Отныне права на исполнение многолетних хитов «Аерылмагыз» и «Миләшләрем» принадлежат одному артисту – молодой певице Лэйне. Означает ли это, что все остальные татары лишились возможности исполнять любимые композиции, и какая их ожидает судьба — выясняла корреспондент «Татар-информа».
Отметим, что Лэйна (Гузель Кадырова) — 22-летняя исполнительница родом из Кукмора, стала известной в последние годы благодаря каверу песни «Аерылмагыз», таким хитам как «Малай на белом барсе» (3,8 млн просмотров на YouTube, «Я не колхозница» и др. Впервые перед большой аудиторией выступила в 2018 году вместе с Элвином Греем.
Означает ли это, что такой же запрет распространится и на другие радио и телевидение? Могут ли эти песни исполнять самодеятельные артисты? А что будет, если любимые песни споют обычные люди, и выложат запись в интернет? Как меняется судьба песен после приобретения прав на них отдельными юридическими и физическими лицами? Об этом журналисты «Татар-информа» поговорили с татарскими композиторами и деятелями культуры.
Веяние времени или уловка продюсеров? Главный редактор радио «Китап» Алмаз Миргаязов поделился опасениями, что татары теперь лишатся возможности петь любимые песни даже на своих семейных праздниках и посиделках. Он признался, что за 30 лет работы в татарском шоу-бизнесе ни разу не сталкивался с тем, чтобы уже известная, ставшая практически народной песня была выкуплена отдельным лицом или компанией.
«Видимо, это вот такое веяние времени или некая хитрая уловка продюсеров. Я совершенно не против, если известные, полюбившиеся всем народом песни, которые люди поют на семейных праздниках, во время встреч, получали новое дыхание и исполнялись современными артистами в обновленном виде, в новой свежей интерпретации. И пусть на эти новые аранжировки и ремиксы регистрируют права.
Но когда ты получаешь уведомление, что артистам, до этого 20-40 лет исполнявшим эти песни, уже нельзя их исполнять, и у людей нет права слушать эти песни в их исполнении – это, действительно, немного шокирует.
Ранее прецедент был с песней «Миләшләрем». Я надеялся, что автор песни Зуфар Хайрутдинов, чтобы в дальнейшем такое не стало тенденцией, примет какие-то меры, однако каких-то решений с его стороны не было принято. Видимо, были условия, которые не давали ему пойти на такой шаг. Я не поддерживаю того, что с его стороны не было строгого замечания по этому поводу, однако, несмотря на это, моего уважения к Зуфару абый, его творчеству не становится меньше», – рассказал Алмаз Миргаязов.
Уведомление от продюсера певицы Лэйны он получил 6 августа. «Конечно, испытал некоторый внутренний протест, узнав, что с 1989 года ставшую по-настоящему народным хитом песню «Аерылмагыз» теперь не может исполнять никто, кроме Лэйны. Но, с юридической точки зрения, наверное, они правы», – говорит главный редактор.
По словам Алмаза Миргаязова, регистрация прав на песню отдельным лицом – случай не уникальный для татарской эстрады, однако обладатели прав никогда не запрещали артистам, до этого исполнявшим эти композиции, оставлять их в своем репертуаре или же ставить записи этих песен на радио или телевидении.
В то же время это – напоминание о ценности песни, отмечает собеседник. «Авторы всю жизнь были обделены. На эстраде 90 процентов песен – подаренные автором исполнителю, за них никто денег не получает, помимо тех копеек, которые им перечисляют РАО (Российское авторское общество) или же другие организации по защите авторских прав. Поэтому, я считаю, что такой подход повышает ценность и песни, и его автора», – считает главный редактор.
«YouTube и другие соцсети имеют право удалить записи»
С появлением конкретного правообладателя возможности исполнения этих песен существенно будут ограничены, пояснил Алмаз Миргаязов. Нарушением авторских прав будет считаться, даже если человек спел любимую песню на домашних посиделках и выложил в YouTube. Популярный видеохостинг, а также другие соцсети с помощью специальных программ отслеживают записи, и при нарушении авторских прав удаляют их. Это же относится к исполнителям кавер-версий песен. Однако если новая версия понравится правообладателю, и этот кавер не лучше, чем его собственное исполнение, то он может и разрешить оставить эту версию в публичном пространстве.
«С одной стороны, это некое наведение порядка в вопросе авторских прав. Но и некоторый протест в душе тоже есть. Если у песни имеется полноправный владелец, то мы эту песню уберем с эфира. Я не против этого», – рассказал Алмаз Миргаязов.
«Любая песня на татарском языке – достояние всего татарского народа»
Ситуация вокруг двух ретро-хитов наталкивает на мысли о том, что же будет с песенным фондом татар, признается собеседник. Ведь теоретически можно допустить, что лучше песни будут выкуплены условным «миллионером», и тогда современным исполнителям придется отказаться от этих песен, а радио и телевидение лишатся возможности ставить существующие записи этих песен в эфир.
«Именно этого я и боюсь! Например, на радио «Китап» звучат шлягеры, хиты татарской эстрады. Эти песни – неотъемлемая часть нашего национального песенного искусства, их знают, любят, поют все татары. И вот какой-то человек выкупает права на эти песни, и запрещает их петь и ставить в эфир. В таком случае радио «Китап» останется без музыки, без песен.
