Новость о предполагаемом месте строительства Соборной мечети в Казани привела к возникновению градостроительного конфликта: для возведения мечети планируется намыть песок на берег Казанки, и некоторые в этом видят угрозу экологии.
Какое значение будет иметь новая Соборная мечеть для Казани и Татарстана? Действительно ли строительство может навредить экологии? Как появление этого объекта отразится на облике столицы? «Интертат» узнал мнение представителей общественности.
На днях в кулуарах Гайдаровского форума в Москве власти Татарстана сообщили, что место для строительства новой Соборной мечети в Казани примерно известно. Предположительно, она будет построена на правом берегу Казанки.
«[Место для строительства мечети] примерно известно. Мы сформируем земельный участок. На противоположном берегу Казанки, географически [там] метро, вид хороший. Но нам согласительную процедуру надо пройти», — сказал Президент Татарстана Рустам Минниханов.
Ранее муфтий Татарстана Камиль хазрат Самигуллин в интервью ИА «Татар-информ» отмечал, что весной 2021 года началось общественное обсуждение оптимального места для строительства мечети.
«Мечеть ни в коем случае не должна становиться предметом конфликта. Но в то же время надо понимать, что любой вариант не будет всех удовлетворять на 100 процентов», — пояснил руководитель ДУМ РТ. Действительно, с появлением информации о планах возведения мечети на берегу реки Казанки появились и противники. Кого-то тревожит будущее экосистемы реки, а другим не нравится близость мечети к жилым кварталам.
Учитывая, что масштабы проекта действительно впечатляющие – мечеть будет вмещать до 10 тысяч человек, а минареты станут самыми высокими в России, многие забеспокоились о том, что новый объект отодвинет на второй план уже полюбившуюся всем казанскую «Чашу», что она затеряется на фоне грандиозной Соборной мечети.
«Это должно быть не просто местом для совершения намаза, а центром культуры, просвещения»
Альбир Крганов, председатель Духовного Собрания мусульман России, муфтий города Москвы, Центрального региона и Чувашии:
«Строительство мечети, безусловно, поддерживаю. Возведение Дома Аллаха приумножает благодать. И в книгах говорится: “Всевышний Аллах украсил землю своими домами, как небо звездами”. В хадисе нашего Пророка тоже говорится об этом: «От минаретов, откуда звучит азан, от мест, где произносится призыв к молитве, шайтаны убегают в страхе».
Строительство этой величественной мечети в Казани также будет посвящено 1100-летию принятия ислама народами государства Волжская Булгария. Я ожидаю, что архитекторы спроектируют эту мечеть в булгарском и татарском стиле. Конечно, арабский, турецкий стили тоже очень красивые, но хотелось бы, чтобы не было утеряно и наше собственное национальное искусство и архитектурная традиция.
Новая мечеть должна стать не просто местом, где люди могут совершать намазы, но и современным центром культуры и просвещения. Хотелось бы, чтобы там нашлось место для зала, где муфтий Татарстана мог бы принимать высоких гостей, а также большого зала для проведения различных форумов. Чтобы были площадки для образовательных, просветительских проектов, различных кружков, чтобы молодежь могла общаться, возможно, заниматься спортом, и так далее.
В храме Христа Спасителя в Москве есть конференц-зал на 2 тысячи человек. В русских церквях имеются залы для проведения выставок. А мы каждый год для проведения форума татарских имамов вынуждены обращаться к нашим театрам, чтобы предоставили свои залы. Поэтому наличие большого зала в мечети мне кажется очень уместным.
Приведу еще один пример. В Москве у иудеев действует свой центр, который занимает восьмиэтажное здание. Говорят, у них самый лучший акустический зал в Москве. Там кресла и столы одним нажатием кнопки убираются в пол, и зал становится многофункциональным. Такой центр они построили еще 15 лет назад. Думаю, мусульмане тоже могли бы создать такой же современный, удобный, комфортный и для пожилых людей, и для детей, и для женщин центр – новую Соборную мечеть.
Что касается недовольства некоторых людей этим проектом, то такое бывает в любом городе, и в нашей стране, и за рубежом. Тут всем не угодишь. Как говорят в народе, человеку даже сам Бог не угодил. Кто-то нуждается в дожде, а кому-то нужно солнце. Но в то же время мы не должны игнорировать тех, кто придерживается другого мнения. Им надо разъяснять. Необходимо сделать всё, чтобы люди поняли – это будет не просто мечеть, а очень нужный, важный социальный центр».
