Государственный музей Салиха Сайдашева, с 2016 года закрытый на ремонт, постепенно возвращается к жизни. С прошлого года в нем проходят лекции, концерты. За это время также успело смениться и руководство музея.
«Дети ничего не знают о Салихе Сайдашеве, музыку тоже не слышали»
– Айдар, уже почти год, как ты пришел работать в музей в качестве его руководителя. Можно уже делать какие-то выводы. Как ты освоился, какие трудности были, нравится ли тебе эта работа?
– Я с детства интересовался татарской музыкой. Школьником любил ходить в Национальную библиотеку, искать там какие-то книги, ноты, рыться в разных изданиях. Но еще многому надо научиться. Слава богу, мне пока все дается легко, каких-то трудностей не вижу. Главное любить то, что ты делаешь — тогда открываются возможности.
Предложение стать руководителем музея для меня было неожиданным. Естественно, у меня не было подобного опыта. Меня около 2-3 недель уговаривал директор “Дома татарской книги” Айдар Шайхин. Он убежден, что нам, молодому поколению татар, надо служить сохранению культурного наследия. Его слова меня действительно вдохновили. Директор Национального музея Татарстана Алиса Львовна (Вяткина — ред.) тоже сказала: «Не переживайте, никто не рождается ученым. Научим». Слава богу, мне эта работа нравится.
– У вас уже прошли несколько мероприятий. Аудитория, в основном, молодежная. Какими способами привлекаете молодых?
– Пока мы ограничиваемся проведением лекций, концертов, квартирников. С ноября прошлого года совместно с музеем Шарифа Камала стали выезжать в деревни: побывали в Зеленодольском, Лаишевском, Актанышском районах. На этих встречах мы рассказываем об истории татарской музыки, о Салихе Сайдашеве. Помимо этого, мы сделали концерт-лекцию о старинных тюркских музыкальных инструментах.
В этом году мы с Айдаром Шайхиным намерены продолжить эту работу. Хотелось бы доехать до всех районов Татарстана.
Деятельность мы возобновили концертами, а сейчас перешли к лекциям. Понятно, что концерты людям больше нравятся. Но у нас не обычные лекции, где дают информацию, перегруженную именами-фамилиями, датами и так далее. Мы ищем другой формат — более привлекательный для молодежи, и акцентируем внимание на самой личности Салиха Сайдашева.
В свое время родственники со стороны отца были против того, чтобы Салих занимался музыкой. Они считали, что он должен интересоваться торговлей. Но появление в семье Шигаба Ахмерова — человека прогрессивных взглядов, издателя, просветителя — сыграло огромную роль в жизни Салиха Сайдашева, потому что он поддержал стремления одаренного юного музыканта. Мы рассказываем школьникам историю Салиха Сайдашева, и говорим им — если у тебя есть желание, цель, то иди к ней, слушай свое сердце. Когда желание искреннее, то все получится.
Конечно, для детей это все новое, потому что они ничего не знают о Салихе Сайдашеве, и музыку его они не слушали.
Также мы рассказываем о географии татарской музыки. Например, предлагаем интересную информацию о татарах в других странах — от Актаныша до Австралии, от Китая до Финляндии. Айдар показал мне письма, написанные детьми. Они даже записали каверы песням в исполнении ансамбля финских татар “Башкарма”, татарской певицы из Австралии Зули Камаловой. Очень рад был это узнать! Значит, лекция не прошла зря. Мы не ограничиваемся одной лишь темой. Показываем, насколько богата и многогранна татарская музыка.
«Знание культуры напрямую связано с владением родным языком»
– Довольно тревожный знак, что дети совсем не знают Салиха Сайдашева.
– Это даже не их вина. Нельзя сравнивать с 90-ми годами, когда еще татарская самобытность была сильна. Сейчас ведь дети и на татарском не особо говорят. Приходишь с лекцией вроде бы в татарскую школу… Например, кроме Актаныша в других районах лекцию мне пришлось проводить на русском языке. Нам говорят: «У нас в деревне много жителей из других регионов, в школе учатся дети разных национальностей. Обучение не можем вести только на татарском. Лекцию на татарском дети не поймут, давайте перейдем на русский».
Здесь встает вопрос языка. Естественно, когда дети не говорят на родном языке, то они также не знают, кто такой Салих Сайдашев. Поэтому наша задача — о Салихе Сайдашеве рассказать интересно, увлекательно, с понятной для молодежи позиции.
Судьба Салиха Сайдашева мне близка и тем, что я тоже в детстве хотел стать музыкантом, но меня отговорили. Убеждали, что на музыке не заработаешь, что надо стать юристом или экономистом. И хотя я не стал музыкантом, через 20 лет все равно вернулся к музыке. Если бы я слушал свое сердце, может быть, раньше встал бы на этот путь.
Сколько смелости нужно было 14-летнему Салиху, чтобы отстоять свое желание заниматься музыкой! Он работал в Уфе, Буинске, в начале 20-х годов возвращается в Казань. К этому моменту он уже набрался некоторого опыта, в какой-то степени известный человек. Он начинает работать в татарском государственном театре, преподает. По Казани расходятся слухи о красивом и умном молодом музыканте, который прекрасно играет на фортепиано. Многие хотели брать уроки именно у него.
Как-то исполнение Салиха Сайдашева услышал профессор Казанского музыкального училища Ксаверий Корбут, и сказал ему: «У вас нет школы, вам надо начинать всё сначала». Салих начинает обучаться и заново осваивает искусство исполнения на фортепиано. Сайдаш мог бы и не прислушаться к этим словам, но он не расстроился, и последовал совету мастера. «Если идете по карьере, всегда учитесь, принимайте критику, Салих абый Сайдашев учился всю жизнь”, — рассказываю я нашим юным слушателям.
Сайдашев работал и творил в непростые годы — нередко, из-за нехватки денег, театр просто увольнял музыкантов, оркестр становился совсем небольшим. В своих воспоминаниях певец и композитор Газиз Альмухаметов приводит слова Салиха Сайдашева: «В театре для меня не создают условий для работы. Оркестр маленький. Не могу полноценно реализовать свои идеи». Но и с небольшим составом из 18 музыкантов Салих абый смог создать очень богатую музыку.
Детям нравится, когда мы рассказываем с такой точки зрения. Я привожу примеры из своей жизни, даю сравнения. Мы уже убедились, что с детьми можно установить связь, найти общий язык. Уже начали приходить положительные отзывы от них.
У молодых музыкантов зачастую нет площадки для репетиций, выступлений. Мы открыты для молодых, всегда готовы их принять у себя.
«После официального открытия музея число сотрудников вырастет»
– Кто из молодых музыкантов уже успел выступить у вас?
