Сотрудники Института языка, литературы и искусства Академии наук РТ презентовали две новые книги по Булгарским эпиграфическим и литературным памятникам. Сборник «Татарская эпиграфическая традиция. Булгарские эпиграфические памятники XIII-XIV вв.» вышел в двух томах. В книге «Духовное наследие. Поиски и открытия. Письменные памятники Волжской Булгарии» ученые представили уже известные, а также вновь открытые для науки тексты авторов булгарского периода.
По словам руководителя Центра письменного и музыкального наследия «Мирасханэ» ИЯЛИ Ильгама Гумерова, книга «Татарская эпиграфическая традиция. Булгарские эпиграфические памятники XIII-XIV вв.» включает в себя фотографии древних надписей на надгробиях, их текстологическое прочтение, сведения о степени сохранности памятника. В сборник включены до этого не входившие в научный оборот письменные памятники, а также новые, более точные прочтения некоторых уже известных источников.
«К примеру, имя покойного на одном из надгробий было прочитано как „Африканджи“, но позже специалисты сошлись во мнении, что слово читается как „Ургенчи“. Топонимы в именах свидетельствуют о существовавших в те времена связях между странами. Дополнительно мы включили некоторые сохранившиеся в фрагментарном виде источники, которые раньше не учитывались», — рассказал Ильгам Гумеров.
В первую книгу вошли письменные источники, сохранившиеся на территории древнего города Булгар. Самый ранний из обнаруженных памятников датируется 1282 годом. В двух томах представлены около 150 образцов, всего на сегодняшний день насчитывается около 400 булгарских эпиграфических источников.
«Современные технологии помогают расшифровать те или иные эпиграфические надписи. География обнаружения включенных во вторую книгу образцов охватывает регионы, которые считаются территорией государства Волжская Булгария», — рассказал ведущий научный сотрудник ИЯЛИ Азат Ахунов.
Надписи на надгробных камнях — единственные дошедшие от булгарского периода письменные источники, отметили ученые. «Это наша история, наше прошлое, настоящее и будущее. Уделение должного внимания письменным источникам, включение их в научный оборот — это долг наших ученых. Письменные источники говорят о том, что мы народ с древней историей, письменностью», — добавил Ильгам Гумеров.
Директор ИЯЛИ Ким Миннуллин перечислил имена ученых, внесших значимый вклад в изучение эпиграфических памятников. «Взяв за основу труды Шигабутдина Марджани, Ризаэтдина Фахретдина, Николая Калинина, Харуна Юсупова, Гали Рахима, Фарита Хакимзянова, Джамиля Мухамметшина и других, нами в эти новые сборники были включены также до этого не исследованные ими памятники, а также известные, но не опубликованные источники», — сказал Ким Миннуллин.
В качестве примера ученые рассказали о ранее не упомянутых ни в одном источнике стихотворных строках, принадлежащих поэту XII века Абу Али Мухаммаду ибн ас-Саксини, написанных им по случаю наступления месяца Рамазан.
«Компонент в имени „ас-Саксини“ говорит о том, что поэт родился или же творил в городе Саксин, находящемся в Булгарском государстве», — пояснили ученые.
В книге также можно ознакомиться с произведением автора булгарского периода Сулаймана Ибн Дауд Ас-Саксини «Зухрат ар-рийад ва нузхат ал-кулуб ли-л-мирад» (Красота садов и утешение заблудших душ). В сборнике представлены несколько глав из текста в переводе с арабского на русский язык. «О существовании этого произведения писал еще Марджани. Однако полный текст до этого не публиковался. Это довольно сложный текст из ряда религиозно-духовной литературы, он написан на классическом арабском языке того времени», — рассказал Ильгам Гумеров.
В книгу также вошли путевые записи Ахмада Ибн Фадлана «Рисала» («Записка»), труд Тадж ад-дина ал-Булгари по фармакологии «Ат-тирйак ал-кабир» («Большое противоядие») и текст «Сказание о Йусуфе» поэта Кул Гали.
***
Китапларда Алтын Урда дәүләтенең Болгар олысыннан сакланган таш язма истәлекләр, кабер ташларының фотолары, текстологик укылышлары, бүгенге сакланыш халәтләре тупланды.
Татарстан Фәннәр академиясендә «Татар эпиграфик традициясе. XIII – XIV йөз Болгар эпиграфик ядкәрләре» һәм «Рухи мирас: эзләнүләр һәм табышлар. Идел буе Болгар дәүләте язма истәлекләре» китаплары тәкъдим ителде.