«Вступать в спор с противниками строительства бесполезно»
Рамиль Тухватуллин, депутат Госсовета РТ, народный артист Татарстана
«Противники – это еще не какое-то коллективное мнение, полученное путем референдума. А ведь многие из них высказываются анонимно. Анонимно можно говорить что угодно. Не секрет, есть и приверженцы довольно радикальных взглядов, которые выражают свое негативное отношение к исламу.
Общество не может быть идеальным. Всегда были люди разных взглядов, и они будут. Но я считаю, что они не доминанты, то есть не большинство.
Сегодня в Татарстане проживают представители 173 национальностей. Мы гордимся тем, что живем в согласии со всеми конфессиями, являемся светлым примером для всех. У нас прекрасно чувствуют себя представители всех религий и созданы условия всем – лютеранская кирха это, православная церковь или же мусульманская мечеть.
Те, кто выступает против, мне кажется, это люди с низкой внутренней толерантностью. Быть толерантным – это значит быть терпимым. Мне кажется, тут должна быть не просто терпимость, но и уважение, и любовь, потому что любая религия, какая только существует на Земле, по сути, пропагандирует любовь к ближнему.
Если это уже окончательное место строительства мечети, то она будет стоять на очень красивом месте.
Надо бояться людей без веры. У верующего внутренний мир устроен по-другому. Не зря говорят: «Чем больше внутри тебя Бога, тем счастливее кажется твой внешний мир». Тех, кто против, остается только жалеть. У них нет ничего, кроме ненависти.
Я видел некоторые посты. Говорят, что мечетей и так много. С такими людьми даже вступать в спор не надо. У представителей духовенства есть неписаное правило: категорически запрещается возвышать свою религию над религией других, заявлять, что эти религии неправильные. В этом случае тоже, мне кажется, не нужно обращать на них внимания, раздувать этот вопрос. Это, как правило, противники всего, им даже неважно, против чего выступать. Просто у них такой конфликтный характер. Если за их неприятием стоит ненависть, то это уже очень плохо. Ненависть никогда ни к чему хорошему не ведет».
«Это не только христианский, но и мусульманский город»
Ркаил Зайдуллин, депутат Госсовета РТ, народный поэт Татарстана
«Если мы говорим о согласии в обществе, оно не должно быть односторонним. Должно быть такое же отношение с обеих сторон. Я не особо религиозный человек, но Соборная мечеть в первую очередь нужна мусульманам. Нам говорят, что мечетей много, но ведь только по количеству. У нас мечети очень скромные. Тех денег, которые потрачены на строительство двадцати, даже больше, мечетей, не хватит даже на одну церковь. Я считаю, в Казани должна быть величественная, красивая, достойная стать украшением города Соборная мечеть. Это ведь не только христианский, но и мусульманский город.
А когда говорят, что мечеть будет загораживать «Чашу», то это просто отговорка. Странное дело – стоит завести речь об установлении памятника татарским деятелям или же в связи с историческими событиями, то эти же люди начинают спорить, что они не подходят городскому ландшафту. Такое случилось с памятником Сайдашеву, спорили 20 лет и кое-как поставили. Если это объект, связанный с татарской культурой, то сразу, видите ли, не соответствует ландшафту. И здесь тоже просто такая отговорка, чтобы протестовать. Думаю, специально хотят превратить в дискуссию, растянуть это дело, чтобы потом вообще этот вопрос снять с повестки».
«Это дело только тех, кто ходит в мечеть»
Насим Акмал, шеф-редактор литературно-художественной редакции государственного радио Татарстана, журналист:
«Если верующие говорят, что мечеть нужна, значит, она нужна. Если это не практикующие мусульмане, которые ходят в мечеть, тут ни татары, ни русские не имеют права ни выступать против, ни соглашаться. Если верующие сами говорят, что мечеть нужна, а те, кто не в религии, категорично заявляют, что мечеть не нужна, то это будет попыткой нарушить права верующих. По-другому понимать это невозможно. Решать могут только те, кто сам ходит в мечеть».
«Думаю, тут религиозный аспект на последнем месте, в первую очередь это экологический конфликт»
Айрат Файзрахманов, начальник отдела взаимодействия со средствами массовой информации и общественными организациями Министерства культуры РТ:
«Это называется градостроительный конфликт, что было ожидаемо. Думаю, что это в последнюю очередь конфликт на религиозной почве, прежде всего, это экологический конфликт. В последние 10 лет экологами велась активная борьба против застройки берега Казанки и Волги путем намыва песка. Есть мнение, что независимо от типа здания – мечеть это или другой объект – его строительство наносит вред акватории реки. И сторонниками этой позиции являются некоторые экологи. Их поддерживает мощное экологическое сообщество.
