В Музее истории татарской литературы с мемориальной квартирой Шарифа Камала открылась выставка «Сагышлы»/«Опечаленный». Экспозиция посвящена татарскому поэту Дэрдменду. Экспонаты для нее собирали по всей Казани и Уфе. На открытии один из главных исследователей творчества литератора Лирон Хамидуллин отметил, что у татарского классика в Башкортостане есть три музея и ни одного нет в не менее важном для него Татарстане.
Скрытый оптимист
Дэрдменд, он же Закир Рамеев родился в 1859-м в селе Зирган современного Мелеузовского района Республики Башкортостан. Семья Рамеевых владела золотыми приисками, братья Закир и Шакир также активно занимались меценатством. Издавали газету «Вакыт» и журнал «Шуро», попечительствовали над школами, строили мечети и медресе, оказывали помощь таким общественным деятелям, как Ризаэддин Фахреддин и Шариф Камал.
Поэт Дэрдменд написал более сотни стихов, вдохновляясь не только татарской, но и в целом восточной поэзией. Поэтому среди мероприятий, сопровождающих выставку в его честь, запланирован вечер, посвященный Джалаладдину Руми.
Выставка стала третьим большим событием в Татарстане, посвященном поэту. В конце ноября в Институте языка, литературы и искусства провели круглый стол. 10 декабря в малом зале Лилия Гибадуллина представила вечер «Исте җилләр ил эченнән…»/«Веяли ветры из недр страны…», взяв за основу одну из своих поэм. Участвовали в нем и другие поэты волны 2010-х — Гелюся Батталова, Рузаль Мухаметшин Булат Ибрагимов, Йолдыз Миннуллина.
— Хоть экспозиция и называется «Опечаленный», мы чувствуем, что в Дэрдменде был какой-то скрытый оптимизм, — указал заместитель министра культуры РТ Дамир Натфуллин. — Несмотря ни на что — верность родине, любовь к народу, уважение к языку. Это актуально и сейчас.
«Раз в 25—30 лет Дэрдменд возвращается в Казань»
Директор музея Айдар Шайхин напомнил, что 25 лет назад в этом же зале проходила большая выставка: «Раз в 25—30 лет, похоже, Дэрдменд возвращается Казань», — пошутил Шайхин, добавив:
— Дэрдменд — это не просто гордость народа, это одна из личностей, которая его объединяла. Выставка рождалась долго. Мне кажется, это мечта каждого директора музея — сделать выставку Дэрдменда.
По словам Шайхина, большую помощь в создании экспозиции оказал певец и педагог Марат Шарипов, предоставив некоторые вещи поэта из своего собрания на два месяца. Перевозили их в Казань с оказией, стараниями уфимского отделения Всемирного конгресса татар, после проведения форума Ufa.Tatar.
Среди них — дорожный сундук, полотенце и ложки с вензелем «З.Р.», а также дорожный самовар и шаль.
— Вообще, в Казани есть три его вещи — ложка, тарелка и шкатулка, — говорит старший научный сотрудник музея Гульназ Зигангирова.
Портрет поэта обычно висит в кабинете главы Союза писателей РТ Ркаиля Зайдуллы. А до этого он украшал стены ИЯЛИ.
«Мы не можем сказать, что поэзию Дэрдменда знают также, как поэзию Тукая»
— Поменявший мышление татарского народа, воспитавший его самосознание, открывший новый путь развития татарской культуры, запустивший такие издания как «Вакыт» и «Шура», поддержавший морально и финансово немало людей, — так поэта описала главный ученый секретарь Академии наук РТ Дания Загидуллина. — Поэзия Дэрдменда поражала, удивляла, радовала глубиной мыслей, масштабом философии, смыслом, запрятанном в символах, звучанием, музыкальностью уже с первых строк.
Поэтому, отметила Загидуллина, поэта-промышленника не «убирали» из литературоведения полностью даже в советское время. После революции о нем писал Галимджан Ибрагимов. В 1964 году археограф Миркасым Усманов сделал полную библиографию журнала «Шура» и передал в библиотеку имени Лобачевского. В 1980-е наследием и поэта, и семьи Рамеевых занялся писатель Лирон Хамидуллин.
— Но на сегодняшний день мы не можем сказать, что поэзию Дэрдменда знают так же, как поэзию Тукая, — резюмировала Загидуллина.
Хотя это фигуры, безусловно, равнозначные, считают многие. К слову, Дом татарской книги три года назад запустил интернет-проект, собрав стихи поэта на специальном сайте. Из последних громких проектов, связанных с именем поэта, — спектакль «Дәрдемәнд», в ходе которого хореограф Нурбек Батулла танцевал, при этом из сделанных безболезненным способом ран по его телу сочилась кровь. Жертвенность и самоочищение. Акция была показана дважды — в Галерее современного искусства и Национальной библиотеке РТ.