«Ике китаптан торган «Татар эпиграфик традициясе. XIII – XIV йөз Болгар эпиграфик ядкәрләре» җыентыкларында Алтын Урда дәүләтенең Болгар олысыннан сакланган таш язма истәлекләр, кабер ташларының фотолары, текстологик укылышлары, бүгенге сакланыш халәтләре тупланды», — диде Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының язма мирас үзәге җитәкчесе Илһам Гомәров.
Китапларга моңа кадәр фәнни әйләнештә булмаган ядкярләр өстәлгән. Кайбер истәлекләрнең яңарак, икенче төрле укылышы тәкъдим ителгән. «Мәсәлән, бер таш иясенең исеме «Әфриканҗи» дип укылган иде. Соңрак аның «Үргәнчи» дип язылуы ачыкланды. Ул шул чордагы дәүләтләр арасындагы бәйләнешләр хакында сөйли. Элек фрагментар рәвештәге ташлар исәпкә алынмаган, без аларның кайберләрен керттек», — ди ул.
«Беренче китапта борынгы Болгар шәһәре җирлегендә сакланган ташларны исәпкә алдык. Ташларның иң борынгысы 1282 елда куелган. Ике китапта 150гә якын эпиграфик истәлек туплап бирелде. Барлыгы 400ләп ядкяр бар дип исәплиләр. Хәзерге технологияләр теге яки бу эпиграфик язмаларны аңларга ярдәм итә. Икенче китапта элек Болгар дәүләте территориясе җирләре булып саналган төрле өлкәләрдә сакланган ташлар бар», — диде Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының әйдәп баручы фәнни хезмәткәре Азат Ахунов.
Илһам Гомәров фикеренчә, бу төр язма истәлекләр Болгар чорларыннан исән-имин килеп җиткән бердәнбер язма истәлекләр. «Бу безнең тарихыбыз, үткәнебез, бүгенгебез һәм киләчәгебез. Язма истәлекләргә тиешле дәрәҗәдә игътибар итү, аларны фәнни әйләнешкә тәкъдим итү — галимнәрнең бурычы. Болар безнең борынгы тарихлы, язулы булуыбыз турында сөйли торган язма истәлекләр», — диде ул.
Институт директоры Ким Миңнуллин эпиграфик ядкярләрне өйрәнүдә көч куйган галимнәрне атады. «Шиһабетдин Мәрҗани, Ризаэтдин Фәхретдин, Николай Калинин, Һарун Йосыпов, Раиф Марданов, Гали Рәхим, Фәрит Хәкимҗанов, Җәмил Мөхәммәтшиннарның фикерләренә таянып, аларда булмаган, моңа кадәр басылып чыкмаган яңа истәлекләр дә кертелде», — диде ул.
Галимнәр әйтүенчә, бер чыганакта да телгә алынмаган XII гасырда иҗат иткән Әбү Гали Мөхәммәд ибн Габдулла әс-Саксини дигән шагыйрьнең Рамазан ае килү уңаеннан язылган шигъри юллары табылган. «әс-Саксини» сүзе шагыйрьнең Болгар дәүләтендәге Саксин шәһәрендә тууы яки аның анда иҗат итүе турында сөйли», — диде галимнәр.
Китапта Болгар чорында иҗат иткән Сөләйман Ибн Давыт әс-Саксини дигән шәхеснең «Зөһрәт әр-рийят вә нөзхәт әл-кулуб ли-л-мирад» (бакчаларның матур гөле яки сырхау-күңелләрнең юанычы) дигән әсәре гарәп теленнән русчага тәрҗемә ителеп, аның берничә бүлеге тәкъдим ителә. «Әсәрнең булуы турында Мәрҗани дә язып калдыра. Әмма аның тулы тексты басылып чыкканы юк иде. Әсәр шактый катлаулы – дини рухани әдәбият әсәре буларак кабул ителә, ул шул чорның классик гарәп телендә язылган», — ди Илһам Гомәров.
Шулай ук Әхмәд Ибн Фадланның «Сәяхәтнамә»се, Таҗетдин әл-Болгариның фармакология турында «Ат-Тирһак әл-кабир» дигән әсәре һәм Кол Галинең «Кыйссаи Йосыф» әсәрләре кертелгән.
Просмотров: 540