– Айдар Абдрахимов — мультиинструменталист, играет более чем на 20 инструментах. Он попал к нам через “сарафанное радио”. У него есть личная коллекция музыкальных инструментов. Со многими молодыми музыкантами мы познакомились в Доме татарской книги, во время таких же квартирников. После этого они сами стали приходить к нам.
Есть кураист, баянист Ильяс Фархуллин. На лекциях Айдар рассказывает на русском, Ильяс — на татарском, также они демонстрируют, как звучат инструменты. После концерта дети могут потрогать эти инструменты, поиграть на них. Детям очень нравится.
Молодая певица Айсылу Нуруллина исполняет песни Салиха Сайдашева, Рустема Яхина. Концертмейстер Аделина Гансвинд тоже любит татарскую музыку. Сейчас к нам начал приходить Айдар Ниязов, у него свой Оркестр национальной музыки. Они находят ноты произведений 20-30 годов, переписывают, цифруют, и исполняют с оркестром. Я очень благодарен всем ребятам и девчатам, и рад, что вокруг нашего музея собираются молодые.
С приглашением зрителей на концерты и лекции нам помогает Национальный музей Татарстана. У музея есть телеграм-канал, группа в “ВКонтакте”, их ведет Алсу Хафиз. Телеграм-канал «Әйдә!» дает информацию о наших мероприятиях, спасибо Гульназ Бадретдин. В Казани есть определенный круг творческих людей, активистов среди татарской молодежи, мы знаем друг друга, поддерживаем.
– Сколько сотрудников сейчас в музее?
– Нас трое — помимо меня, работают старший научный сотрудник музея Раушания Зигангирова и Алсу Хафиз. После официального открытия музея сотрудников станет больше. В создании концепций, поиске экспонатов, составлении электронной базы нам помогают сотрудники Национального музея, атакже мы тесно сотрудничаем с музеем Назиба Жиганова.
«Рукописи оцифруем» – когда станут доступны сохранившиеся произведения Сайдашева?
– Как нам рассказала бывший директор музея Эльвира Шамилевна, в радиокомитете были обнаружены рукописи Салиха Сайдашева. Что с ними будет дальше?
– Часть рукописей сейчас хранится в фондах. Остальные находятся в нашем музее. Эту часть еще не разбирали. Многие рукописи мы получили из библиотеки радиокомитета, спасибо им. К сожалению, в 2000 годах, с упразднением радиокомитета, многие материалы, хранившиеся там, были выброшены, по крайней мере, так говорят. Наши сотрудники связались с работниками радиокомитета, искали в архивах, и смогли сохранить рукописи.
Написаны ли эти ноты рукой самого композитора, или были переписаны кем-то — я не могу точно сказать. Потому что Салих абый не задумывался о том, останутся ли его произведения будущим поколениям, и не хранил их. Он жил сегодняшним днем. Это свойственно многим композиторам. Он записывал мелодию на каком-нибудь клочке бумаги, салфетке — и не мог вспомнить, куда записал. Он быстро пишет и тут же передает человеку, который переписывает это уже на чистовую. Потом ноты размножают и раздают музыкантам.
– Насколько мне известно, нотные сборники в Казани начали выходить только в 50-е годы, а до этого просто переписывали от руки.
– У нас, например, есть записанные в яналифе в 1928-1929 годах рукописи Василия Виноградова, Салиха Сайдашева, Газиза Альмухаметова. Большие сборники действительно не выходили. У Салиха Сайдашева нотный сборник песен для детей вышел при его жизни лишь в 50-х годах. Спасибо композитору Ренату Еникееву, в свое время он разобрал архив Салиха Сайдашева, собрал, отредактировал и выпустил 3-томный сборник из произведений великого композитора.
Большинство хранящихся у нас нот записаны не рукой самого Салиха Сайдашева.
– Но это точно его произведения.
– Да, потому что указаны название и автор произведения. Например: «Салих Сайдашев, увертюра из драмы “Иль”». И дата стоит. Но это рукопись, перенесенная без каких-либо правок. Кстати, этой увертюры, которая хранится у нас, в трехтомнике Рената Еникеева нет.
Мы пока рукописи не сдали в фонды, но это надо сделать, потому что в нашем музее на данный момент нет условий для хранения документов. Сейчас мы занимаемся оцифровкой рукописей, большая часть уже сделана. Когда закончим, то оригиналы будут переданы в архив.
Наша деятельность связана не только с наследием Сайдашева, но и в целом татарской музыкой. На прошлой неделе я провел лекцию об опере “Эшче” (“Рабочий”, авторы — Султан Габяши, Газиз Альмухаметов, Василий Виноградов — ред.). До этого я ходил в фонды и ознакомился с архивами Альмухаметова, Виноградова. Есть еще материалы, которые надо оцифровать. Там еще не разобранные лежат партитуры, клавиры (переложения для фортепиано оркестровых и симфонических произведений, опер, балетов, оперетт — ред.). В музейной сфере работников с музыкальным образованием единицы, поэтому рук не хватает. Некоторые произведения сохранились частично, например, музыка Салиха Сайдашева к драме “Бишбуляк” Тази Гиззата сохранилась лишь в виде отрывка. Нет начала и конца. Даже при наличии партитуры ее надо внимательно изучить, проверить, потому что бывают случаи, когда на самом деле это другое произведение. Одна из задач работы с рукописями — это их анализ, изучение. В то же время мы создадим цифровую базу этих реликвий, при необходимости сможем получать нужную информацию, включить их в экспозицию и так далее.
– А эти оцифрованные нотные записи будут выложены для широкого пользования?
– Мы планируем так сделать. Через 70 лет после смерти Салиха Сайдашева (в 2025 году — авт) авторские права на его наследие перестанут действовать. Тогда мы можем выложить рукописи в открытый доступ. Недавно из Турции обратились с просьбой дать им ноты Салиха Сайдашева. Считаю, у наших соплеменников есть право изучать и исполнять произведения великого композитора.
Почему в музее мало личных вещей Сайдашева
– А что насчет личных предметов композитора? Как они сохранились, какие особо ценные предметы можно назвать?
– Как и архив, личные вещи Сайдашева сохранились тоже не очень хорошо. Салих абый жил в этом же здании, театральном общежитии. Человек умирает — на следующий же день в комнату заселяются другие. Некотрые вещи были выброшены. К тому же, у Салиха абый были три семьи. У каждого есть право забрать что-то из личных вещей. Со временем они могут быть утеряны. Никто не занимался сбором, учетом и хранением его произведений.
Из личных вещей композитора в музее у нас есть фортепиано, подаренное ему третьей женой Асией Казаковой, а также дирижерская палочка, которую он изготовил сам. Когда Сайдашев написал «Марш Советской Армии», маршал СССР Климент Ворошилов наградил композитора именными золотыми часами. Даже этих часов у нас нет, но хранится крышка от них. Фотографии часов сохранились, копии есть у нас в музее.
