В Татарстане перестали выдавать паспорта с национальным вкладышем. Имеющие такие страницы паспорта в будущем подлежат замене, конкретные сроки пока не называются. Подробности — в материале «Татар-информа».
«Татарстанский вкладыш — гордость за родной язык»
«Зачем тебе татарстанский вкладыш?» — такой вопрос мне приходилось слышать не один раз. Но у нас в семье, и среди друзей многие имеют такой вкладыш в паспорте. Для меня лично стало бы гордостью иметь в своем основном документе страницы на татарском языке. При поездках в другие регионы, страны, это демонстрирует, что ты из Татарстана. В моем первом паспорте такого вкладыша не было, в 14 лет я даже не обратила на это внимания. Мне самой кажется, что, например, в Турции можно испытать особое удовольствие, заявляя, что ты из Татарстана. Поэтому мне захотелось, чтобы мой новый паспорт имел вкладыш Татарстана с записью на родном языке.
Многим моим знакомым, родственникам, проживающим в нашем районе, паспорта с татарстанским вкладышем были выданы по умолчанию. Но это было еще в 2017-2018 годах.
Недавно мне исполнилось 20 лет, и по закону я должна получить новый паспорт. Оформить заявку я решила через портал “Госуслуги”. Никакой информации о татарстанском вкладыше на сайте я не нашла. Стала расспрашивать у знакомых, и узнала, что недавно главный редактор “Интертат” Рамис Латыпов получил паспорт с таким вкладышем, и написал о том, какие шаги ему пришлось предпринять для этого. Оказалось, что он свой паспорт получил в октябре 2022 года. Для этого необходимо лично прийти в МФЦ и написать заявление.
Я обратилась отдел по вопросам миграции ОП № 15 «Танкодром» УМВД РФ по Казани. Взяла с собой фотографии, а также свой старый паспорт. Сотрудница паспортного стола на мою просьбу оформить паспорт со вкладышем на татарском языке ответила, что выпуск таких паспортов временно приостановлен. «Сегодня в России паспорта печатаются в новом варианте, чтобы напечатать татароязычный вкладыш, нужно специально настроить, пока такой возможности нет», – объяснили мне, добавив, что более подробный ответ, возможно, я смогу получить у руководства. Самого руководителя не было, я зашла к его заместителю. «Нет, сейчас такие паспорта не выпускаем», – был его ответ.
«Мы сейчас работаем по новому закону, на новой базе, а на этой базе такой вкладыш напечатать невозможно», — сказал представитель ведомства.
«Выпуск паспортов такого образца прекращен»
Как называется новый закон, когда был принят — точно ответа дать мне не смог. Затем, сославшись на возникновение нестандартной ситуации, он позвонил руководителю, но и от него четких пояснений получить не удалось. Более того, заместитель заявил, что «выданные ранее паспорта с национальным вкладышем будут упразднены». Когда я начала задавать вопросы, мужчина совсем рассердился, потребовал показать мой паспорт, сообщить адрес проживания, начал грозить штрафом. Создавать конфликтную ситуацию в мои планы не входило, поэтому я поспешила покинуть его кабинет.
Следующая попытка — оформить вкладыш через МФЦ. Я выбрала отдел в Приволжском районе. Но там тоже заявили, что «выпуск паспортов такого образца прекращен». Почему — пояснить не смогли.
«Такие паспорта мы не печатаем уже почти год, в последнее время не спрашивают», — пояснила сотрудница МФЦ Резеда. Я попросила показать документ, на основании которого вкладыши перестали выпускать, но мне отказали.
Бабушка-татарка, услышав, что я прошу мне выдать паспорт с татарстанским вкладышем, сердито заметила: «И зачем тебе это? Ходишь тут, ерундой маешься, людей отвлекаешь».
И все-таки, что же случилось с татарстанским вкладышем? Что за загадочное положение, которое запрещает выдавать паспорта с записью на родном языке? Пришлось порыться в интернете. После некоторых поисков стало ясно, что выдача вкладышей на национальных языках прекращена в конце 2023 года.
Недолгая история татарского вкладыша
Во времена СССР паспорта жителей ТАССР оформлялись на татарском языке. После распада СССР в России начинают выдавать паспорта нового вида. После долгих споров в закон о паспортах (постановление №828 от июля 1997 года) вносятся изменения. Два аргумента в пользу такого решения — во-первых, если раньше в паспортах была графа о национальности, то сейчас она упразднена, поэтому человек уже не имеет возможности указать свою национальность в паспорте, во-вторых — у человека должно быть право написать свое имя на родном языке. В итоге, в законе было прописано, что в национальных республиках есть возможность ввести специальные вкладыши. На основе этого решения все республики получают возможность ввести национальный вкладыш, но этим правом пользуются лишь Татарстан и Башкортостан.
