17 января исполнилось 164 года со дня рождения выдающегося мыслителя татарского народа, богослова и просветителя Ризаэтдина Фахретдина.
Р.Фахретдин родился в 1859 году на территории современного Татарстана – в деревне Кичу Чаты Бугульминского уезда Самарской губернии (ныне Альметьевский район Татарстана). Его отец был имамом. В 7 лет его отдают учиться в деревенское медресе, через некоторое время его отправляют учиться в медресе соседней деревни Чыршылы.
В 1867—1868 гг. Ризаэтдин Фахретдинов учился в медресе при 1-й мечети Чистополя у выдающегося суфия шейха Закира-ишана Камалова. В 1869—1889 гг. Фахретдинов учился и преподавал в медресе деревни Нижние Шельчелы.
В годы учебы Ризаэтдин находился под влиянием Шигабетдина Марджани. Чтобы познакомится и поближе узнать выдающегося ученого-просветителя Шигабетдина Марджани, в 1886 году Ризаэтдин приезжает в Казань.
В 1887 году он успешно выдерживает испытания на должность имама. Слава о молодом талантливом наставнике из Кичучата разлетелась по всему краю. В июле 1889 г. общество деревни Ильбак Бугульминского уезда пригласило Р. Фахретдинова на должность местного имама и мударриса. В мечети этого селения Ризаитдин служил по февраль 1891 г.
В январе 1891 года Р.Фахретдина вызывают на место члена (кади) Духовного собрания и он с семьёй выезжает из Кичучата в Уфу.
Риза Фахретдин, в истории татарской общественной мысли и культуры известен как пропагандист научных знаний, истории, литературы и культуры, философии и истории, светских знаний и как ученый-богослов, призывающий к рационалистскому мышлению.
1922 избран муфтием ЦДУМ Внутренней России и Сибири. В 1927 году ЦДУМ объединил исторически максимальное число приходов — 14 825. Но уже к маю 1930 года более 10 000 мечетей было закрыто, от 90 до 97 % мулл и муэдзинов были лишены возможности исполнять свои обязанности.
Фахретдинов протестовал против закрытия мечетей, арестов и уничтожения религиозных библиотек. Часть литературы ему все-таки удалось спасти в архиве ЦДУМ. Большую часть своих рукописей он передает в архив Ленинградского отделения востоковедения Академии наук СССР, где они по сей день хранятся.
Закончил свой творческий и жизненный путь на посту муфтия России и Сибири в 1936 году в городе Уфа, не дожив несколько месяцев до массовых арестов руководства Духовного управления. Похоронен на мусульманском кладбище в Уфе.
***
17 гыйнварда татар дин галиме, мәгърифәтче, мөфти Ризаэтдин Фәхретдиновның тууына 164 ел тула.
Р. Фәхретдин 1859 елда хәзерге Татарстан территориясендә – Бөгелмә губернасының Бөгелмә өязе Кичү Чаты авылында (хәзер Татарстанның Әлмәт районы) туа. Әтисе имам булган. Аны 7 яшендә авыл мәдрәсәсенә укырга бирәләр, бераздан күрше Чыршылы авылы мәдрәсәсенә укырга җибәрәләр. 1867-1868 елларда Ризаэтдин Фәхретдинов Чистай мәчете каршындагы мәдрәсәдә күренекле суфи шәех Закир ишан Камаловта укыган. 1869-1889 елларда Фәхретдинов Түбән Шельчел авылы мәдрәсәсендә укыта. Уку елларында Ризаэтдин Шиһабетдин Мәрҗани йогынтысында була. Атаклы галим-мәгърифәтче Шиһабетдин Мәрҗанине якыннанрак белер өчен, 1886 елда Ризаэтдин Казанга килә. 1887 елда ул имам вазыйфасына сынауларны уңышлы тапшыра. 1889 елның июлендә Бөгелмә өязе Илбак авылы мәхәлләсе Р.Фәхретдиновны җирле имам вазыйфасына чакыра.
1891 елның гыйнварында Р. Фәхретдинне Диния җыены әгъзасы (кади) урынына чакыртып алалар һәм ул гаиләсе белән Кичучаттан Уфага чыгып китә. Риза Фәхретдин, татар иҗтимагый фикере һәм мәдәнияте тарихында фәнни белемнәр, тарих, әдәбият һәм мәдәният, фәлсәфә һәм тарих, дөньяви белемнәрне пропагандалаучы һәм рационалистик фикерләүгә өндәүче дин галиме буларак билгеле. 1922 елда Россия һәм Себер мөселманнары үзәк Диния нәзарәте мөфтие итеп сайлана.
Фәхретдинов мәчетләрне ябуга, имамнарны кулга алуларга һәм дини китапханәләрне юк итүгә каршы протестлар белдерә. Әдәбиятның бер өлешен ул Үзәк Диния нәзарәте архивында коткарып кала алган. Үз кулъязмаларының күп өлешен ул СССР Фәннәр академиясе көнчыгышны өйрәнү буенча Ленинград бүлеге архивына тапшыра, анда алар бүгенге көнгә кадәр саклана.
1936 елда Риза хәзрәт үзенең тормыш юлын Россия һәм Себер мөфтие постында Уфа шәһәрендә тәмамлый. Уфадагы мөселман зиратында җирләнә.
Просмотров: 557