Если вернуться к творческому наследию, то у нас еще не до конца изучены рукописи, которые хранятся в фондах. Некоторые ноты хранятся в Камаловском театре, некоторые — в государственном архиве, а некоторые в архиве театра оперы. Главный дирижер Камаловского театра Данияр Соколов посмотрел партитуру «Зәңгәр шәл», хранящуюся у нас, и показал нам ту, что хранится у них. Отличия есть. Наш вариант записан не самим Салихом абый, а переписчиком. Названия номеров, названия песен приведены на русском языке. У партитур есть еще много вариантов.
Думаю, так получалось из-за того, что в оркестре часто сокращали музыкантов, а потом брали новых, и Салиху абый приходилось переписывать партитуру под новый состав. Это нормально, сейчас тоже так делают. Композиторы делают свое произведение в нескольких вариантах.
Например, в нашем варианте партии артистов — исполнителей песен в «Зәңгәр шәл» включены, но слова не стали писать, видимо, посчитали, что артисты и так знают текст.
«“Вместо Белой комнаты восстановим комнату Салиха Сайдашева” – каким станет музей после ремонта?
– Айдар, еще два года назад в интервью нам сказали, что ремонтные работы в музее завершены на 80 процентов. Много еще осталось сделать?
– Надо еще решить технические вопросы. В музее важен климат — температура, влажность. На втором этаже у нас много отопительных батарей, они сильно греют воздух, сушат его. Их срезать нельзя, как-то надо прикрыть. Надо поменять цвет стен, полов. Будет сделан косметический ремонт.
Надо пересмотреть всю концепцию музея. Какая логика будет у экспозиции? Как и в каком порядке будут размещены экспонаты? Хватит ли пространства для витрин? Начали изучать вот эти тонкости, и стало понятно, что конца и края работе нет. Очень много технических вопросов, вопросы логистики, свет, как люди будут заходить, по какому маршруту ходить и так далее.
– Белая комната сохранится?
– Многие об этом спрашивают. Ее не будет. На самом деле, у Салиха Сайдашева такой комнаты не было. Белую комнату создали театральные художники, они ее сделали в художественном воплощении. Возможно, они ее представляли как белое полотно, которое каждый мог бы заполнить посредством своего воображения. Мы ушли от этой концепции. Но часть этой Белой комнаты останется. Когда заходишь в мемориальную комнату Салиха Сайдашева, справа и слева будут белые полосы.
У нас есть фотографии комнаты Салиха абый, по ним мы выстроим экспонаты так, как было при нем. Постараемся воссоздать атмосферу 1930-1950 годов.
Что касается содержания музея в целом, мы ищем решения — хотелось бы дать как можно больше информации, потому что татарская музыка, наследие наших композиторов — это огромный пласт, очень богатый материал. Салих Сайдашев в какой-то степени еще и основатель популярной музыки, потому что его песни понятные, очень быстро становились популярными у народа. В то же время он — основоположник академической музыки. Концепцию мы вместе с Национальным музеем РТ разработали, представили министерству культуры, ждем ответа.
– Можно надеяться, что ремонт завершится в этом году?
– Возможно, в этом году он завершится… Если выделят деньги, то он не затянется. А вот в экспозиции деталей очень много. Например, одна из комнат посвящается татарской опере. Даже для того, чтобы оформить эту комнату, необходимо сделать очень много. Я раньше думал — находишь в базе и ставишь в витрину, и все. Но каково состояние этой экспозиции, нужна ли реставрация, как ее подать, чтобы было интересно, как использовать мультимедиа — вопросов на самом деле возникает очень много.
Если это музей татарской музыки, значит должна звучать музыка. Как установить техническое оборудование, настроить.. Чтобы было со вкусом, и современно. Я не могу конкретно сказать, когда закончится ремонт, но работа идет, слава богу.
«Рассказывая о татарской музыке, будем делать акцент на творчестве Салиха Сайдашева»
– Появилась информация, что в музее Салиха Сайдашева только одна комната будет посвящена самому композитору, а остальные отдадут под музей истории татарской музыки. Это так?
– В следующем году будет 125-летие Салиха Сайдашева. Многих тревожит этот вопрос. На первый взгляд, пространства для памяти самого композитора становится меньше. Но хочу сказать, что, раскрывая тему истории татарской музыки, мы рассказывать об этом будем в контексте творчества Салиха Сайдашева. На примере музея Шарифа Камала — там есть мемориальная комната писателя, а в остальных комнатах экспозиция посвящена истории татарской книги. Но это же никак не мешает рассказывать о творчестве Шарифа Камала, издавать о нем научные труды, читать лекции и так далее. Нам такой подход кажется правильным.
Музей будет охватывать период с рождения Салиха Сайдашева (1900 год) и до конца ХХ века. В последнем зале видим итоги творчества и работы Салиха Сайдашева, в том числе как основателя жанров в татарской музыке. Будем объяснять, что в конце ХХ века в музыке есть очень много направлений, их появление в татарском музыкальном искусстве так или иначе связано с Салихом Сайдашевым. В песнях, романсах до сих пор сохраняются каноны, стилистика, заложенные Салихом Сайдашевым. Через творчество великого композитора будем рассказывать о связи поколений.
От министерства культуры нам дано поручение, что в будущем музей Салиха Сайдашева должен стать Музеем татарской музыки. Несмотря на расширение темы, здесь можно будет ощутить дух Сайдаша, атмосферу, созданную его творчеством.
Все экспонатам, связанным с Салихом Сайдашевым, места хватит. Мы также хотим представить тех, кто жил рядом с ним — это было общежитие артистов, здесь проживали видные представители татарской культуры.
– В музее есть коридор, который ведет в театр Тинчурина. Этот коридор как-нибудь будет задействован?
– Это нам надо еще продумать. Надо обсудить с театром. Возможно, стоит сделать так, чтобы зрители спектаклей заодно смогли посетить музей, посмотреть экспозицию… Посмотрим.
«С родными Салиха абый поддерживаем дружеские отношения»
– Вы поддерживаете связь с родственниками Салиха Сайдашева? Они интересуются ходом ремонта, тем, каким будет музей?
– Мы на связи с Рустемом абый Ахмеровым — сыном Узбека Ахмерова, внуком родной сестры Салиха Сайдашева Амины и Шигаба Ахмерова. Рустем Узбекович несколько раз приходил к нам в музей. Также мы находимся в тесной связи с Изой ханум Сайдашевой — женой Камиля Науфальевича Сайдашева — внука композитора. В прошлом году 16 декабря почтили память композитора возложением цветов к его памятнику и посещением его могилы. Там тоже мы с ними встречались. Слава богу, с родными Салиха абый мы в дружеских отношениях.