Постановление Правительства РФ №828 от 8 июля 1997 года, 2 пункт
На основе данного постановления 21 мая 2001 года Кабинет Министров Республики Татарстан принимает постановление №291 «Об утверждении формы вкладыша к бланку паспорта». Оно предусматривает вложение в середину паспорта дополнительных двух страниц. Татарстанский вкладыш не имеет порядка страниц, он не является официальным документом и в действительности является местом, где указаны написание имени-фамилии, отчества гражданина на татарском языке, и того, что он из Татарстана.
В 2004 году 82% паспортов в Татарстане были выданы с татарским вкладышем. Позже в Положение о паспорте были внесены множество изменений, но пункт о вкладыше оставался в силе.
Вкладыш упразднен с 1 января
Председатель Правительства РФ Михаил Мишустин 23 декабря подписал постановление №2267 «Об утверждении Положения о паспорте гражданина Российской Федерации, образца и описания бланка паспорта гражданина Российской Федерации», которое вступило в силу 1 января. Таким образом, в паспортные столы этот документ поступил, однако широкая общественность в Татарстане о новых условиях получения паспорта не было уведомлена.
В новом положении о национальном вкладыше не упоминается. Постановление утверждает Положение о паспорте. Во втором пункте положения говорится: «Паспорт изготавливается по единому для всей территории Российской Федерации образцу и оформляется на русском языке». В отличие от положения 1997 года, раздел о национальном вкладыше не вошел в новый документ. Постановление №828 от 1997 года — право республик выдавать свои вкладыши упразднено, по всей России введена единая форма паспортов.
В Положении, принятом на основании Постановления №2267 от 23 декабря 2023 года говорится, что при наличии лишних записей, паспорт считается недействительным. Получается, что паспорта с национальным вкладышем тоже подлежат замене.
Пока остается в силе Постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 21 мая 2001 г. N 291 «Об утверждении формы вкладыша к бланку паспорта гражданина Российской Федерации, предназначенному для оформления в Республике Татарстан». Однако стоит полагать, что оно тоже в ближайшем будущем утратит свою силу. Ответ МВД РФ по РТ: паспорта с вкладышем будут заменены.
«Паспорта, имеющие вкладыши национальных республик, действительны до тех пор, пока не будут заменены органами внутренних дел»
На запрос электронной газеты «Интертат» в МВД РФ по РТ подтвердили, что выдача паспортов с национальным вкладышем прекращена, на основании Постановления от 23 декабря 2023 года. В ответе пресс-службы министерства говорится, что паспорта, имеющие вкладыши национальных республик, действительны до тех пор, пока не будут заменены органами внутренних дел. Порядок замены таких паспортов еще не утвержден.
В пункте №22 Постановления говорится, что основанием для замены являются «наличие в паспорте сведений, отметок и записей, не предусмотренных настоящим Положением». Можно предположить, что вкладыш тоже является «не предусмотренной» записью в паспорте.
Испорченные, недействительные паспорта при предоставлении в официальные ведомства (например, в аэропорту, МФЦ, оформлении жилья и т.д.) могут быть не приняты, и не признаваться официальным документом.
Здесь также стоит упомянуть, что национальный вкладыш не был популярен у жителей Татарстана. Для сравнения — из выданных в 2023 году 191 840 паспортов лишь 784 имели национальный вкладыш. Это всего 0,4 процента. Возможно, свою роль сыграло и то, что для получения вкладыша приходилось делать дополнительные движения — ехать в МФЦ и писать заявление, когда как обычный паспорт выдавался в два шага через онлайн-обращение прямо в паспортный стол. Что бы ни было, нет основания говорить, что татарстанцы нуждались во вкладыше на родном языке, считали его необходимым.
«С нынешней точки зрения никак нельзя воспринимать как трагедию, это просто одно из проявлений нашей судьбы»
О законе, упраздняющем вкладыши национальных республик, на момент создания материала практически никто не знал. В СМИ об этом тоже особо не писали. В том числе, депутаты Госдумы от Татарстана Айрат Фаррахов, Ильдар Гильмутдинов тоже заявили, что впервые слышат об этом. «Насколько я знаю, вкладыш уже давно не выдается», – сказал Айрат Фаррахов. «Если такое постановление принято, то это — право федеральной власти, и мы должны выполнять эти решения», – отметил депутат.