Эта часть реки является акваторией Куйбышевского водохранилища, и, возможно, застройка с намывом песка в больших объемах может нанести ущерб экологии. В таком случае единственный выход – вести строительство с максимальным соблюдением экологических условий без нанесения большого вреда берегу, береговой линии. У нас много сильных профессиональных архитекторов и я думаю, что они могли бы создать современный проект мечети, реализуемый с соблюдением этих требований и без большого ущерба экологии. Это должно быть отражено в техническом задании.
Если по примеру озера Кабан рядом с мечетью будут разбиты зеленые парки, появятся по-настоящему красивые сады и техническое задание будет разработано с участием экологов, то конфликт можно было бы существенно сгладить. Думаю, будет большой ошибкой не вступать в диалог с экологами, заявляя, что они противники ислама, не дают построить мечеть. Стоит подчеркнуть, что в центре города красивых мест у водоема становится все меньше, и такие конфликты могут возникать и в будущем.
Жители домов на берегу Казанки скажут, что мечеть закроет привычный для них вид из окна. Это тоже один из пластов градостроительного конфликта. В то же время хотелось бы, чтобы эти люди не забывали, что их дома стоят на чьих-то снесенных домах. Город меняется, вид из окна меняется, и в большом городе уже надо быть к этому готовым. Во всяком случае, наверное, надо говорить с теми, кто против, и показать им и положительные стороны проекта.
Лично я строительство Соборной мечети очень жду, надеюсь, это будет не просто красивым храмом богослужения, но и неким центром просвещения и национального развития. В то же время желаю, чтобы она была построена без нанесения обиды кому-либо, посредством диалога, проведения необходимых разъяснительных работ.
***
Казанда төзеләчәк Җәмигъ мәчетенең урыны ачыкланды дияргә була. Ул Казансу елгасы буенда төзелер дип көтелә. Мөселманнар мәчетне түземсезлек белән көтсә, Россиядәге теләсә кайсы шәһәрдәге диярлек күренеш күзәтелә — төзелешкә каршылар да барлыгы ачыкланды. «Интертат» бу мәсьәләгә ачыклык кертте.
Шушы көннәрдә Татарстан хакимияте Мәскәүдәге Гайдар форумы кулуарларында Казанның яңа Җәмигъ мәчете төзелеше өчен урынның якынча билгеле булуын әйтте.
«[Мәчет төзелеше өчен урын] якынча билгеле. Без җир участогын формалаштырабыз. Казансуның каршы як ярында, географик яктан, анда метро, күренеш әйбәт. Әмма безгә килешү процедурасын узарга кирәк», — диде Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов.
Татарстан мөфтие Камил хәзрәт Сәмигуллин «Татар-информ» агентлыгына элегрәк биргән интервьюсында, 2021 елның язында мәчет төзелеше өчен оптималь урын турында җәмәгатьчелек фикер алышуы башланды, дип искәртте.
«Мәчет бер генә очракта да ызгыш предметы булырга тиеш түгел. Шул ук вакытта теләсә нинди вариант бар кешене дә 100 процентка канәгатьләндермәячәген аңларга кирәк», — дип белдергән иде Татарстан Диния нәзарәте рәисе. Әмма Җәмигъ мәчетенең Казансу елгасында төзелергә мөмкин булуын белгәч, кайберәүләр ризасызлык белдерә башлады. Берәүләрне экологик мәсьәләләр, Казансуның халәте борчыса, башкаларга мәчетнең йортларга якын булуы ошамады.
Сүз уңаеннан, Җәмигъ мәчете якынча 10 мең кеше сыйдырыр дип көтелә, объектның зурлыгы да шаккаттыра — манараларның озынлыгы Россиядә иң биеге булыр дип планлаштырыла. Әлеге уңайдан тагын бер фикер: «Әлеге масштаблы мәчет барыбыз да яратып өлгергән „Казан“ гаилә үзәген икенче, арткы планда калдырмасмы? Мәчет фонында ул югалмасмы?» — дигән шик-шөбһә әйтүчеләр бар.