– К примеру, заведующий музеем Назиба Жиганова Алексей Егоров — его прямой потомок, внук. Он полностью вовлечен в это дело, может рассказать очень много фактов из жизни деда, о его творчестве. У него есть возможность заниматься только музеем, популяризацией наследия композитора. К сожалению, у Салиха Сайдашева нет такого прямого потомка. Согласны?
– Да. У меня тоже есть такие мысли. Зачастую продолжатели рода наших великих деятелей искусства уже оторваны от татарского языка, родной культуры. Многие не знают языка. Речь идет о потомках татарских композиторов, писателей, поэтов, артистов… Какая ирония. Это ведь не простые татары, их предки были основоположниками, настоящими звездами национальной культуры. Которые писали на татарском языке, служили национальному искусству, татарскому народу. Но дети, внуки татарского языка не знают, к сожалению…
***
Салих Сәйдәшев музее 2016 елдан ишекләрен япты, дип ике ел элек язган идем. Музейның нинди хәлдә икәнлеген барып карап та кайттым. Музейның киләчәге ул вакытта билгесез булса, хәзер исә чыбык очы күренә башлады бугай. Узган елдан башлап музейда кичәләр, концертлар уза башлады.
Музейның ишекләре инде 8 ел ябык булуына борчылып йөрүчеләр юк түгел, шуларның берсе – мин фәкыйрегез. 2 ел элек музейның элекке директоры Эльвира ханым миңа барлык нечкәлекләр турында сөйләп, ремонтның ничек эшләнелгәнен күрсәткән иде. Әмма узган ел боз урыныннан кузгалды кебек: музейда яңа директор эшли башлады. Тора-бара анда лекцияләр, фатирниклар, концертлар уздырыла башлады. Сәйдәш музеена янәдән юл ачылды.
Шулай да, музей әле тулы куәткә эшләми. Ремонт кайчан төгәлләнер дә, музей кайчан ачылыр? Яңа музейда нинди яңалыклар булачак? Салих Сәйдәшев белән бәйле тагын нинди яңа фактлар ачылган? Болар турында тулырак Татарстан Милли музее филиалы – Салих Сәйдәшев музее директоры Айдар Әхмәдиев белән әңгәмә кордык.
«Балалар Салих Сәйдәшев турында берни белми, музыкасын да тыңлаганнары булмаган»
– Айдар, Салих Сәйдәшев музее директоры вазифасында эшләвеңә тиздән 1 ел була. Музейны җитәкләү әзерлекле булуны, бик күп китаплар укуны сорыйдыр… Эшкә кереп китү ничек булды?
– Татар музыкасы белән балачактан кызыксындым. Мәктәптә укыганда Татарстан Милли китапханәсенә барып, китаплар, ноталар эзләп, актарынып утырырга ярата идем. Өйрәнәсе әйберләр күп әле. Аллаһка шөкер, миңа әлегә барысы да җиңел бирелә, авырлыклар күрмим. Эшеңне яратып эшләсәң, Аллаһы Тәгалә юлларын ача.
Музейны җитәкләргә тәкъдим иткәч, югалып калдым, чөнки музейда эшләү тәҗрибәм юк иде. Мине 2-3 атна тирәсе «Татар китабы йорты» директоры Айдар Шәйхин күндереп йөрде. «Милләтне, музыканы сакларга кирәк, әйдә, безгә кил. Килмәсәң, милләткә хыянәт кылырсың. Булышырбыз, ярдәм итәрбез, музейда яшьләр эшләргә тиеш», – дигән сүзләре белән мине канатландырды. Татарстан Милли музее директоры Алиса Львовна да: «Борчылмагыз, беркем дә дөньяга галим булып тумый. Өйрәтербез», – диде. Аллаһка шөкер, бу эш миңа ошый.
– Шул вакыт аралыгында музейда төрле лекцияләр, фатирниклар оештырдыгыз. Музей эшчәнлеге турында сөйләп үт әле, яшьләрне ничек җәлеп итәсез?
– Музей лекция, концерт, фатирниклар уздыру белән яши. Әлегә без шулар белән чикләнеп торабыз. Узган елның ноябреннән башлап, Шәриф Камал музее белән берлектә, авылларга чыга башладык: Яшел Үзән, Лаеш, Актаныш районнарына бардык. Очрашуларда татар музыкасы тарихы, Салих Сәйдәшев турында сөйлибез. Моннан тыш, борынгы төрки уен кораллары турында концерт-лекция дә оештырганыбыз булды.
– Әле бөтен районнарга барып җитмәгәнсездер?
– Юк әле. Быел февральдән Айдар Шәйхин белән бу эшне дәвам иттеп, авылларга кайтырга уйлыйбыз. Ниятебез – һәр районга кайту.
Музей эшчәнлеге концертлар белән башланса, хәзер лекцияләргә күчтек. Дөресен әйтәм, халык концертлар карарга ярата, кеше күбрәк концертларга йөри. Ләкин лекцияләрне дата-фамилияләр белән башны катырып, формаль рәвештә үткәрмибез. Салих Сәйдәшев үрнәгендә, шәхес үсешенә басым ясыйбыз.
Үз заманында Салих Сәйдәшевның әтисе ягыннан туганнары аның музыка белән шөгыльләнүенә каршы торганнар. Аны сәүдәгәр булырга өндәгәннәр, әмма Салих Сәйдәшевның музыкант булуында аның җизнәсе – Шиһап Әхмәровның роле зур була. «Нинди дә булса теләгең, максатың бар икән, йөрәгеңне тыңла. Ихлас булсаң, эшең дә барачак, зур уңышларга да ирешә алачаксың», – дип, мәктәп укучыларына сөйлибез. Әлбәттә, бу – балалар өчен яңалык, чөнки алар Сәйдәшев турында берни белмиләр, аның музыкасын да тыңлаганнары булмаган.
Шулай ук, без татар музыкасы географиясе турында да сөйлибез. Мәсәлән, Актаныштан Австралиягә кадәр, Кытайдан Финляндиягә кадәр дип, чит илдәге татарлар турында кызыклы мәгълүмат тәкъдим итәбез. Айдар миңа балалар язган хатларны күрсәтте. Алар Финляндия татарларының «Башкарма», Австралия татары Зуля Камалова һ.б. репертуарына каверлар яздырган. Дөресен әйткәндә, бик сөендем! Димәк, лекция бушка узмаган, дигән сүз. Бер тема белән генә чикләнмибез. Татар музыкасының никадәр бай һәм күпкырлы булуын күрсәтәбез.