Кажется абсурдом, но если песни, которые наполняют сердца слушателей ностальгией, радуют их, один за другим начнем убирать с эфира, то ничего приятного в этом не будет. Теоретически такое может произойти. Если даже уберем 30 песен, составляющие основу нашей татарской эстрады, на радио будет много пустующих мест», – поделился опасениями Алмаз Миргаязов.
Убрав с эфира прежние записи песен «Аерылмагыз» и «Милэшлэрем», радио «Китап» не может их заменить на композиции в исполнении Лейны, так как эти песни в современной обработке не подходят под формат. Другие радио, теоретически, могут их ставить в эфир, но в последнее время эту песню я не слышал, заметил собеседник. «Это может быть связано и с тем, что Лэйна – коммерческий проект, и песни в ее исполнении, скорее всего, могут появиться на радио лишь на коммерческой основе», – полагает он.
Алмаз Миргаязов, хоть и признает права авторов продавать свои песни, выступает против ограничения использования любого авторского продукта. «Для меня татарский народ – единая нация, и любая песня, записанная на татарском языке, с использованием канонов татарской музыки – это достояние народа, имущество нации. Поэтому я категорически не согласен с теми, кто ограничивает использование тех или иных авторских продуктов, у меня к ним большие претензии. Любая песня на татарском языке должна принадлежать татарам, и любой должен иметь право исполнять ее где угодно», – поделился Алмаз Миргаязов.
Директор Лэйны: запрет касается молодых исполнителей
Связавшись с директором певицы Лэйны, корреспондент «Татар-информа» уточнила, в каких случаях распространяется запрет на исполнение песен «Аерылмагыз» и «Милэшлэрем». На вопрос: «Запрещается ли радио «Китап» ставить в свой эфир эти песни в исполнении Асафа Валиева (первый исполнитель песни «Аерылмагыз») и Алсу Хисамиевой (первой исполнившей песню «Милэшлэрем»)?» директор певицы Лэйны ответила: «Ставить в эфир в исполнении Асафа Валиева и Алсу Хисамиевой можно».
«Авторские права на эти песни принадлежат лейблу «Лейна», поэтому на радио, телевидении они могут звучат только в исполнении Лейны, — пояснила Гузелия (она не только директор Лэйны, но и сама также является известной татарской исполнительницей – ред.). – Давать на ротацию на телевидение, радио – нельзя. Если кто-то споет кавер-версию песни, и выложит в интернет, или же люди будут петь эти песни на своих семейных праздниках — это не запрещено», – пояснила директор певицы.
Популярные артисты татарской эстрады Асаф Валиев, Алсу Хисамиева, давшие жизнь этим песням, всегда будут иметь право их исполнять, их никто не может как-то ограничить, подчеркнула Гузелия. Речь идет о молодых артистах — они не могут петь эти песни без разрешения лейбла. «Если хотят петь, могут это делать только с разрешения лейбла, на основе договора», – уточнила продюсер.
«Разрешение нужно в любом случае»
Автор песни «Милэшлэрем» — популярный певец и композитор Зуфар Хайрутдинов. Он также является руководителем регионального отдела Российского авторского общества (РАО).
«Если это некоммерческий проект, то любую песню может исполнять любой человек. Но только для себя. Права выступать с этой песне публично – со сцены, по телевидению – он не имеет. Выкладывать в интернет тоже нельзя. Запрет распространяется и на кавер-версии песен», – пояснил Зуфар Хайрутдинов корреспонденту «Татар-информа».
Композитор считает, что соблюдение исполнителями прав на песню – это признак уважения к автору.
«Независимо от того, проданы права на песню или нет, без разрешения автора никто ее исполнять не может. При этом исполнителю необязательно лично обращаться к авторам, для этого есть специальная организация. РАО управляет правами всех авторов. Артист, прежде всего, берет разрешение у РАО.
Когда автор продает песню другому лицу, то он передает ему управление правами. Желающий исполнить песню обращается уже к нему, а не к автору. Но, в любом случае, публично исполнять песню нельзя. Здесь имеется ввиду со сцены, по радио и телевидению. Можно без разрешения правообладателя петь эту песню у себя дома, в машине, на семейных праздниках, свадьбах и так далее», – рассказал руководитель регионального отделения РАО.
Зуфар Хайрутдинов внес ясность: права на песню «Милэшлэрем» проданы им лейблу «Лэйна» всего на несколько лет. Управлять правами на песню лейбл будет лишь в течение этого времени. Желающие перепеть песню, сделать на нее кавер тоже должны будут обращаться к нынешнему ее правообладателю, и уже он будет решать, разрешить это или нет.
«Вообще, песню нельзя исполнять без разрешения. Это раньше, в советское время, в 90-х годах, люди привыкли петь все, что им понравится. Никто ни у кого разрешения не спрашивал. Большинство законов, существующих за рубежом, у нас не работали. А сейчас законы по авторским правам начали работать. Поэтому многие исполнители испытывают трудности, происходят недоразумения. Желательно, чтобы артисты, ступая на троп в шоу-бизнеса, имели хоть небольшие знания об авторских правах», – отметил собеседник.