Доктор исторических наук Дамир Исхаков: «Вкладыш в паспорте был и в во времена ТАССР, у Татарстана и в советское время было гражданство. Это также было необходимо, чтобы правильно писать имена-фамилии татар в их паспортах. После того, как Татарстан принял декларацию о суверенитете, через вкладыш попытались сохранить гражданство. Было также предложение раздать гражданам Татарстана имущество — например, акции “Татнефти”. Если бы мы так закрепили, то так просто упразднить не получилось бы. Поскольку оно было номинальное, особо долго не просуществовало. Под воздействием Москвы начали отступать. Потихоньку, получающих вкладыш становилось меньше. Вкладыши не выдавались даже тем, кто хотел их получить. Таким образом, это ушло. У кого-то, возможно, они остались. У меня, например, нет. Из-за упразднения гражданства Татарстана, выдача вкладышей тоже сошла на нет.
– Официально упразднено только сейчас. Что вы испытали, узнав об этом?
– Это общий процесс, которому невозможно противостоять. В этой ситуации Татарстан, хочет или нет, отступил назад. По многим вещам отступил, и по этому вопросу тоже. Люди, наверное, и не заметили. Это с нынешней точки зрения никак нельзя воспринимать как трагедию, это просто одно из проявлений нашей судьбы».
***
Моңа кадәр бирелгән кушымталы паспортлар алыштырганга кадәр гамәлдә дип санала.
Моны мин – Зөлфия Шәвәлиева – үземә милли кушымталы паспорт алырга барганда гына белдем.
«Нәрсәгә кирәк сиңа Татарстан кушымтасы»? Бу сорауны минем үземә әйтүчеләр дә булды. Безнең гаиләбездә дә, дусларым арасында да әлеге кушымталы кешеләр күп. Паспортымда татар телендә язма булу – минем өчен горурлык. Ул башка илләргә, төбәкләргә барсаң да, үзеңнең Татарстаннан икәнеңнең күрсәткече булып тора. Минем иске паспортымда ул кушымта юк иде, мин 14 яшемдә моңа игътибар да итмәгәнмен. Минемчә, мәсәлән, Төркиягә баргач, үзеңнең Татарстаннан булуыңны әйтү ничектер бер дәрәҗә өсти сыман. Шуңа да минем хәзер Татарстан кушымтасын аласым килде.
Минем районда яшәүче күп кенә танышларыма, туганнарыма Татарстан кушымтасын сорамасалар да бирделәр. (Бу – 2017, 2018 елларда булган вакыйгалар, мин үзем иртәрәк алдым, миңа, инде әйткәнемчә, кушымтасызы эләкте).
«Паспортсыз калу сәбәбе»
Миңа 20 яшь тулды, паспортымны алыштырырга вакыт җитте. 20, 45 яшьтә паспорт алыштырыла. «Госуслуги»га гариза язарга утырдым, әмма анда Татарстан кушымтасы турында бернинди мәгълүмат та юк иде. Сораша башлагач, төркемдәшем миңа Татарстан кушымтасын «Интертат» баш мөхәррире Рәмис Латыйпов алганын, ничек алуы хакында язганын әйтте. Аннан шалтыратып сорагач, ул 2022 елның октябрендә кушымталы паспорт алганын, «Госуслуги» аша моны эшләп булмаганын, МФЦга шәхсән барып гариза язарга кирәклеген әйтте.
Казанның Идел буе районы буенча Эчке эшләр министрлыгы идарәсенең 15нче полиция бүлекчәсенең «Танкодром» миграция мәсьәләләре бүлегенә мөрәҗәгать иттем. Фотография, иске паспортны тотып килеп кердем. Бүлмәдә ике хатын-кыз утыра иде. «Татар телле кушымталы паспорт кирәк иде», – дигәч, «Әлеге паспортлар чыгару вакытлыча туктатылды», – диделәр. «Ник», дигәч, «Бүген Россиядә паспортлар яңа төрле вариантта бастырыла, татар телле кушымта бастырырга аларны махсус көйләргә кирәк, әлегә андый мөмкинлек юк», – диде хезмәткәрләрнең берсе. Мин дәшми басып торуымда дәвам иткәч, җитәкче янына җибәрделәр. Ул урынында булмау сәбәпле, урынбасары янына кердем. Ул: «Юк, хәзер андый паспортлар чыгармыйбыз», – дип җавап кайтарды.