«Салих Сәйдәшев турында яшьләр аңлый торган позициядә кызыктырып сөйләргә тырышабыз»
– Салих Сәйдәшевны белмиләр, дидең. Димәк, яшь буын безнең композиторлар, аларның иҗаты белән таныш түгел?
– Ул аларның гаебе дә түгел. Ярый ла, 1990 елларда миллилек, милли хәрәкәт көчле иде. Хәзер балалар бик татарча да сөйләшми. Татар мәктәбе бу, дип киләсең бит инде… Мәсәлән, Актаныштан кала, башка районнарда миңа лекцияне русча сөйләргә туры килде. «Беләсезме, безнең авыл тирәсендә хәзер йортлар төзи башладылар, башка милләт кешеләре килеп төпләнде. Татарча да бик укытмыйбыз, балалар аңлап бетерми, әйдәгез, русчага күчик», – диләр.
Монда тел мәсьәләсе дә калкып чыга. Әлбәттә, балалар телне белмәгәч, алар Салих Сәйдәшевның да кем икәнен белми. Шуңа күрә без Салих Сәйдәшев турында да яшьләр аңлый торган позициядә кызыктырып сөйләргә тиеш.
Салих Сәйдәшев шәхесе үрнәгендә, дигәннән… Ул проблема минем гаиләдә дә бар иде. Мин музыка белән шөгыльләнергә теләдем. Ә миңа гел: «Ул музыка сиңа нигә кирәк? Аның белән акча эшләп булмый, ә хәзер бөтен кеше юрист, экономист, шул өлкәне сайла», – дип, башымны катыра иделәр. Музыка юлы белән китмәсәм дә, 20 елдан соң музыкага әйләнеп кайттым. Йөрәгем кушканны тыңлаган булсам, бәлки, тизрәк шул юлга килеп чыккан булыр идем.
14 яшьлек Салих Сәйдәшевның «сәүдәгәр булырсың» дип әйткән туганнарына: «Юк, мин музыка белән шөгыльләнәм», – дип җавап сүзен әйтергә күпме кыюлык кирәк булган! Беркадәр тәҗрибә җыеп, Уфа, Буада эшләп алганнан соң, 1920 еллар башында Казанга ул күпмедер дәрәҗәдә танылган кеше булып кайта. Татар дәүләт театрында эшли, укыта башлый. «Казанда чибәр, акыллы музыкант бар, шундый оста итеп уйный!» – дип, аннан дәресләр ала башлыйлар.
Бервакыт Салих Сәйдәшевның уйнавын Казан музыка училищесы профессоры Ксаверий Корбут ишетеп ала: «У вас нет школы, вам надо начинать всё сначала», – ди. Салих анда укый башлый һәм өр-яңадан фортепианода уйнау сәнгатен үзләштерә. Сәйдәш бу сүзләргә колак салмаска да мөмкин иде, күңелен төшермичә, аның сүзен тыңлый. «Карьера буенча китәсез икән, гел өйрәнегез, тәнкыйтьне дә кабул итегез, Салих абый Сәйдәшев гомер буе өйрәнгән», –- дип сөйлим яшьләргә.
Сәйдәш театрда эшләгән елларда бюджет белән проблема булса, музыкантларны эштән куганнар, оркестр саны кимегән. Газиз Әлмөхәммәдов истәлекләрендә Салих Сәйдәшевның сүзләрен китерә: «Театрда миңа эшләргә шартлар тудырмыйлар. Оркестр кечкенә. Идеяләремне тулаем тормышка ашыра алмыйм», – дип яза. 18 музыкант белән дә Салих абый нинди бай музыка тудырган, дип әйтә алабыз.
Балаларга шулай итеп сөйләү ошый. Үз тәҗрибәмнән чыгып та, үзем турында да өстәп сөйлим, чагыштырам. Тәҗрибә шуны күрсәтте: балалар белән элемтәне тудырып, уртак тел табып була. Алардан уңай кайтаваз килә башлады.
Яшьләргә мәйданчык бирү, алар белән бертигез дәрәҗәдә аралашуның уңай нәтиҗәсе булды. Чөнки яшь музыкантларга үз эшен күрсәтергә, репетицияләр үткәрергә мәйданчыклар юк. Без яшьләр белән куркынычсыз мохит киңлеген тудырырга телибез. Без һәрвакыт ачык, аларны кабул итәргә әзер.
«Музей рәсми төстә ачылгач, хезмәткәрләр саны артачак»
– Музейда үткән фатирникларга кемнәр, кайсы музыкантлар тартылды дип әйтә аласың?
– 20дән артык уен коралларында уйнаучы музыкант Айдар Абдрахимов безгә «сарафан радиосы» аша килеп эләкте. Аның шәхси музыка уен кораллары коллекциясе дә бар әле. Фатирникка килеп, танышып, бергәләп чәй эчүдән башланып китте. Шәриф Камал музеенда да чәй табыны янында музыкантлар белән таныштык, дуслаштык. Шуннан соң алар үзләре безгә килә башлады. Айдар Рәсимовичка рәхмәт, ул да бик күп ярдәм итте. Ягъни гел аралашып торырга, бер-береңә ярдәм итәргә кирәк.
Шулай ук, Ильяс Фәрхуллин исемле курайчы, баянчы егетебез бар. Лекцияләрдә Айдар русча, Ильяс татарча сөйли, икесе дә уйнап күрсәтәләр. Концерттан соң балалар әлеге уен коралларын тотып, уйнап карыйлар. Балаларга бик ошый, егетләргә рәхмәт!
Яшь җырчыбыз Айсылу Нуруллина Салих Сәйдәшев, Рөстәм Яхин әсәрләрен башкара. Концертмейстер Аделина Гансвиндның да татар музыкасына мәхәббәте зур. Хәзер безгә Айдар Ниязов килә башлады, аның үзенең милли оркестры бар. 1920 еллардагы әсәрләрне табып, күчермәләрен эшләп, музыкантлар белән яңгыраталар. Аңа да мин рәхмәтле. Шулай итеп, яшьләр җыела башлады, Аллаһка шөкер.
Концерт-лекцияләргә тамашачыларны җыярга, чакырырга Татарстан Милли музее ярдәм итә, без элемтәдә торабыз. Музейның Телеграм-каналы, «ВКонтакте» төркемнәре бар, аларны Алсу Хафиз алып бара. Еш кына «Әйдә!» телеграм-каналы безнең чаралар турында мәгълүмат урнаштыра, Гөлназ Бәдретдингә рәхмәт. Татар дөньясы ул – тар, кечкенә. Бер-беребезне белеп бетердек инде.
– Музей хезмәткәрләре күпме?