«Настоящий автор – тот, кто зарабатывает творчеством»
Автор многих хитов Зуфар Хайрутдинов придерживается мнения, что песня – это товар, и как любой продукт, она должна приносить прибыль своему создателю.
«Песня – это труд автора, он может управлять результатом своего труда как угодно – продать его, сдать в аренду, подарить, и так далее. Есть такие авторы – напишут песню, и ничего им не надо, они говорят: «пусть поют, я только рад этому». Прибыли от песни им не надо. Но это не настоящие авторы. Настоящий автор – тот, кто зарабатывает творчеством. Потому что это его работа, его труд», – уверен композитор.
Что касается судьбы песни «Милэшлэрем», то автор заверил, что певица Алсу Хисамиева, которая, по сути, и популяризировала эту песню, сохранит за собой право исполнять ее публично.
«Мы об этом говорили с лейблом: кто до этого пел эту песню, официально и публично, то им петь ее не запрещается. Просто они должны сообщить лейблу перед исполнением. Я и сам, как певец, могу петь эту песню, и тоже должен спросить разрешения у лейбла», – пояснил Зуфар Хайрутдинов.
«Искусство должно принадлежать народу!»
Заслуженный деятель искусств Татарстана, музыкант, композитор Азат Хусаинов из тех, кто радуется любому появлению своих творений в публичном пространстве. «Если увижу, что мою песню спели и выложили в интернет – я просто счастлив», – говорит он. Композитор считает, что искусство не может принадлежать отдельному человеку, оно – достояние всех людей.
«Мы пишем песни для народа, а кто-то берет и присваивает их себе, покупает на них права. Правильно Ленин сказал – искусство принадлежит народу. Например, слова песни «Аерылмагыз» написала Гульшат апа Зайнашева. Но ее перу принадлежат только два куплета, а третий, по преданию, попал в песню из блокнота автора музыки, композитора Чулпан Зиннатулиной. Автор неизвестен. Кому тогда принадлежат права на этот куплет?», – удивляется Азат Хусаинов.
Сам он лишь однажды пробовал продать свою песню – после того, как услышал, что ее со сцены уже исполняет довольно известный артист.
«И слова песни, и музыка были мои. Ее пел Ильназ Баһ, я попросил заплатить, мне дали четыре тысячи рублей. Смешные же деньги! После этого никогда песни не продавал. Мои песни больше звучат в спектаклях, они хранятся в госфонде. Если кто-то споет мою песню, выложит в интернет, я только рад этому. Пусть поют, я совсем не против. Если песня полюбилась народу еще при твоей жизни – это же прекрасно», – говорит композитор Азат Хусаинов.
«Пусть сначала научится петь эту песню»
Музыкант, баянист, автор и редактор телевизионной программы «Жырлыйк эле» Назип Бадрутдинов скептически относится к перспективе слышать эти две популярные песни лишь в исполнении Лэйны – он считает, что девушке не хватает ни мастерства, ни вокальных данных, чтобы спеть их так же выразительно, как ее предшественники. К такому мнению он пришел, услышав «Милэшлэрем» в исполнении Лэйны на своей передаче.
«Прежде, чем покупать права, пусть сначала научится петь, усовершенствует мастерство исполнения. Она пела эту песню в моей передаче. Исполнение – ниже среднего. И голоса нет. С профессиональной точки зрения, за искаженное исполнение, Зуфар Хайрутдинов мог бы предъявить ей свои претензии. Эту песню первой спела Алсу Хисамиева. Лэйне далеко до нее», – говорит Назип Бадрутдинов.
Музыкант считает неправильным, когда песни продаются и покупаются – творчество должно быть доступно всем.
«У нас на передаче поют то, что просят люди. Кому принадлежат права – неважно. Юридически я этих законов не знаю. Мы пишем авторов на экране, телевидение обязано отчислять автору гонорар за то, что песня звучала в эфире», – пояснил он.
Музыкант уверен, что песня, став популярной в народе, и сама становится народной, значит, начинает принадлежать всему народу.
«Это же национальное достояние, духовное богатство народа. Ведь и у народных песен у каждой есть авторы. Артисты где-то их услышали, спели, и дали им всенародную известность. Если бы наши легендарные Усман Альмиев, Ильгам Шакиров запретили петь свои песни, что тогда было бы? Это неправильно», – говорит Назип Бадрутдинов.
В отличие от русскоязычной эстрады, на татарской одна песня не может принести большие доходы, отмечает он. «И что, теперь кто-то будет на песне зарабатывать большие деньги? Это невозможно. С одной песней «Милэшлэрем» далеко не уедут», – предупреждает музыкант.
«Авторам никто не помогает»
Композитор, музыкант, заслуженный деятель искусств Татарстана Ильгиз Закиров неохотно общался на тему соблюдения авторских прав – он считает, что эти самые права никто не защищает, и надеяться на какие-то серьезные доходы от песен авторы не могут.
«Сейчас никому ничего не надо. И отчислений там от песен нет. Просто бесплатно… Это просто баловство такое. «Они» поют и делают на этом деньги. Кому сейчас нужна эта тема?», – невесело начал разговор композитор.