Яңа Җәмигъ мәчетенең әһәмияте нидә булачак? Экологик яктан ул Казансу өчен куркыныч булмасмы? Казан яңа мәчет фонында югалмасмы? Әлеге четрекле мәсьәләгә ачыклык кертү өчен, «Интертат» сораштыру уздырды.
«Бу намаз уку урыны гына түгел, ә мәдәният, мәгърифәт үзәге булырга тиеш»
Әлбир Крганов, Россия мөселманнары Дини Мәҗлесе рәисе, Мәскәү шәһәре, Үзәк төбәк һәм Чувашстан мөфтие:
Мәчет төзүне, әлбәттә, хуплыйм. Аллаһы йорты төзелү бәрәкәт арттыра. Китапларда да «Аллаһы Тәгалә күк йөзен йолдызлар белән бизәгән шикелле, җир йөзен үзенең йортлары белән бизәгән», — дигән. Пәйгамбәребез (с.г.в.) хәдисендә дә: «Азаннар ишетелеп торган манаралардан, азан әйтелгән җирдән шайтаннар курыккан хәлдә качып китә», — диелгән.
Казанда бу олы мәчетнең төзелүе Идел буендагы Болгар дәүләтендә Ислам динен кабул итүнең 1100 еллыгына да багышланган була. Архитекторлар бу мәчетне Болгар һәм татар стилендә ясарлар, дип көтеп торам. Гарәпләр, төрекләрнең дә стильләре матур. Ләкин үзебезнең зәвыкны югалтасы түгел иде.
Ул намаз укый торган урын гына түгел, ә яңа заманча мәдәният, мәгърифәт үзәге булырга тиеш. Анда Татарстан мөфтиятенең кунакларын кабул итү, мөселман хатын-кызлары өчен аралашу, форумнар үткәрү, түгәрәкләр оештыра торган, яшьләр күрешә торган, бәлки, спорт белән шөгыльләнә торган да урын булсын иде.
Мәскәүдәге «Храм Христа Спасителя» чиркәвендә 2 меңнән артык кеше сыйдыра торган конференц-зал бар. Рус чиркәвенең төрле күргәзмәләр үткәрә торган заллары бар. Ә менә без хәзер татар имамнары форумын оештырган вакытта да театрлар буенча урын эзләп йөрибез. Шушы Җәмигъ мәчетендә зур зал булса, бик файдалы булыр иде. Дөрес, сезнең аэропорт тирәсендә халыкара күргәзмә үзәге бар, алар дә әйбәт.
Мәскәүдә яһүдләрнең 8 катлы бинада, үз үзәге бар. Мәскәүдәге иң яхшы акустик зал аларда диләр. Шул ук залда, бер кнопкага баскач, идәннәре алмашынып, урындыклары да, өстәлләре дә идән астына кереп китә. Күп функцияле залга әйләнә. Бу комплексның төзелгәненә 15 ел инде. Яңа заман шартларына туры китереп, олы кешеләргә дә, балаларга да, хатын-кызларга да уңайлы иттереп төзесеннәр иде бу Җәмигъ мәчетен.
Ризасызлык һәр шәһәрдә бар ул, безнең илдә дә, башка илләрдә дә. Бөтен кешегә ярап бетерә алмыйсың. Халык әйтмешли, Алла да ярый алмый бәндәгә. Кемгә яңгыр, кемгә кояш кирәк. Ләкин каршы булган кешеләрнең фикеренә дә колак салырга кирәк. Аларга аңлатырга кирәк. Мөселманнармы алар, түгелме… Бу бинаның намаз уку урыны гына түгел, ә шундый социаль үзәк булачагын аңлатырга тырышырга кирәк.
«Төзелешкә каршы булучылар белән бәхәскә керү мәгънәсез»
Рамил Төхвәтуллин, Татарстан Дәүләт Советы депутаты, Татарстанның халык артисты:
Каршы килү — референдум уздырып, күмәк бер фикергә килү түгел. Ә бит аларның күбесе фикерләрен аноним рәвештә белдерә. Аноним, без белмәгән кеше теләсә нәрсә язарга мөмкин. Яшерен-батырын түгел, шактый гына радикаль карашлы кешеләр, Исламга карата үзләренең тискәре мөнәсәбәтләрен белдерүчеләр бар.
Кызганычка каршы, җәмгыять идеаль була алмый. Төрле карашлы кешеләр һәрвакытта булды һәм булачак та. Мондый кешеләр, әлбәттә, җәмгыятьтә була ул. Ләкин ул, минемчә, доминант, күпчелек түгел, дип саныйм.