– Без хәзер яңа канун буенча, яңа базада эшлибез, ә ул базада әлеге кушымтаны бастырып булмый.
– Нинди яңа канун? – дип сорагач, ул төгәл генә җавап кайтара алмады. Шуннан соң, «стандарт булмаган хәл килеп чыкты» дип, җитәкчегә шалтыратты, ләкин тегесе дә төгәл генә аңлатма бирә алмады. Урынбасар «моңа кадәр бирелгән милли кушымталы паспортлар да юкка чыгарылачак» дип әйтте. Төпченгәч, ачуланды, паспортымны сорады, яшәү урыным белән кызыксына башлады, штраф салачакбыз, дип куркыта башлады. Тиз генә чыгып китәргә ашыктым.
Рәмис Латыйпов, МФЦга барырга кирәк дигәч, Идел буе районындагы бүлегенә барырга булдым. Анда да – «әлеге төрле паспортлар чыгарылудан туктатылды» дип хәбәр иттеләр. Ләкин сәбәбен аңлату булмады.
– Әлеге паспортларны инде елга якын бастырганыбыз юк, соңгы вакытта сорамыйлар, – диде күп функцияле үзәкнең Көньяк филиалы хезмәткәре Резеда. Мин карарын сорасам да, аны күрсәтүче булмады.
Минем Татарстан кушымтасын сораганымны ишетеп торган бер татар әбисе:
– Нәрсәгә кирәк инде ул сиңа? Юк белән кеше башын катырып йөрисең, – дип ачуланды.
Кая киткән Татарстан кушымтасы? Берәү дә күрсәтмәгәч, мин Интернеттан мәгълүмат эзли башладым.
Татарстан кушымтасын бирү былтыр ел азагында туктатылган икән…
Татар кушымталы паспортның кыска сроклы тарихы
СССР заманында ТАССРда яшәүчеләрнең исемнәре паспортка татарча языла иде. СССР таралгач, Россиядә яңа төрле паспортлар бирелә башлый. Озак вакыт барган бәхәсләрдән соң, паспорт турындагы канунга (1997 елның июлендәге №828 карар) үзгәрешләр кертелә. Төп аргумент – беренчедән, паспортта милләт күрсәтелми башлау сәбәпле, милләтен күрсәтергә теләүченең мөмкинлеге юкка чыгу, икенчедән, кешенең үз исемен үз телендә язарга хокукы булырга тиеш. Нәтиҗәдә, карарга милли республикаларда махсус кушымталар кертү мөмкин дигән искәрмә кертелә. Бу карар нигезендә барлык республикалар да милли кушымта кертү мөмкинлеге ала, әмма практикада бу хокуктан Татарстан һәм Башкортстан гына файдалана.
(РФ Хөкүмәтенең 1997 елның 8 июлендәге 828нче карарының 2нче бүлеге):
Россия Федерациясе паспорты бер рәвештә эшләнә һәм рус телендә языла.
Россия Федерациясе составындагы республикаларда рәсмиләштерү өчен билгеләнгән паспорт бланкларына республиканың Дәүләт гербы сурәтләнгән һәм бу республиканың дәүләт телендә (телләрендә) гражданның шәхесе турында мәгълүмат кертүне күздә тоткан кушымталар ясалырга мөмкин.
Әлеге карарга нигезләнеп, 2001 елның 21 маенда Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты 291нче «Паспорт бланкына кушымта формасын раслау турында» карар кабул итә. Паспорт уртасына өстәмә ике бит кертелә. Татарстан кушымтасының тәртип буенча бит саннары куелмаган, ул паспорт таләп ителгән очракларда рәсми документ дип кабул ителми, чынлыкта кешенең исем-фамилиясе, әтисенең исеме татарча язылышын күрсәтүче, Татарстаннан икәнен күрсәткән урын була.
2004 елда паспортларның 82% татар кушымтасы белән бирелгән була. Соңыннан паспорт турындагы Положениегә күпсанлы үзгәрешләр кертелә, әмма кушымта турындагы пункт үз көчендә кала.
Татарстан кушымтасы 1 декабрьдән юкка чыккан
Россия Хөкүмәте рәисе Михаил Мишустин 23 декабрьдә № 2267 карарны имзалаган. Ул «Об утверждении Положения о паспорте гражданина Российской Федерации, образца и описания бланка паспорта гражданина Российской Федерации» дип атала һәм 1 гыйнварда үз көченә кергән. Мөгаен, 1 гыйнварда үз көченә кергәнгә, бу карар күренми дә калган. Паспорт хезмәтендә эшләүчеләргә бу карар килгән, әмма әле бу «киң җәмәгатьчелеккә» җиткерелмәгән.