По его словам, авторы песен не получают никакой поддержки, а их творения в большинстве случаев «крадут» — берут без разрешения и бесплатно. Композитор смог вспомнить лишь несколько случаев, когда его песню пели на основе договора – Салават, Ришат Тухватуллин покупали у него песни. Но даже при этом исполнять их любым другим желающим никто не запрещает, отметил композитор.
«Пусть поет, кто хочет. Я так считаю. Если кто-то поет мои песни – я только рад. Они же делают себе пиар таким образом, получают известность. Разве не так?» – резюмировал он.
«Это народные хиты»
Начальник отдела взаимодействия со средствами массовой информации и общественными организациями министерства культуры РТ, общественный деятель Айрат Файзрахманов считает, что любые ограничения препятствуют естественному развитию, то же самое происходит с песнями.
«Я считаю, что эти песни – наследие, принадлежащее народу, это народные хиты. Такие ограничения, возможно, неправильны с моральной точки зрения. В юридическом аспекте, я, конечно, эти вещи понимаю. А для народа – это как его собственные песни, думаю, что хитами они стали еще и потому, что их исполняли – много, везде и без ограничений», – поделился Айрат Файзрахманов.
***
Татар хитларының берсе булган «Аерылмагыз» белән «Миләшләрем» җырларын хәзер җырларга ярамый икән! «Китап» радиосы баш мөхәррире Алмаз Миргаязов шулай дип әйтте. Җырны сатып алган «Лэйна» лейблындагы Лэйна дигән җырчының саунд-продюсеры Гүзәлия «Китап» радиосына шул хакта хат юллаган… «Интертат» «хокуклары сатылган» җырларның язмышын ачыклады.
Татарның иң яратып җырлаган мәҗлес җырларының берсе «Аерылмагыз» җырыннан ваз кичмәгәек…
«Аерылмагыз» җырының хокуклары «Лэйна» лейблында. Шуңа, башка җырчылар язмасын куймасагыз, рәхмәтле булыр идек», – дигән хат килеп төшә «Китап» радиосы баш мөхәррире Алмаз Миргаязовка. «Миләшләрем» җырының авторлык хокукларын да тулысы белән «Лэйна» лейблы сатып алган иде, дип язган идек.
Радиога ике җырны Лэйна башкаруында гына яңгыратырга рөхсәт ителә, дип аңларга була. Гомумән, бу – «Китап» радиосына гына түгел, башка радиочелтәр станцияләренә дә кагыла, дип аңларга кирәктер.
Җырның авторлык хокуклары сатып алынганнан соң җырны теләсә кем башкара алмый, дигән сүз дөресме? Бу хакта татар композиторлары, мәдәният эшлеклеләре белән сөйләштек.
Алмаз Миргаязов: «Күрәсең, бу – заманча шаукым яисә продюсерларның заманча хәйләкәр алымыдыр»
«Китап» радиосының баш мөхәррире Алмаз Миргаязов, татар халкы мәҗлесләрдә гармун-баянга яратып җырланыла торган «Аерылмагыз» җырыннан мәхрүм кала бугай, дигән шикләрен әйтте.
– Алмаз Таһирович, татар эстрадасы тарихында тагын кайсы җырларның хокукларын сатып алганнары бар иде?
– Мин татар шоу-бизнесы, татар эстрадасында 30га якын ел кайныйм. Андый хәлне күргәнем, ишеткәнем булмады. Күрәсең, бу – заманча шаукым яисә продюсерларның заманча хәйләкәр алымыдыр. Теге яки бу җырны күтәреп алып, халык күңелендә, табыннардан төшми уйналган, җырланган җырларны яңартып җырлау һәм яңартып җырланган вариантларга хокукларны теркәүгә мин каршы түгел.
Әмма ләкин моңа кадәр 20-40 ел буена җырлаган кешеләрнең бүгеннән алып ул җырларны башкарырга яисә ул җырларны кешеләрнең тыңларга хакы юк, дип әйтү, радиоларга кисәтү юллау берникадәр шок хәлендә калдырды.
Бу хәл «Миләшләрем» җыры белән булган иде. Зөфәр Хәйретдинов, шушы җырның авторы буларак, алга таба прецедентлар булмасын өчен, «Миләшләрем» җырына ниндидер карар кабул итәр, дип өметләнгән идем, ләкин ул бу карарны кабул итмәде. Күрәсең, шушы адымга бармаслык шартлары булгандыр. Аның ягыннан кискен кисәтү ясамауны мин хупламыйм, шуңа да карамастан, Зөфәр абыйга, аның иҗатына булган хөрмәтем кимеми.
Сишәмбе, 6 августта, иртә белән, продюсер Гүзәлиядән кисәтү килеп төште. 1989 елдан җырланган, һәр татарның, һәр татар җырын тыңлаучының, белүченең күңеленә, җанына сеңгән җырны Лэйнадан башка бүтән беркемнең дә җырларга, яңгыратырга хакы юк, дигәнгә минем берникадәр эчке протестым булды.
Әлбәттә, юридик яктан караганда, алар хаклыдыр.
Теге яисә бу җырны кемнеңдер теркәү очраклары бар иде. Ләкин «безгә кадәр җырлаган кешеләрнең ул җырны җырларга хакы юк» дип белдергән кешеләрне бер дә хәтерләмим. Мин моны берничә радио һәм телевидениедә эшләгән кеше буларак әйтәм.