– Бүгенге көндә без 3 кеше: мин, музейның өлкән фәнни хезмәткәре Раушания Җиһангирова һәм Алсу Хафиз. Музей ишекләрен рәсми төстә ачып җибәргәч, хезмәткәрләр саны артачак, Алла бирсә. Әлеге вакытта ябык рәвештә эшләгәч, безгә ул кадәрле кеше кирәк түгел. Хәзер без Татарстан Милли музее фәнни хезмәткәрләре, композитор Нәҗип Җиһанов музее белән тыгыз эшлибез. Концепцияләрне булдыру, экспонатларны эзләүдә, электрон базада эшләргә ярдәм итәләр.
«Кулъязмаларны цифрлаштырабыз» – Салих Сәйдәшевның сакланып калган әсәрләре ачык кулланылышка кайчан чыгар?
– Сәйдәшев музееның элекке директоры Эльвира Шамилевна радиокомитетта композиторның кулъязмалары табылганлыгын әйткән иде. Алар белән нәрсә эшләдегез? Фондка тапшырылып, тузан җыеп, онытылып ятмастыр, дип ышанасы килә…
– Кулъязмаларның бер өлеше хәзер фондларда саклана. Калганы – безнең музейда. Музейдагы кулъязмалар «фильтр» аша үтмәгән әле. Радиокомитетка рәхмәт, чөнки кулъязмаларның күбесе радиокомитет китапханәсеннән алынды. Радиокомитет 2000 еллар башында таркалды, һәм, анда сакланган бик күп материаллар чүплеккә ташланган, дип сөйлиләр. Безнең хезмәткәрләр радиокомитетта эшләүчеләр белән элемтәгә кереп, эзләнеп, кулъязмаларны саклап кала алды.
Әлеге кулъязмалар Салих Сәйдәшев кулы белән яисә күчереп язучы кулы белән язылганмы – төгәл әйтә алмыйм. Чөнки Салих абый «киләчәк буыннарга әсәрләремне калдырам» дип, аларны тәртипкә салып, саклап бармаган. Ул бүгенге көн белән генә яшәгән. Бу – күп композиторларга хас әйбер. Кул астында нәрсә очрый – кәгазь кисәге, салфетка – шунда язып куя да, аннары кая язганын исенә төшерә алмый. Композитор тиз генә яза да һәм күчереп язучыларга тапшыра. Алга таба чиста итеп күчереп язып, музыкантларга тапшырырга тиеш булалар…
– Казанда ноталы җыентыклар 1950 елларда гына бастырылып чыга башлаган, дип беләм, ә аңа кадәр кулдан-кулга күчергәннәр.
– Бездә, мәсәлән, 1928-1929 елларда яңалифта язылган Василий Виноградов, Салих Сәйдәшев, Газиз Әлмөхәммәдовның кулъязмалары бар. Зур җыентыклар, әйе, бастырылмаганнар. Салих абыйның балалар өчен ноталы җыентыгы үзе исән вакытта 1950 елларда гына басылып чыга. Композитор Ренат Еникеевка рәхмәт, ул үз заманында Салих Сәйдәшевның архивын актарып, барлап, туплап, редакция ясап, Салих абыйның әсәрләреннән торган 3 томлык җыентыгын чыгарган иде.
Бездә сакланган ноталарның күпчелеге Салих Сәйдәшевның кулы белән язылмаган, дип әйтергә була.
– Әмма Салих Сәйдәшевныкы икәнлеге билгелеме?
– Әйе, чөнки кулъязмаларда әсәрнең, авторның исеме язылган. Мәсәлән: «Салих Сәйдәшев «Ил» драмасыннан увертюра». Датасы да тора. Ләкин ул – бернинди төзәтүләрсез күчереп язылган кулъязма. Сүз уңаеннан, бездә сакланган бу увертюра Ренат Еникеев чыгарган өчтомлыкта юк.
Без әле кулъязмаларны фондларга тапшырмадык, ләкин тапшырырга кирәк, чөнки безнең музейда хәзерге вакытта документларны саклау шартлары юк. Әйтик, фәнни хезмәткәрләр бүлмәсендә эссе, анда батареялар эшли, чәйнек канатабыз, шуннан дымлылык үзгәрә. Барысы да саклау шартларына тәэсир итә. Кулъязмаларны саклау стандартлары бар, һава температурасы 18-20 градус җылы булырга, дымлылык 50 проценттан артмаска тиеш. Аларны кояш нурлары, ут астында озак сакларга ярамый. Шуңа күрә алар караңгыда сакланса, яхшырак. Музей экспонатына да ял кирәк, ул гел витринада саклана алмый.
Хәзерге вакытта Раушания Җиһангирова белән кулъязмаларны цифрлаштырабыз. JPG, PDF форматларында саклыйбыз. Күпчелеген ясап бетердек. Эшне бетергәч, кулъязмаларны архивларга тапшырачакбыз.
Әле эшләнәсе эшләр күп, ул Салих Сәйдәшев белән генә бәйле түгел, гомумән, татар музыкасына бәйле. Узган атнада «Эшче» операсы турында лекция үткәрдем, моңа кадәр фондларга барып, Газиз Әлмөхәммәдов, Василий Виноградов архивлары белән таныштым. Цифрлаштырасы материаллар да бар әле. Партитура, клавирлар буталып ята, чөнки музей өлкәсендә эшләүче музыка белгечләре санаулы гына. Музейчылар партитурада нәрсә язылган – шуны гына куялар. Күп очракта өзекләр генә дә очрый. Шул ук, мәсәлән, «Бишбүләк» әсәренең өзеге генә бар. Башы, ахыры юк. Партитура булган очракта да, аны карап, тикшереп чыгу мөһим. Кайчак ялгышып язган очраклар да юк түгел. Ачыклый торгач, чынбарлыкта, башка әсәр булып чыга.
Кулъязмалар белән эшләү – бик четерекле мәсьәлә. Аның өчен вакыт, бик күп белгечләрнең булуы кирәк. Без, әкренләп, шушы юл буенча барабыз. Цифрлаштырып, сканнарын чыгарып, карточкалар тутырып, базаларга урнаштырачакбыз. Кирәк вакытта экспозициягә кертергә теләсәк, куллана алачакбыз. Бездә кулъязмаларның электрон күчермәсе булса, аны өйрәнеп, киләчәктә детальләрен ачыклап бетереп булачак.
– Цифрлаштырылган кулъязмалар ачык кулланылышта булачакмы?
– Әйе, киләчәктә бу эшне башкарып чыгарга ният бар. Салих Сәйдәшевның вафатыннан соң 70 ел узгач (2025 елда – авт.), аның әсәрләре шәхси милектән иҗтимагый милеккә күчкәч, кулъязмаларны ачык кулланылышка куячакбыз, Алла бирсә. Күптән түгел Төркиядән Салих Сәйдәшевның ноталарын сорап мөрәҗәгать иттеләр. Милләттәшләребезнең Салих абыйның әсәрләрен табып, өйрәнергә, башкарырга хакы бар, дип саныйм.