Карар паспорт турындагы Положениене раслый. Положениенең 2нче пунктында «Паспорт изготавливается по единому для всей территории Российской Федерации образцу и оформляется на русском языке» дип язылган, 1997 елгы Положениедән аерымалы буларак, милли кушымта турындагы бүлек төшереп калдырылган. Карар нигезендә, 1997 елдагы 828нче карар – милли республикаларга кушымта бирү турындагы хокук юкка чыгарылган, бөтен Россиядә паспортларның бердәм формасы кертелгән.
2023 елның 23 декабрендә кабул иткән №2267 карары нигезендә кабул ителгән положениедә «Артык язулар булганда, паспорт гамәлдән чыккан дип санала» диелгән. Димәк, милли кушымталы паспортлар да алыштырылырга тиеш булып чыга.
Татарстан Министрлар Кабинеты кабул иткән карар – «Татарстанда паспорт бланкын раслау турындагы» 2001 елдагы N291 фәрман әлегә үз көчендә санала. Әмма бу әлегә генә шулай, мөгаен, ул юкка чыгарылыр.
Милли кушымтага өлгермәдем
Шулай итеп, Татарстанда да, Башкортстанда да милли кушымталар юкка чыгарылган. Һәм мин милли кушымталы паспортны ала алмый калдым. Вакытында эшләмәү минем язмышымны хәл итте. Туган көнем 1 декабрьдә үк иде югыйсә – минем 1 ай вакытым булган, шул чагында килгән булсам, милли кушымталы паспортлы булып кала идем. Вакытлыча гына булса да…
Татарстан буенча Эчке эшләр министрлыгы җавабы: кушымталы паспортлар алыштырылачак
«Интертат» сорау юллагач, Татарстан буенча Эчке эшләр министрлыгы матбугат хезмәте милли кушымталы паспортлар бирелү тукталганын раслады. Бу 2023 елның 2З декабрендә кабул ителгән №2267 «Об утверждении Положения о паспорте гражданина Российской Федерации и описания бланка паспорта гражданина Российской Федерации» карары нигезендә эшләнә.
Милли кушымталы паспортлар Эчке эшләр органнары тарафыннан алыштырылганга кадәр гамәлдә, диелгән җавапта.
«Милли кушымталы паспортлар гамәлдәме? Алар алыштырылачакмы? Алыштырылса – ничек?» дигән сорауга матбугат хезмәте бу паспортларның әлегә гамәлдә булуын, Эчке эшләр органнары тарафыннан алыштырылачагын искәртте. Бу ничек эшләнәчәк – мөгаен, монысы әлегә хәл ителмәгәндер. Әмма җавапта кушымталы паспортларның алыштырылачагы искәртелгән. Паспорт турындагы карарның 22нче пунктында «наличие в паспорте сведений, отметок и записей, не предусмотренных настоящим Положением» паспорт алыштыруга нигез була икәне язылган. Кушымта – паспорттагы «артык язу» икәне аңлашыладыр.
Бозылган, гамәлдән чыккан паспортлар рәсми ведомстволарга тәкъдим ителгәндә (әйтик, аэропортта, МФЦда, фатир рәсмиләштергәндә) кабул ителмәскә, рәсми документ дип танылмаска мөмкин.
Чын дөресен генә әйткәндә, милли кушымтаның халык тарафыннан кирәксенмәүләрен дә әйтеп китәргә кирәктер. Мәсәлән, былтыр, 2023 елда Татарстанда барлыгы 191 840 паспорт бирелгән булган (алыштырылган, бирелгән – барысы бергә). Шуларның 784е – милли кушымта белән. Бу – 0,4 процент. Бер процент та юк. Димәк, милли кушымта татарстанлыларга кирәк, алар аңа мохтаҗ дип әйтергә нигез юк.
Бу хакта җәмәгатьчелек нәрсә уйлый?
Паспорттагы милли кушымталар турындагы канун турында әлегә берәү дә хәбәрдар түгел булып чыкты. Бу гаҗәп тә түгелдер – ул хакта бит зурдан кубып язып та чыкмадылар. Шул исәптән, Татарстаннан булган Дәүләт Думасы депутатлары Айрат Фәррахов белән Илдар Гыйльметдиновтан сорагач, алар бу хакта белми дә иде. «Кушымта күптән бирелми бит инде», – диде Айрат Фәррахов. «Әгәр андый карар кабул ителгән икән, бу – Федераль хакимият хокукындагы гамәлләр, һәм без аларны тормышка ашырырга тиеш», – дию белән чикләнде.