Икенче яктан караганда, әйе, бу – җырның кыйммәте турында искәртү. Авторлар гомер буе кимсенү тойды. Эстрадада 90 процент җырлар – бүләк итеп бирелгән җырлар, алар өчен акча алган кеше юк, РАО (Россия авторлар җәмгыяте) яисә башка авторлык хокукларын яклаучы оешмалардан күчкән берничә тиен акчадан кала. Шуңа күрә бу җырларның, авторларның кыйммәтен арттыра.
– Шул ук «Аерылмагыз» җырын табында җырлап, видеога төшереп, YouTubeка элеп куйсалар, бу – авторлык хокукларын бозу булып чыгамы?
– Һичшиксез. Бер кеше бу җырны туган көнендә җырлап, видеога төшерә икән, аның бу видеоны YouTube һәм башка социаль челтәрләргә куярга хакы юк, чөнки әлеге җырның хокуклары якланган, бер кешегә теркәлгән. Һәм ул кеше бу җырны башка кешенең башкаруын теләми.
– Бу ситуация белән бөтенләй таныш булмаган бер кеше Интернетка үзе башкаруындагы язманы элеп куйса, аның язмасы алыначак, димәк?
– Әйе. YouTube һәм башка социаль челтәрләрдәге видеоагрегаторларның механикасы бар. Ягъни алар хокуклары якланган җырларны, әсәрләрне «ятлый» һәм аларга автоматик рәвештә теге яки бу урында килеп чыккан җырларны «бу җыр кулланылган видеоны сезгә куярга ярамый» дигән кисәтү килә, һәм материалыгыз алынып атыла. Бу җырларның кавер версияләрен башкаручыларга да кагыла. Әгәр каверың хокук иясенә ошый икән, әгәр дә кавер аның башкаруыннан яхшырак түгел икән, ул аны рөхсәт итәргә дә мөмкин.
Бер яктан караганда, бу – тәртип салу. Икенче караганда, күңелдә протест уята торган мәсьәлә. Ул җырның тулы хокуклы хуҗасы бар икән, без ул җырны эфирдан алачакбыз. Мин моңа каршы түгел.
«Теге яисә бу авторлык продуктларын куллануны чикләүчеләргә протестым, претензиям зур»
– Бу очракта, җырның сүзләре дә, көе дә сатып алына, шулаймы?
– Сүзләренә – аерым, көенә аерым хокук сатып алу практикасы бездә юк. Бездә авторлык хокуклары һәм арадаш хокуклар (смежные права) бар. Авторлык хокукларын (сүзләрен һәм музыкасын) – РАО, ә фонограмманы ВОИС (Бөтендөнья интеллектуаль милек оешмасы) дигән оешма яклый.
– Әйтик бер бай күпчелек татар җырларының авторлык хокукларын үзенә сатып алса? Мондый хәл була аламы?
– Менә мин шуннан куркам да инде! Әйтик, «Китап» радиосында шлягерлар, татар эстрадасы хитлары яңгырый. Алар – еллар дәвамында кешенең күңелендә калган, татар халкының канына сеңгән җырлар. Әгәр бер миллиардер шушы җырларның авторлары буйлап «йөгереп» чыгып һәм һәрберсенә миллион доллар биреп, «бу җырларны башка җырларга, җырлатырга ярамый, аның хокуклары хәзер миндә» дип әйтә ала. Менә шул вакытта «Китап» радиосы музыкасыз, җырсыз кала.
Абсурд кебек, әмма халыкны ностальгия белән туендыручы, сөендерүче җырлар берәм-берәм эфирдан алына башласа, күңелле күренеш булмас. Теоретик яктан карасак, мондый хәл була ала. Татар эстрадасы тарихының нигезен тотып торган 30 гына җырны алып атсак та, радиода буш урыннар күп булачак.
– Лэйна башкаруында «Миләшләрем» һәм «Аерылмагыз» җырларын «Китап» радиосында куя аласызмы?
– «Китап» радиосында – юк. Чөнки алар ремейк рәвешендә башкарылган, ул радионың форматына туры килми.
– Башка радиолар?
– Теоретик яктан куя алалар, ләкин соңгы арада минем бу җырны ишеткәнем булмады. Лэйна – коммерцияле продукт, шуңа күрә аның башкаруында радиога җыр кертү, минем уйлавымча, коммерцияледер. Шуңа күрә ул радиоларда юктыр.
– Хокукларны сатып алган кеше үлеп китсә, хокуклар нишли?
– Хокуклар аның варисларына күчә. Варислары булмаган очракта, ул беркая да күчми, шушы җырга хокукларын таләп итеп килүчеләр барлыкка килгәнче, ул «эленеп» торачак. Ләкин бу җырны теләсә ничек, теләсә кайда кулланырга ярый, дигән сүз түгел. Җырның авторы вафат булып 70 ел узганнан соң, җыр автоматик рәвештә илкүләм байлык дәрәҗәсенә күчә. Татар эстрадасында андый җырлар бар микән?..
