Известный татарский богослов, ученый, историк, этнограф Шигабутдин Марджани родился 16 января 1818 года в деревне Ябынчы нынешнего Атнинского района в семье муллы. Корни его родословной берут начало от деревни Марджан, отсюда и псевдоним – Аль-Марджани.
Марджани учился в медресе своего отца Багаутдина в деревне Ташкичу. В 17-летнем возрасте он преподает здесь и составляет учебник морфологии персидского языка. В 1838 году Марджани отправляется в Среднюю Азию и одиннадцать лет учится в медресе Бухары и Самарканда. Здесь он начинает заниматься научной деятельностью, самостоятельно изучает математику и историю, переписывает книги, составляет карты, в том числе географическое расположение татарских ханств.
По возвращении на родину в 1850 году был муллой и мударрисом в Казани. В 1867 году становится ахуном и мухтасибом. В 1871 году открывает свое медресе. Его медресе «Марджания» было признано передовым учебным заведением своего времени. Он свободно говорил и писал на арабском и персидском языках, хорошо владел русским языком.
В 1880 году совершил поездку в Стамбул, Саудовскую Аравию, Египет, где познакомился с учеными, проводил научные исследования. После выхода в свет его трудов по истории тюркских народов, был принят в члены Общества археологии, истории и этнографии при Казанском государственном университете, где выступал с докладами на научные темы. С ним связывались как русские ориенталисты из Петербурга и Москвы, так и ученые Лондонского университета.
За свою жизнь Марджани написал более тридцати научных трудов, из которых тринадцать были изданы отдельными книгами. Большая часть из них – религиозно-философские труды, написанные на арабском языке.
Наиболее значительны его труды по ханафитскому праву и истории ислама. Его историко-биографический труд «Вафият аль-Аслаф…» повествует об ученых восточного мира и их заслугах. Рукопись этого труда, написанная на арабском языке, хранится в библиотеке Казанского государственного университета (6 томов, объемом порядка 4500 страниц). Автор также разослал это произведение в рукописном виде в некоторые зарубежные библиотеки. Еще один выдающийся труд Марджани называется «Мустафадель-ахбар фи ахвали Казань вэ Болгар» и представляет собой первый опыт написания истории татарского народа.
Ш. Марджани умер 15 апреля 1889 года в Казани. Похоронен на кладбище Ново-Татарской слободы г.Казани.
***
Атаклы галим, тарихчы, этнограф, дин әһеле Шиһабетдин Мәрҗани 1818 елның 16 гыйнварында хәзерге Әтнә районы Ябынчы авылында мулла гаиләсендә туа. Ташкичү авылында әтисе Баһаветдин мәдрәсәсен тәмамлаганнан соң, Мәрҗани 1838 елда, Урта Азиягә китеп, Бохара һәм Сәмәрканд мәдрәсәләрендә унбер ел белем ала. 1850 елда туган ягына кайтканда, берничә дөя йөге китап алып кайта. Казанда мулла һәм мөдәррис була, аның «Мәрҗания» исемле мәдрәсәсе заманының алдынгы уку йорты булып таныла. Мәрҗани 1876–1888 елларда Казандагы укытучылар әзерләү мәктәбендә дә укыта, бу мәктәпне оештыру эшендә якыннан катнаша. Ул гарәп, фарсы телләрендә иркен сөйләшә һәм яза, рус телен дә яхшы үзләштерә. 1880 елны Истанбул, Гарәбстан, Мисырда сәфәрдә була, андагы галимнәр белән таныша, китапханәләрендә гыйльми эзләнүләр алып бара. Төрки халыклар тарихына бәйле хезмәтләре дөнья күргәч, ул Казан дәүләт университеты янындагы Археология, тарих һәм этнография җәмгыятенә әгъза итеп алына, анда гыйльми темаларга чыгышлар ясый. Петербург һәм Мәскәүдәге рус ориенталистлары да, Лондон университеты галимнәре дә аның белән элемтәгә керә.
Мәрҗани үз гомерендә утыздан артык гыйльми әсәр яза, шулар арасыннан унөче аерым китап булып басыла. Боларның күп өлеше – гарәпчә язылган дини-фәлсәфи хезмәтләр.
Тарихи, биографик характердагы «Вафийәт әл-әслаф…» хезмәте Көнчыгыш дөньясындагы галимнәр һәм аларның хезмәтләре турында сөйли. Гарәпчә язылган бу хезмәтнең кулъязмасы Казан дәүләт университеты китапханәсендә саклана (барысы 6 том, күләме 4500 бит чамасы). Автор бу әсәрен кулъязма нөсхәләрдә чит илләрдәге кайбер китапханәләргә дә җибәргән. Мәрҗанине таныткан икенче бер хезмәте – «Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар». Ул татар халкы тарихы буенча язылган беренче хезмәт булып санала.
Галимнең тууына 100 ел тулуга багышлап, күп язучылар һәм галимнәр катнашында чыккан «Мәрҗани» мәҗмугасы 1915 елны Казанда дөнья күрә. Ш.Мәрҗани 1889 елның 15 апрелендә Казанда вафат була. Кабере – Яңа бистә зиратында.
Просмотров: 504