— Эти вещи в экспозиции — от внука первого сына поэта, Искандера Рамеева, по имени Бату, — указал Хамидуллин. — Когда открывался IT-парк имени Башира Рамеева (Бату — его племянник), он пообещал передать эти вещи музеям Татарстана. Вообще, часто говорят, что у Дэрдменда нет связи с Татарстаном. Но, к примеру, на улице Марджани и сейчас стоит дом Ахмеда Хусаинова. Дэрдменд всегда останавливался у него. К сожалению, Бату в эти дни не смог приехать. Может, есть обида.
Впрочем, в Доме татарской книги отвечают, что при должном старании, у них может разместиться и постоянная экспозиция, посвященная Дэрдменду. Вопрос лишь в экспонатах, которые, вероятно, могли бы продать Татарстану потомки поэта.
***
Әдәбият галиме, филология фәннәре докторы, КФУ профессоры Дания Заһидуллина фикеренчә, татар халкы шагыйрь, меценат, алтын приисклар хуҗасы Дәрдемәнд – Закир Рәмиевның шигъриятен Габдулла Тукай шигъриятен белгән кебек белә дип әйтеп булмый. Бу хакта ул Татар китабы йортында Дәрдемәнднең 165 еллыгына багышланган «Сагышлы» дип исемләнгән күргәзмәсе ачылышында әйтте.
«Димәк, фән, шагыйрьләр өйрәнсә дә, без әле Дәрдемәнд иҗатын комплекслы, аны халыкка җиткерерлек итеп якын килмәгәнбез. Шуңа күрә дә мин күргәзмәнең ачылышын, Дәрдемәндне аның матди әйберләре аша, матди әйберләрдә чагылган дөньясы аша халыкка якынайтуга сәнгать чаралары белән якын килгән бер эш дип карыйм. Бу да бик кирәк. Халыкның милли аңын тәрбияләгән, халыкка милли поэзия бүләк иткән шәхесләрне ачу юлында барлык чаралар да урынлы», — диде галимә.
Аның әйтүенчә, Дәрдемәнд татар халкының фикерен үзгәрткән, аның милли үзаңын тәрбияләгән шәхес булган. «Татар мәдәниятен үстерүгә өр-яңа юллар ачкан, «Шура», «Вакыт» кебек газета-журналлар, нәшриятлар ачкан шәхес. Татар халкының бик күп талантлы уллары, кызларына шәхси ярдәме, үзенең рухы белән дә киң дөньяга чыгарга мөмкинлек биргән», — диде Дания Заһидуллина.
«2000 еллар башында без Дәрдемәндне генә түгел, Искәндәр Рәмиев, Бәшир Рәмиевны, Шакир Рәмиев нәселенең Төркиягә китеп, үсеп киткән нәсел тармагы, аның кияве Садри Максудиларны да – бик күп шәхесләрне, шулар белән янәшә, Дәрдемәнд тирәсендә, аның җылысыннан җылынып, аннан милләтне яратырга өйрәнеп яшәгән бик күп кешеләр хакында мәгълүматлар алдык», — дип билгеләп үтте ул.
Галимә сүзләренчә, Дәрдемәнднең шигърияте фикер тирәнлеге, фәлсәфәнең зурлыгы, символларга яшерелгән мәгънәләрнең күплеге, аһәң матурлыгы, музыкальлеге белән беренче юллары дөньяга чыккач ук, укыган кешеләрне гаҗәпләндергән, сокландырган, шатландырган.
«Шуңа күрә дә шагыйрь Дәрдемәнд фәндә беркайчан да кире кагылмаган, әле 1917 елдан соң күп кешеләрнең иҗатлары кире кагылган вакытта да Галимҗан Ибраһимов, Габдрахман Сәгъдиләр дә Дәрдемнәднең бөеклеген, аның беренче урында торырга лаек шагыйрь икәнен, татар дөньяви һәм фәлсәфи әдәбиятының, татар музыкаль һәм эмоциональ тәэсирле әдәбиятының нәкъ менә Дәрдемнәдтән башланганын язып чыкканнар», — ди ул.
Совет чорында 1964 елда Миркасыйм Госманов «Шура» журналының тулы библиографиясен эшләп, аны Николай Лобачевский исемендәге китапханәгә тапшырган булган.
«Әле 1980 елларда Совет чорында Дәрдемәнд турында тулы мәгълүматлар булмаган заманда без әлеге библиографияне укып, курс эшләре башкардык. 1980 елларда Дәрдемәнд исеменнән ябып куелган пәрдәләрне алып ташлаган бер вакытта язучы, тәрҗемәче Лирон Хәмидуллин Рәмиевлар нәселе, Дәрдемәнд, аның язмышы хакында күпме хезмәтләр язды!» – дип искәртте филология фәннәре докторы.
«Шуңа күрә Дәрдемәнднең музее да булыр, ул Казан шәһәрендә үзенең мәгърур кыяфәте белән матур бер һәйкәл булып та кайтыр, үсеп килүче балалар, оныкларыбыз Дәрдемәндне Тукай белән янәшә куеп, аның дәрәҗәсендә белерләр, өйрәнерләр дип өметләнәбез», — дип тәмамлады чыгышын Дания Заһидуллина.
Просмотров: 447