Мин гомер буена һәм аннан соң да татар халкының бер милләт булуын, татарча яздырылган, татар телендә татар музыка кануннарын кулланып язылган теләсә кайсы җырны милләтнең байлыгы, милке буларак кабул итәм. Шуңа күрә теге яисә бу авторлык продуктларын куллануны чикләүчеләргә протестым, претензиям зур. Татар телендә язылган теләсә кайсы җыр татарныкы булырга тиеш, һәм аны теләсә кем теләсә кайда җырлый алырга тиеш, – диде Алмаз Миргаязов.
Гүзәлия: «Яшь башкаручылар бу җырларны лейбл рөхсәтеннән башка җырлый алмый»
Лэйнаның саунд-продюсеры, директоры Гүзәлия белән элемтәгә кердек. Аңа иң элек шушы сорауны бирдек:
– «Китап» радиосы баш мөхәррире Алмаз Миргаязов әйтүенчә, башка җырчылар язмасын радиода («Китап» радиосы турында сүз бара – авт.) кулланырга ярамый. Бу очракта Асаф Вәлиев белән Алсу Хисамиева башкаруындагы җырларны «Китап» радиосы яңгырата алмыймы?
Ул безгә: «Асаф Вәлиев һәм Алсу Хисамиева башкаруындагы җырларны куярга ярый», – дип җавап бирде.
– «Аерылмагыз», «Миләшләрем» җырларының авторлык хокукы «Лэйна» лейблында, – дип дәвам итте Гүзәлия. – Шуңа күрә бу җырлар телевидение, радиода Лэйна башкаруында гына яңгырый ала. Телевидение, радиода ротациягә бирергә ярамый. Җырның кавер версиясен җырлап, Интернетка урнаштырырга ярый, туйларда, мәҗлесләрдә дә җырларга ярый.
Элекке җырчыларга килгәндә, «Аерылмагыз» җырын Асаф Вәлиев җырлый иде, «Миләшләрем» җырын Алсу Хисамиева башкара иде. Аларга ихтирам, хөрмәт йөзеннән, аларны беркем дә ул җырларны җырлаудан чикли алмый. Анысы турында сүз бармый. Яшь башкаручыларны алганда, лейбл рөхсәтеннән башка, алар аны җырлый алмый. Әгәр җырларга телиләр икән, лейблдан рөхсәт сорап, килешү төзеп кенә җырлый алалар, – дип сөйләде ул.
Зөфәр Хәйретдинов: «Җырны сатсаң да, сатмасаң да, аны бер кеше дә рөхсәтсез җырлый алмый»
Россия авторлар җәмгыятенең (РАО) Татарстандагы оешмасы җитәкчесе, композитор, җырчы Зөфәр Хәйретдиновка да мөрәҗәгать иттек.
– Коммерцияле проект түгел икән, теләсә кайсы җырны теләсә кемгә җырларга мөмкин. Кеше үзе өчен генә дә җырлый ала. Халык өчен сәхнәдән, телевизордан башкару хокукы юк. Интернетка шулай ук куярга ярамый.
– Бу ситуациядә авторга хөрмәт уянамы?
– Әйе.
– Җырның кавер версиясен башкара алмыйлармы?
– Юк, башкара алмыйлар. Җырны сатсаң да, сатмасаң да, аны бер кеше дә рөхсәтсез җырлый алмый. Һәр автордан рөхсәт алып булмаска мөмкин, чөнки бер автор – Мәскәүдә, бер автор Владивостокта яши ала, әйтик. Шуңа күрә РАО (Россия авторлар җәмгыяте) дигән оешма бар. РАОда бөтен авторларның хокуклары белән идарә итәләр. Кемнеңдер каядыр җырлау теләге туса, иң элек РАОдан рөхсәт алырга тиешләр. Авторның туры үзеннән түгел, РАОдан рөхсәт сорарга кирәк.
Җыр сатылган икән, димәк, җырның хокуклары белән идарә итү башка кешегә күчкән. Автор үзе түгел, ә башка кеше. Ул – хокукларның хуҗасы була. Ишеткәнсездерме-юкмы, җыр башка кешегә сатылса да, сатылмаса да, ул халык өчен яңгыраса, аны барыбер беркемгә дә рөхсәтсез башкарырга ярамый.
Кайбер очракта җырны бушка, рөхсәтсез җырларга мөмкин: өеңдә, машинаңда, гаилә бәйрәмнәрендә, туган көн, туй көнендә һ.б. Башка җирдә җырны «публично» рөхсәтсез башкарырга ярамый.
«Миләшләрем» җырына килгәндә…
Мин аны күпмедер елга гына саттым, бөтенләйгә түгел. Алар 4-5 ел эчендә шушы җырны минем рөхсәттән башка, хокукларын башка җырчыга биреп, шулар ул хокукка ия булып, идарә итәләр. Шул гына.
Әгәр кемнең дә булса җырның кавер версиясен җырлыйсы килсә, рөхсәтне миннән түгел, «Лэйна» лейблыннан алырга тиеш була. Алар рөхсәт итәме-юкмы – монысы башка мәсьәлә.
Гомумән, җырны рөхсәтсез башкарырга ярамый. Ул элек кенә, Советлар Союзы чорында, 1990 елларда, «нәрсә телим, шуны җырлыйм» дигән вакытлар бар иде. Беркемнән рөхсәт сорау юк иде. Бездә чит ил законнарының күбесе эшләми иде. Хәзер авторлык хокукларына караган законнар эшли башлады. Шуңа күрә күп кенә җырчылар өчен аңлашылмаучанлыклар, кыенлыклар туа.