Музейда Салих Сәйдәшевның шәхси әйберләре ни өчен күп түгел?
– Салих Сәйдәшевның архивы турында өлешчә әйтеп уздың. Шәхси әйберләре турында да сөйләсәң иде.
– Аның шәхси әйберләре дә күп сакланмаган. Салих абый музей бинасында – тулай торакта яшәгән. Кеше вафат була, икенче көнне башка кеше синең бүлмәңә килеп керә. Кайбер әйберләр ташлана. Икенчедән, Салих абыйның 3 гаиләсе булган. Һәркайсының аның әйберләрен алып калырга хакы бар. Тора-бара, ул әйберләр югалырга мөмкин. Аның әсәрләрен җыеп, теркәп, саклап баручы булмаган
Шәхси әйберләренә килгәндә, бездә өченче хатыны Асия Казакова бүләк иткән фортепианосы, үзе ясаган дирижер таякчыгы бар. «Совет Армиясе маршы»н язган өчен, Совет гаскәр башлыгы, дәүләт һәм сәясәт эшлеклесе Климент Ворошилов Салих Сәйдәшевка алтын сәгать бүләк иткән булган. Бездә хәтта шушы сәгать тә юк, аның капкачы гына саклана. Фотографияләре сакланган, аларның күчермәләре безнең музейда бар.
Ноталарга килгәндә, әйткәнемчә, фондларда яткан кулъязмаларны яңадан карап чыгасы бар. Шунысы да бар: кайбер ноталар Камал театрында, каберләре дәүләт архивында, ә кайберләре опера театры архивында саклана. Узган елны без Камал театры оркестрының баш дирижеры Данияр Соколов белән дуслаштык. Ул бездә сакланган «Зәңгәр шәл» партитурасын карады, үзләрендә сакланганын күрсәтте. Аермалар бар. Бездәге варианты Салих абыйның үз кулы белән түгел, күчереп язучы тарафыннан язылган. Хәтта номерларның, җырларның исемнәре дә русча язылган. Партитураларның тагын әллә ничә варианты бар.
Бу – нәрсә белән аңлатыламы? Татар театрында бюджет белән проблемалар булса, оркестрда уйнаучы музыкантларны эштән кыскартканнар. Ул вакытта ел саен музыкантлар белән контракт төзелгән. Шуңа күрә оркестр составы гел үзгәреп торган. Шул шартларга яраклаштырып, Салих Сәйдәшев яңадан партитура язган, дип уйлыйм. Бу – нормаль хәл, ул бүген дә шулай. Композиторлар хәзер дә үзләренең әсәрләрен берничә вариантта ясый.
Партитурада, гадәттә, барлык уен коралларының партияләре языла. Шул ук вакытта җырчыларның партиясе дә була. Бездә сакланган «Зәңгәр шәл» партитурасында җырчыларның партиясе булса да, җырның сүзләрен язып тормаганнар. Кайвакыт вокаль партияләрне бөтенләй язмаганнар, күрәсең, җырчылар болай да белә дип, төшереп калдырганнардыр…
«Ак бүлмә урынына Салих Сәйдәшевның бүлмәсе торгызылачак» – ремонттан соң тагын нинди яңалыклар көтәргә?
– Музейда ремонт турында сорамый кала алмыйм. Ул хәзер нинди стадиядә? «Ремонт әлегә 80 процентка төгәлләнгән», – дигән иде 2 ел элек элекке музей директоры. Тагын нәрсәләр эшлисе калды? Хәзерге вакытта бинаның торышы нинди хәлдә?
– Техник мәсьәләләрне хәл итеп бетерәсе бар. Музейда һава торышына игътибар ителә. Температура, дымлылык режимы һ.б. Музейның икенче катында батареялар күп, һәм алар бүлмәләрне бик каты җылыта, һаваны корыта. Аларны кисеп атып та булмый, ничектер капларга кирәк. Киләчәктә экспонатларга зыян килмәсен өчен, инженерлар белән бу мәсьәләдән чыгу юлын таптык. Диварларның, идәннең төсен үзгәртәсе бар. Косметик ремонт ясалачак.
Бинага ремонт ясадың да, аны ачтың түгел. Карап торышка барысы да җиңел кебек. Хәзер барысын да эшләп куярбыз кебек иде. Экспозициянең логикасы нинди булачак? Экспонатлар кайда, нинди тәртиптә урнашачак? Ничек төзеләчәк? Витриналар сыямы? Шушы һәм башка нечкәлекләрне өйрәнә башлагач, очы-кырые юк икәнлеге аңлашылды. Бик күп техник мәсьәләләр, логистика мәсьәләсе бар, ут куелышы, кешеләр ничек керәләр, кайдан борылалар һ.б.
– Ак бүлмә булачакмы?
– Бик күп кеше бу турыда сорый. Ул булмаячак. Чынлыкта, Салих Сәйдәшевның андый бүлмәсе булмаган. Ак бүлмәне театраль рәссамнар тудырган, алар аны сәнгати яктан эшләгән булган. «Килгән кеше ак бүлмәне карап, фантазиясен эшкә җигеп, үзенчә күзаллый ала», – дигәннәрдер. Без ул концепциядән киттек. Әмма ул ак бүлмәнең бер өлеше калачак. Салих Сәйдәшевның мемориаль бүлмәсенә керсәң, уң һәм сул якта ак тасмалар торачак.
Бездә Салих абыйның бүлмәсенең фотолары бар, шуңа карап, экспонатларны нәкъ фотодагыча калдырачакбыз. Ягъни аның бүлмәсен торгызачакбыз. Фотоларга таянып, 1930-1950 еллардагы мохитне тудырырга тырышырбыз.
Витриналарны алып килделәр, монтажлау эшләре төгәлләнде, кайбер детальләрне җиренә җиткереп эшләп бетерәсе калды. Техник җиһазлар да бар. Дымлылык режимын, яктылык (ут) мәсьәләсен җайга саласы бар. Шул ук вакытта музейны заманча да ясыйсы килә.
Әйдәгез болай, тегеләй итик, дип бәхәсләшәбез, уйлыйбыз. Мөмкин булса, рәхәтләнеп, барлык мәгълүматны кертер идек, чөнки татар музыкасы шулкадәр бай! Салих абый – популяр музыкага да күпмедер дәрәҗәдә нигез салучы, чөнки аның җырлары аңлаешлы, халык арасында бик тиз таралган. Шул ук вакытта ул – академик музыкага да нигез салучы. Концепциясен төрлечә эшләп карыйбыз, Татарстан Милли музее хезмәткәрләренә рәхмәт, бу эшне үзебез генә ерып чыга алмас идек. Концепцияне эшләдек, хәзерге вакытта без мәдәният министрлыгыннан җавап көтәбез.