Тарих фәннәре докторы Дамир Исхаков: «Паспорттагы кушымта ТАССР вакытында да бар иде, Татарстанның совет чорында да ватандашлыгы бар иде. Бу – татарларның исемнәрен туган телдә дөрес итеп язу өчен дә кирәк иде. Татарстан суверенлык турында декларация кабул иткәннән соң, кушымта аркылы ватандашлыкны саклап калырга тырышып карадылар. Татарстан ватандашларына милек бирергә дигән тәкъдим булган иде – әйтик, «Татнефть» акцияләрен өләшү. Әгәр дә шулай ныгыткан булсак, болай гына бетереп булмас иде. Ул номиналь булу сәбәпле, бик озакка бармады. Мәскәү чигендерә башлады. Әкренләп, аны алучылар да кимеде. Кушымталар теләгән кешеләргә дә бирелмәде. Шулай итеп, ул бетте. Кемдәдер ул калгандыр, бәлки. Миндә, мәсәлән, юк. Татарстан ватандашлыгы бетү сәбәпле, ул да юкка чыкты.
– Рәсми рәвештә әле генә юкка чыкты. Моны ничек кабул итәсез?
– Бу – каршы килеп булмый торган гомуми процесс. Бу вазгыятьтә, теләсә дә, теләмәсә дә, Татарстан артка чигенде. Күп нәрсәләр буенча чигенде, моның буенча да. Кеше сизмичә дә калгандыр. Моны бүгеннән чыгып караганда берничек тә фаҗига дип карап булмый, безнең язмышның бер чагылышы. Шул гына».
Үз вакытында блогер Ләйлә Лерон кушымталы паспорт алу буенча киңәшләр дә биргән иде. «Миңа 38 яшь, мин 2 елдан паспортны алыштырырга тиеш. Әмма минем алыштырасым килми, чөнки анда кушымта булмаячак. Мин паспортымны кочаклап йоклыйм дип әйтергә була, сокланып, горурланып, аны бөтен кешегә күрсәтеп йөрим. Минемчә, аны халыкка тәкъдим итү эшен республика түрәләре башкарырга тиеш иде. Паспорт өстәлләрендә утырган хатыннар кешеләргә әйтергә тиеш иде – кушымталы паспорт алу мөмкинлеге дә бар, аласызмы-юкмы, дип. Кеше аның бармы-юкмы икәнлеген дә белми иде бит. Сайлап алу мөмкинлеге булмады, шуңа күрә кеше алмый диделәр. Белгән булсалар, алган булырлар иде. Бу – Татарстанның эшләнмәгән эше булды. Республиканың аны тарату мөмкинлеге бар иде, кушымталарга заказ ясалган иде, әмма кешегә тәкъдим итү өлеше эшләнмәде. Ә кушымта чынлыкта патриотизмны арттыра, аны татарлар гына түгел, татарстанлылар да алыр иде», – дип сөйләде Ләйлә Лерон.
Бөтендөнья татар яшьләре форумы рәисе Райнур Хәсәнов: «Бөтендөнья татар яшьләре форумында бу теманың күп тапкырлар күтәрелгәне бар. Без бер фикердә: моны туктату безне бик борчый, без кушымтаны дәвам итү яклы. Рәсәй, Татарстан Конституцияләренә карасак, монда бернинди каршылык юк. Бу безне аера дип әйтергә нигез юк, бу – безне берләштерә генә. Без кушымталы паспортларны хуплыйбыз».
Тарих фәннәре кандидаты, җәмәгать эшлеклесе Илнар Гарифуллин: «Әлбәттә, бу – куанычлы хәбәр түгел, үземнең дә алыштырасы бар, кушымталы паспорт алырмын дип ниятләгән идем. Бу – республиканың үзаңын юкка чыгару дип күрәм. Бу – тел, тарихи аң дәрәҗәсендәге милләтебезне саклаудагы беренче адым булмаса да, кушымталы паспорт булса, күп кешеләрнең язмышлары республика белән бәйле булыр иде. Моны бетерү – федерализмны юкка чыгару элементларының берсе дип күрәм. «Башны югалткач, чәч өчен кайгыру урынсыз» дигәндәй, башка әйберләр белән чагыштырганда шулкадәр мөһим әйбер тоелмый».
Просмотров: 574