Бүгенге көндә Татарстанда 173 милләт вәкиле яшәп килә. Үзебезнең бөтен конфессия вәкиле белән тату яшәвебез белән горурланабыз, башкалар өчен якты үрнәк булып торабыз. Лютеран, протестант булсынмы ул, кирхаларга да, мәчетләргә дә, чиркәүләргә дә — бөтенесенә шартлар тудырылган.
Күпмедер дәрәҗәдә үзләренең тискәре карашларын белдерүчеләр, минемчә, эчке яктан толерант түгел. Толерантлык — түземлек дигән сүз. Минемчә, ул толерантлык белән генә чикләнергә тиеш түгел, ә хөрмәт, мәхәббәт булырга тиеш. Чөнки һәр диннең изге китапларында иң беренче мәхәббәт тора.
Әгәр дә мәчетнең урыны төгәл, 100 процент билгеләнгән булса, минемчә, бик матур җирдә булачак ул.
Динсез кешедән куркырга кирәк. Динле кешенең эчке дөньясы башкача. Русларның «Синең эчеңдә Аллаһ күпме бар, тышкы дөньяң да шуның кадәр бәхетлерәк булып тоела», — дигән сүзләре бар. Каршы булган кешеләрне кызганырга гына кала. Аларның нәфрәттән башка бүтән бер нәрсәләре дә юк.
Әйе, кайбер язмаларга күз салдым. «Болай да мәчетләр күп», — дигәннәр. Мондый кешеләр белән бәхәскә дә керергә кирәкми. Дин әһелләрендә язылмаган бер катгый кагыйдә бар: үз динеңне өстен куеп, башкаларын дөрес түгел, дип әйтү катгый тыела. Монда да аларга игътибар итмәскә, бу мәсьәләне күпертмәскә кирәктер. Чөнки алар шундый тап белән яши. Каршы килү аларга холык белән бирелгән. Аның артында нәфрәт ятса, бу инде бик начар нәрсә. Нәфрәт беркайчан да яхшылыкка алып бармый.
«Бу христиан шәһәре генә түгел, бу бит әле мөселманнарның да шәһәре»
Ркаил Зәйдулла, Татарстан Дәүләт Советы депутаты, Татарстанның халык шагыйре:
Ничек кирәкмәсен инде мәчет? Кызык кына… Мәчет төзи башласалар, бүтән диндәгеләр каршы чыга. Ниндидер бер оят дигән нәрсә дә юк. Казан Изге Ана иконасы чиркәвен яңадан эшләп куйдылар, татарлар каршы килмәде бит, бернинди каршы сүз булмады. Ә аларда бүтән диннәргә карата хөрмәт юк. Менә Актанышта тәре кисү турында провокация булды бит, бөтен Россияга тавыш чыгардылар. Ә уналтынчы елдамы соң Яңа бистәнең Татар зиратында йөзләп кабер ташларын ваттылар вандаллар, вәхшиләр. Бернинди тын чыкмады.
Болай була алмый бит. Тату яшәүнең юлы ике яклы булырга тиеш. Мин ул кадәр дини кеше түгел, ләкин Җәмигъ мәчете, әлбәттә, беренче чиратта, мөселманнар өчен кирәк… Ләкин икенче яктан, балансны арттырырга кирәк. Адым саен чиркәү салалар. «Мәчетләр күп», — дип әйтә алар сан буенча. Ләкин бит безнең мәчетләр бик тыйнак. Безнең егерме, бәлки, күбрәк тә салынган мәчетнең акчасы бер чиркәү салырга җитми ул. Казанның күрке булырлык Җәмигъ мәчете, әлбәттә, булырга тиеш. Бу христиан шәһәре генә түгел, бу бит әле мөселманнарның да шәһәре.
«Касәне каплый дию» — сылтау гына. Безнең татар мәдәниятенә кагылышлы һәйкәл салырга булса да, шул ук кешеләр: «Ландшафт туры килми, фәлән-төгән», — ди, бәхәс башлана. Әнә, Сәйдәшев һәйкәлен 20 елдан артык шулай бәхәсләшеп, көчкә куйдылар. Татар мәдәниятенә кагылышлы, яисә татар шәхесләренә куелган һәйкәлләргә Казанның ландшафты килешми. Монда да шул ук сылтау инде ул. Шушы мәсьәләне юри бәхәскә әверелдереп, сузып, соңыннан оныттырырга теләү, дип уйлыйм мин.