– Ремонт быел төгәлләнер, дип фараз ясап буламы?
– Ул, бәлки, быел да төгәлләнер… Акча бүлеп бирелсә, ремонт озакка сузылмаячак. Ә менә экспозициядә детальләр бик күп. Мәсәлән, бер бүлмә татар операсына багышланган. Хәтта шул бер бүлмәне әзерләү өчен дә шулкадәр күп тырышырга кирәк. Базадан эзләдең дә таптың һәм витринага куйдың, дип уйлый идем мин элек. Әмма ул экспонатның торышы нинди, аңа реставрация кирәкме, аны ничек тәкъдим итәргә, кешегә кызыклы булырмы, мультимедияне ничек кулланырга һ.б. мәсьәләләр дә бар бит әле.
Фондта сакланган әйберләр белән генә кешене җәлеп итеп булмый. Татар музыкасы музее булгач, димәк, музыка яңгырарга тиеш. Техник җиһазларны кая куярга, ничек көйләргә… Зәвыклы һәм шул ук вакытта заманча булсын. Бу нечкәлекләрне быел хәл итеп бетерә алырбыз, дип өметләнәм. Менә шул-шул вакытта ремонт бетә, дип ышандырып әйтә алмыйм, иң мөһиме – эш бара, Аллаһка шөкер.
«Татар музыкасы турында сөйләсәк тә, Салих Сәйдәшев иҗатына басым ясаячакбыз»
– Тагын бер борчыган мәсьәлә: музейда бары тик бер генә бүлмә Салих Сәйдәшевка багышланачак, ә калган бүлмәләр татар музыкасы тарихы турында булачак, дип ишеттем. Дөресме бу?
– Киләсе елда Салих Сәйдәшевның 125 еллыгы була. Бер бүлмә белән генә чикләнеп калабызмы, диючеләр булды. Татар музыкасы тарихы турында сөйләсәк тә, без аны Салих абый иҗаты контекстында сөйләячәкбез. Шәриф Камал музеенда мемориаль бүлмә бар, калган бүлмәләрдәге экспозициядә татар китабы тарихы турында сөйләнә. Әмма ул бит Шәриф Камал иҗаты турында сөйләргә, аның турында фәнни хезмәтләр бастырырга, лекцияләр укырга бер дә комачау итми. Без дә Шәриф Камал музее адымнары аша барырга телибез.
Музей Салих Сәйдәшевның тууыннан алып (1900 ел) ХХ гасыр ахырына кадәрге чорны үз эченә алачак. Соңгы залда Салих Сәйдәшевның нәтиҗәләрен, аның жанрларга нигез салганын күрәбез. ХХ гасыр ахырында музыкада бик күп юнәлеш бар, аның чыганагы – Салих Сәйдәшев, дип аңлатачакбыз.
Салих Сәйдәшев белән бәйле барлык экспонатка урын җитәчәк. Сәйдәш яшәгән урын – театрның тулай торагы булып саналган. Шуңа күрә музейның икенче катында биредә яшәгән кешеләрнең фотосурәтләре дә урын алачак.
Татарстанның Мәдәният министрлыгы йөкләмәсе буенча, без хәзер яңа экспозициянең концепциясен әзерләдек. Аның эчтәлеген уйлап бетердек, дип әйтергә була. Киләчәктә Салих Сәйдәшев музее Татар музыкасы музее булырга тиеш, дигән йөкләмә булды. Ләкин без татар музыкасы турында сөйләсәк тә, Салих Сәйдәшев иҗатына басым ясаячакбыз. Музейга керүгә Салих Сәйдәшевның рухын, мохитен тоеп булачак. Җырларда, романсларда Салих Сәйдәшев салган кануннар, стилистика хәзер дә сакланып килә. Сәйдәшев иҗаты аша буыннар бәйләнеше турында сөйләнеләчәк.
– Музейны Кәрим Тинчурин театры белән бәйләп торган коридор бар. Коридордан кешеләр йөри алачакмы?
– Әле ул турыда уйлап бетермәдек. Театр белән элемтәгә керсәк, бәлки, киләчәктә театрга килгән тамашачылар безнең музейга экскурсиягә кереп чыга алыр… Күз күрер әле.
«Салих абыйның туганнары белән дустанә элемтәдә торабыз»
– Салих Сәйдәшевның нәсел дәвамчылары – туганнары белән элемтә бармы? Алар музейга ремонт ясалган вакытта килеп карадымы?
– Салих Сәйдәшевның апасы Әминә Сәйдәшеваның ире – җизнәсе Шиһап Әхмәровның оныгы Рөстәм абый Әхмәров белән элемтәдә торабыз, аның берничә тапкыр килеп киткәне булды. Шулай ук, Салих Сәйдәшевның оныгы Камил Сәйдәшевның хатыны Иза ханым Сәйдәшева белән дә тыгыз элемтәдә без. Узган ел 16 декабрьдә Салих Сәйдәшевның һәйкәленә чәчәкләр салу һәм каберен зыярәт кылу булды. Шунда да алар белән күрешкән идек. Аллаһка шөкер, Салих абыйның туганнары белән дустанә элемтәдә торабыз.
– Бер мисал: Нәҗип Җиһанов музее мөдире Алексей Егоров – аның турыдан-туры дәвамчысы, оныгы. Бер карасаң, оныгы булгач, ул бабасының экспонатлары турында шулкадәр тулы итеп, аңлатып сөйли ала. Ниндидер өстәмә материаллар белергә мөмкин. Бары тик музей эшчәнлеге, бабасының иҗатын популярлаштыру һ.б. шөгыльләнә ала. Кызганыч, Салих Сәйдәшевның шундый дәвамчысы юк. Килешәсеңме?
– Әйе. Миндә дә шундый үкенеч бар.
Бөек шәхесләребезнең нәсел дәвамчылары татар теленнән, татар мәдәниятеннән аерылып калганнар. Күбесе татар телен белми. Сүз татар композиторлары, татар язучылары, шагыйрьләре, җырчыларының нәсел дәвамчылары турында бара. Ирония бит бу! Белмим, нишләп шулайдыр ул… Гади татар кешесе түгел, ә аларның әби-бабалары татар мәдәниятенә нигез салучылар, милли мәдәниятнең «йолдыз»лары! Татар телендә язган, иҗат иткән, татар халкына хезмәт иткән. Тик балалары, оныклары татарча белми, кызганыч…
Просмотров: 548