Сәхнәгә чыгып, җырны җырлый башлар алдыннан, син башта азмы-күпме авторлык хокукларын белү буенча ликбез узарга тиеш, – диде Зөфәр Хәйретдинов.
«Чын автор ул – җыры белән тамак туйдыра торган автор»
– Шәхсән үзегез бу ситуацияне хуплыйсызмы? Һәр җыр белән мондый ситуация була калса?
– Автор җырны яза икән, ул җыр авторга файда китерә икән, әлбәттә, автор моны хуплый. Чөнки җыр бит ул – авторның хезмәте, – дип дәвам итте Зөфәр Хәйретдинов. – Ул ничек тели, шулай җыр белән идарә итә ала. Сатарга, җырларга биреп торырга мөмкин. Җырны бушка язып, ул җыр акча китермәскә тиеш дигән сүз түгел. Җыр – товар ул. Ул товар кебек үк кулланылырга, җырланырга, акча китерергә тиеш. Менә шул.
Кайбер авторлар: «Минем җырны җырласыннар, миңа бернәрсә дә кирәк түгел», – диләр. Алар бер җыр яза да, «ой, минем җырны җырлыйлар» дип, сөенеп йөриләр. Аларга аның акчасы кирәкми. Ул чын автор түгел. Чын автор ул – җыры белән тамак туйдыра торган автор. Аның хезмәте шул.
– Димәк, Асаф Вәлиев «Аерылмагыз» җырын берәр концертта җырлыйм дисә, ул аны җырлый алмый булып чыгамы?
– Җырның хокуклары «Лэйна» лейблында. Ул аңа рөхсәт бирә икән, җырлый ала. «Миләшләрем» җырының иң беренче башкаручысы Алсу Хисамиева иде. Алсу аны берәр кайда җырлыйсы килә икән, ул аны җырлый ала. Без бу хакта сөйләштек: кем моңа кадәр ул җырны җырлаган, рәсми рәвештә халык алдында чыгып җырлаган, аларга җырны башкару тыелмый. Алар бары тик җырлаулары алдыннан лэйблга әйтергә тиеш.
Мин үзем дә, композитор гына түгел, җырчы да. Мин «Миләшләрем»не үзем дә җырлый алам, бары тик «Лэйна» лейблыннан сорарга кирәк.
– Хокук иясе үлеп китсә, хокук аның варисларына каламы?
– Әйе. 70 ел дәвамында аның варислары хокуклары белән идарә итә ала.
Азат Хөсәенов: «Җырларымны җырлап, Интернетка видеоязмаларын куйсалар, хуплыйм гына, «ура!» дип кычкырам»
Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе, музыкант, композитор Азат Хөсәеновтан сорагач, ул Ленин сүзләрен мисал итеп китерде: «сәнгать – халыкныкы булырга тиеш!»
– Без халык өчен җырлар язабыз, ә кемдер шушы җырга хуҗа була, җырның хокукларын сатып ала. Бу күренеш, минемчә, бөтенләй дөрес түгел. Владимир Ленин әйткән бит: «Сәнгать – халыкныкы», – дигән.
Мәсәлән, «Аерылмагыз» җырының сүзләрен Гөлшат апа Зәйнашева язган. Ул күптән исән түгел. Без аның белән дуслар идек. «Аерылмагыз» җырының ике куплеты гына Гөлшат апаныкы. «Мин язганы – ике куплет кына», – дип әйтә иде Гөлшат апа. Үзенең авызыннан ишеткәнем бар.
Өченче куплетның барлыкка килүе турында шундыйрак тарихны ишеткәнем булды: Чулпан Зиннәтуллинаның (җырның көй авторы) блокнотында язылган шигырьләрне берсе күреп алган, ошаткан һәм «Аерылмагыз» җырына өченче куплет итеп кертеп җибәрергә булганнар.
– Сезнең җырлар белән ситуация ничек: кемгә дә булса җырыгызның хокукларын сатканыгыз, тапшырганыгыз булдымы?
– «Син – минем чәчәгем» дигән җырымны сатып карадым, аның сүзләре дә, көе дә минеке. Шигырь язганым юк иде, әмма язып карадым. Шәмсия Җиһангирова укып чыкты да, «булган бу!» диде. Шулай итеп, җыр туды. Илназ Баһ җырлагач, сорап карадым, дүрт мең бирделәр. Бигрәк көлке икән, минәйтәм! Бүтән җырны сатканым булмады.
Җырларым күбрәк спектакльләрдә яңгырый, алар дәүләт фондында саклана. Гади халык җырларымны җырлап, Интернетка видеоязмаларын куйсалар, хуплыйм гына, «ура!» дип кычкырам. Җырласыннар, бер дә каршы түгелмен. Җырны син исән чагында ук күтәреп алалар икән, сөенәм генә. Бик уңай карыйм. Ошый икән җыр – җырласыннар. Сүз әйтмим.