«Мәчеткә йөрмәүчеләр бу эштә катыша алмый»
Нәсим Акмал, Татарстан дәүләт радиосының әдәбият-сәнгать редакциясе шеф-редакторы, журналист:
Дин тотучылар мәчет кирәк, дип әйтә икән, димәк, кирәк. Әгәр үзләре мәчеткә йөри торган дин тотучылар булмаса, монда русларның да, татарларның да каршы чыгарга да, «әйе» дип әйтергә дә хакы юк. Әгәр дин тотучылар үзләре мәчет кирәк, дип әйтеп, диндә булмаган башка кеше «Юк, кирәк түгел мәчет», — дип кычкыра икән, димәк, бу дин тотучыларның хокукларына кизәнү дигән сүз. Моны бүтәнчә аңлап булмый. Мәчеткә йөрмәүчеләр бу эштә катыша алмый.
«Дингә каршы чыгучылар соңгы урында дип уйлыйм, беренче чиратта, бу — экологик каршылык»
Айрат Фәйзрахманов, Татарстан Мәдәният министрлыгының массакүләм мәгълүмат чаралары һәм иҗтимагый оешмалар белән арадашлык бүлеге мөдире:
Бу шәһәр төзелешендәге конфликт дип атала, һәм ул көтелгән нәрсә. Монда дингә каршы чыгучылар соңгы урында дип уйлыйм: беренче каршылык — ул экологик каршылык. Соңгы 10 елда Казансу һәм Иделгә ком сибеп төзелеш алып баруга экологлар тарафыннан нык көрәш алып барылды. Мәчет яки башка бина булсынмы — бинаның тибына карамыйча, ул чыннан да суга зыян китерә дигән төпле, фәнни караш бар. Һәм бу карашның тарафдарлары — ул КФУ экологлары, шәхсән профессор Нәфисә Минһаҗева, профессор Сергей Мухачев, журналист, эколог, Иделнең су буенда төзелешне туктата алган Юлия Фәйзрахманова. Алар белән бергәлектә көчле экологик җәмәгатьчелек.
Бу Куйбышев сусаклагачының акваториясе булып тора һәм, ихтимал, күп күләмдә суны ком белән сибеп, төзелеш алып бару экологиягә зыян китерә аладыр. Шул очракта бердәнбер юл — экологик шартларны максималь рәвештә үтәп, яр буена, яр сызыгына нык зыян салмыйча төзелеш алып бару. Күп кенә көчле профессиональ архитекторларыбыз бар һәм алар бу шартларны үтәп, экологиягә нык зыян китермичә, заманча мәчет проектын ясый алырлар иде дип уйлыйм. Бу техник биремдә чагылырга тиеш.
Әгәр Кабан күле буендагы кебек мәчет белән бергәлектә матур, яшеллек күп булган бакчалар, чын бостаннар калкып чыкса һәм экологлар белән бергәлектә техник бирем төзелсә — конфликтны шактый киметеп булыр иде, минемчә. Экологларга «Сез — ислам дине дошманы, безгә мәчет төзергә бирмисез» дип әйтеп, алар белән диалогка кермәү зур хата булыр дип уйлыйм. Шуны ассызыкларга кирәк — үзәктә су буенда матур урыннар бетеп бара һәм мондый бәхәсләр әле алда булырга мөмкин.
Казансу буенда урнашкан йортларда торучы кешеләр: «Мәчет алар өчен күнеккән манзараны ябачак», — дияр. Бу да «градостроительный конфликт»ның бер катламы. Шул ук вакытта, бу кешеләр аларның яңа йортлары кемнеңдер сүтелгән йорты өстендә торуын онытмасыннар иде. Шәһәр үзгәрә, тәрәзәдән манзара үзгәреп тора һәм зур шәһәрдә моңа инде әзер булырга кирәк. Һәрхәлдә каршы килүче халык белән сөйләшеп, проектның уңай якларын да күрсәтергә кирәктер.
Шәхсән мин Җәмигъ мәчетенең төзелешен бик көтәм, бу күркәм гыйбадәт кылу урыны гына түгел, ә бер мәгърифәт, милләт үсеше урыны булыр дип өметләнәм. Шул ук вакытта беркемне үпкәләтмичә, диалогта һәм тиешле аңлату эшләрен уздырып, бу төзелеш алып барылса иде дигән теләктә калам.
Просмотров: 568