 сум хезмәт хакы алып, ул туйганчы ашарлык ризык алырга да җитми иде. Шулай ачлы-туклы эшләүгә түзмичә, иптәш кызларым биредә эшләгән егетләргә кияүгә чыгып, кайсы кая таралышты. Мин дә, инәй чирләгән, аны карарга кеше юк, өйгә кайтырга рөхсәт итегез, дип соралып, авылга кайттым.
Оркыя апам, тормышка чыгып, ире белән бәхет эзләргә Урта Азиягә киткән иде. Бераздан мин дә алар янына күченеп киттем. Анда да җиңел булмады. Нинди эш бар, шуңа алына идек. Кызу кояш астында көннәр буе мамык та җыйдым, идән юучы булып та эшләдем.
Шулай, бер мәктәптә җыештыручы булып эшләгәндә, яхшы хезмәтем өчен премия итеп 5-6 метр ситца бирделәр. Мин аңардан күлмәк тектереп кидем – бу минем иң беренче яңа киемем иде бугай. Хезмәттәшләрем көнләшеп: “Без ничә ел эшләп тә, мондый бүләк алганыбыз юк әле, син ярты ел эшләмисең, инде үзеңә премия бирделәр!” – дип сөйләнгәннәре истә калган.
Ике елга якын шулай яшәгәннән соң, инәй: “Кызым, ялгыз яшәүләре бигрәк авыр, чирләп тә торам”, — дип, хатлар яза башлады. Мин кабат авылга әйләнеп кайттым.
Яңа гына армиядән кайткан үзебезнең авыл егете Халитка кияүгә чыгып, аның белән тормыш корып җибәрдек. Кызларыбыз Миңсылу, Миңлегөл, аннан соң игезәкләребез Хәлил белән Халидә тудылар.
Халит бабай моннан берничә ел элек бакыйлыкка күчте. Уллары Хәлил дә вакытсыз гүр иясе булды (урыннары оҗмахта булсын). Ә 87 яшьлек Гаян әби Гарифуллина балалары, оныклары хөрмәтенә төренеп яши. Язмыш нинди генә сынаулар бирсә дә, Гаян әби сынмаган-сыгылмаган. Бәлки, сугыш дигән ачы хәсрәтнең фаҗигасен балачактан тоеп, утлы елларда үскәнгә, шундый сабыр, ныктыр ул.
Алия АРСЛАНОВА.
Просмотров: 950