Нәҗип Бәдретдинов: «Хокукларны сатып алганчы, алар аны баштан җырларга өйрәнсен»
«Җырлыйк әле» телевизион тапшыруын оештыручы, Татарстанның атказанган артисты, баянчы-музыкант Нәҗип Бәдретдинов әйтүенчә, Лэйна «Җырлыйк әле» тапшыруында «Миләшләрем» җырын җырлаган булган.
– Нәҗип абый, «Аерылмагыз» һәм «Миләшләрем» җырының хокуклары хәзерге вакытта «Лэйна» лейблында. Ягъни аларны башкару өчен рөхсәт сорарга кирәк була. Шуңа охшаш ситуация белән очрашканыгыз булдымы?
– Булды. Җырлыйбыз аларның барысын да. Чөнки халык нәрсә тели, без шуларны җырлатабыз бит. Юридик яктан, мин аның законнарын белмим. Ләкин, минем уемча, башка автор иҗат иткән җырны икенче бер кеше сатып алу – дөрес күренеш түгел.
Безнең тапшыруда халык үзе теләгән җырын җырлый. «Тыңлачы, сандугач» җырын да җырлыйлар. Без һәр җырның авторларын язабыз, ул авторларга, җырны җырлаткан өчен, телевидениедән гонорар барырга тиеш.
Лэйнаның җырлау дәрәҗәсе дә түбән бит аның. «Миләшләрем» җырын иң беренче тапкыр Алсу Хисамиева җырлаган иде, без ул вакытта бергә эшли идек. Алсу белән чагыштырып булмый бит аны. Бәлки, аны хәзер Алсуга да җырларга ярамыйдыр? Белмим мин.
Минем фикерем шул: җыр халык арасына чыккан һәм ул популяр булган икән, ул җыр инде халыкныкы. Ул бит – халык мирасы, халыкның рухи байлыгы. Халык көйләренең дә һәрберсенең авторлары бар. Мәсәлән, «Арча көен» Усман Әлмиев иң беренче халыктан ишетеп җырлаган. Усман Әлмиев, Илһам Шакиров үз җырларын җырлауны тыйган булса, аннары нәрсә була? Алай дөрес түгел ул.
Кемнәрдер рус халкындагы кебек зур акчалар эшләп йөри башлыймы? Андый нәрсә була алмый. Бер җыр аркасында зур акчалар эшләп булмый. «Миләшләрем» белән дә әллә кая китә алмыйлар. Хокукларны сатып алганчы, алар аны баштан җырларга өйрәнсен, җырлау осталыгын шомартсын.
Лэйна «Миләшләрем»не минем тапшыруда да җырлаган иде. Җырлавы бөтенләй уртачадан түбән дәрәҗәдә. Тавышы да юк. Профессиональ яктан, җырны бозган өчен, Зөфәр Хәйретдинов аңа дәгъва белдерергә мөмкин. Җырны Лэйна үзе язып, башкаларга башкаруны тыйса – бер хәл.
Илгиз Закиров: «Минем җырны җырлап пиар ясый бит алар. Үзләрен кешегә күрсәтә»
Композитор, музыкант, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Илгиз Закиров, авторларга ярдәм итүче юк, дип саный:
– Хәзер берәүгә дә бернәрсә кирәк түгел. Анда акча да килми җырлардан. Буш кына… Шаяру гына бу. «Тегеләр» җырлап, үзләре акча ала. Бу тема хәзер кемгә кирәк инде?
– Безгә, җәмәгатьчелеккә…
– Безгә берәү дә ярдәм итми бит. Җырларны урладылар… Авторларга ярдәм итүче кайда, кем бар соң?
– Сездән җыр хокукларын сатып алучы бар идеме?
– Булды бугай. Салават алды, Ришат алды кебек…
– Җырларны башкаралардыр бит, сүз әйтүче юктыр?
– Бер сүз әйтүче юк. Кем тели, шул җырлый. Минем фикер шул.
– Җырны башка кеше җырлаганга Сез…
– Сөенәм генә. Башкарсыннар. Минем җырны җырлап пиар ясый бит алар. Үзләрен кешегә күрсәтәләр. Шулай түгелмени? – диде композитор.
Айрат Фәйзрахманов: «Халык өчен бу үзебезнең җырлар, алар яңгырый-яңгырый хитка әйләнде»
ТР Мәдәният министрлыгының массакүләм мәгълүмат чаралары һәм иҗтимагый оешмалар белән арадашлык бүлеге мөдире, җәмәгать эшлеклесе Айрат Фәйзрахмановның фикерен дә сорадык:
– Минемчә, бу җырлар – халыкның мирасы, халык хитлары. Андый чикләүләр булу, бәлки, мораль яктан дөрес түгелдер. Хокукый яктан, әлбәттә, мин бу әйберләрне аңлыйм. Ә халык өчен бу – үзебезнең җырлар, алар яңгырый-яңгырый хитка әйләнде.
Асаф Вәлиевтан җавап көткәндә…
«Аерылмагыз» җырының беренче башкаручысы, Татарстанның халык артисты Асаф Вәлиев бу хакта ни уйлый? Җырчы белән элемтәгә кереп, аның фикерен сорап карадык. Җырчы җавап бирергә вәгъдә бирде, әмма әлегә әзерләнеп бетмәгән дип аңладык.
Просмотров: 663