О чем говорили на круглом столе во Всемирном конгрессе татар
Ученые институтов Академии наук Татарстана, IT-специалисты, деятели культуры обсудили на круглом столе возможности цифровизации татарского языка, культуры и научных исследований. Подробности – в репортаже «Интертата» с мероприятия, которое прошло во Всемирном конгрессе татар.
«Надо полностью адаптировать искусственный интеллект к татарскому языку»
Директор Института прикладной семиотики АН РТ Ринат Гильмуллин в своем выступлении подчеркнул важность цифровизации татарского языка. По его словам, у языка, который не используется в цифровой среде, нет будущего.
«Мы работаем в этом направлении с 90-х годов. Если на начальном этапе это была только компьютеризация, то сейчас идет цифровизация всего. Например, мы реализуем такие важные проекты, как программа перевода «Татсофт», программы распознавания речи, озвучивания и другие. Кроме того, мы создали онлайн-энциклопедию «Татарика», она включает в себя более 26 тысяч слов. Но стоит задача привести эти ресурсы в удобный для пользователей формат.
Цифровизация – это основной способ обеспечить татарскому языку место в будущем. Без создания новых моделей не будет развития. Чтобы создавать основанные на татарском языке модели ИИ, нужны большие корпуса (массивы текстов, – прим. Т-и), системы лингвистического анализа и мощные сервера. Но в настоящее время этих ресурсов не хватает. Нам нужно полностью адаптировать искусственный интеллект к татарскому языку», – заключил он.
«Если открываешь с телефона, то это как «муравьиный мир» – текст очень мелкий»
Руководитель отдела Института языка, литературы и искусства имени Г. Ибрагимова АН РТ Ринат Сафаров рассказал, какая ведется работа в рамках программы сохранения государственных языков. Он подчеркнул важность государственных программ и академических исследований для устойчивого развития татарского языка в цифровой среде.
«В рамках программы сохранения государственных языков в нашем институте действуют электронные проекты, направленные на развитие татарского языка. Некоторые из них используются для узких научных задач, а некоторые адресованы широкой общественности, как, например, словари. Если раньше были широко распространены радио и телевидение, то сегодня важными инструментами для изучения и использования языка являются искусственный интеллект и цифровые платформы. Учитывая эти изменения, наш институт работает по четырем основным направлениям:
1. Язык – проекты по ресурсам, направленным на изучение и развитие татарского языка.
2. Литература – сохранение и популяризация татарской художественной литературы.
3. Искусство – оцифровка материалов, относящихся к национальному искусству.
4. Национальное образование – проекты, направленные на расширение возможностей обучения на татарском языке», – сообщил он.
С 2014 года ИЯЛИ работает над созданием электронной библиотеки. Все книги размещаются на сайте в электронном формате, но возможности их продажи нет, так как институт – некоммерческая организация. Научная продукция тоже выкладывается в электронной библиотеке, но поскольку многотомные словари, в том числе татарско-русские и орфографические, выпускаются коммерческими издательствами, разместить их на сайте невозможно.
Согласно программе, ежегодно институт выпускает четыре-пять словарей. На сегодняшний день готово 56 словарей, распределенных на пять тематических зон. С учетом всех позиций в фонде 76 словарей. Однако у системы есть и некоторые недостатки:
- отсутствие общего логотипа;
- один и тот же термин в разных словарях дается в разных вариантах, что создает смысловые противоречия;
- система нуждается в совершенствовании, но ресурсов не хватает;
- необходимо разработать мобильную версию, но для этого не хватает специалистов и возможностей. Если смотреть на компьютере, платформа удобная, а если открываешь с телефона, то это как «муравьиный мир», текст очень мелкий», – отметил Сафаров.
По его словам, сейчас реализуются два крупных проекта – электронный архив татарской художественной литературы, в котором собран материал из 15 миллионов слов, и русско-татарский параллельный корпус [текстов] на 400 тысяч слов.
В настоящее время работа по созданию русско-татарских параллельных ресурсов приостановлена из-за нормативов законодательства. Если развитие этого направления будет продолжено, то качество перевода улучшится, а словари станут более совершенными и удобными в использовании, считает Ринат Сафаров.
Он также подчеркнул важность сбора и составления базы топонимов татарского языка.
«Исторические названия сел, полей, гор, рек исчезают. Часть топонимов нам известны, но очень много таких, которые знают только местные жители, возможно, они сами дали эти названия. Собрать их, создать их базу – это огромное наследие для будущих поколений. Хочется изучить географические названия не только в Татарстане, но и во всех регионах, где проживают татары», – сказал он.
«70-80 процентов текстов оцифрованы, но их невозможно найти в открытых источниках»
ML-разработчик, представитель сообщества «Ясалма» («Нейротатарлар») Дмитрий Гайнуллин, живущий сейчас во Франции, участвовал в заседании круглого стола онлайн. Он занимается набором больших корпусов и обучением моделей. Дмитрий отметил, что для развития нейронных моделей необходимы объемные, качественные тексты, однако эта работа осложняется из-за ограниченности ресурсов и проблем с авторскими правами, особенно при включении в корпус качественных литературных произведений.
Для решения проблемы нехватки ресурсов важно сотрудничество с различными организациями. При правильной аргументации техническую поддержку могут оказать такие платформы, как Google Cloud, отметил Гайнуллин.
Руководитель автономной некоммерческой организации «Татнефть-Наследие» Мария Минеева рассказала о проделанной работе в сфере цифровизации.
«Мы сотрудничаем с библиотекой КФУ, уже 21 год занимаемся оцифровкой книг. В настоящее время ведем работу по изучению частных коллекций и размещению их на сайте. Однако полностью оцифровать материалы, написанные на «иске имля» (вариант арабской письменности, использовавшийся в татарском языке до 1920 года, – прим. Т-и), пока не планируется. В этом направлении нужна поддержка на государственном уровне. Цифровизация – один из способов сохранить татарскую культуру», – напомнила Минеева.
Работа в этом направлении ведется и в ИЯЛИ.
«70-80 процентов текстов оцифрованы, но их невозможно найти в открытых источниках. Если бы этот процесс был усовершенствован, он был бы очень полезен и для проектов на казахском и киргизском языках», – добавил к сказанному представитель института Ринат Сафаров.
«Не хватает системы распознавания текста из изображения»
Что касается текстов на «иске имля», то попытка обучить ИИ распознавать такие тексты уже предпринималась. Об этом рассказал председатель Всемирного форума татарской молодежи Райнур Хасанов. По его словам, на уроках по ИИ, которые он проводит в рамках проекта «Акыл фабрикасы», искусственному интеллекту дали такой татарский текст. Сначала он не смог его прочитать, но, получив разъяснения по правилам написания, сумел изложить содержание в виде краткой аннотации. Но технология, конечно, еще требует совершенствования.
Следующий спикер, ученый и режиссер Ильшат Саетов рассказал об опыте работы с османскими текстами. В ходе обсуждения API он подчеркнул, что серверы не выдерживают перегрузок: «Если бы для доступа к API была создана отдельная система логин-пароль, эта проблема была бы решена».
Дмитрий Гайнуллин отметил, что для сохранения и развития татарского языка должно быть больше открытых дата-сетов. Он также обратил внимание на то, что они не обновляются: «Университет Назарбаева обещал, что материалы скоро выйдут, но до сих пор ничего нет». Ринат Гильмуллин, комментируя этот момент, сообщил, что поднимет соответствующий вопрос в рамках сотрудничества с Университетом Назарбаева.
«Моя главная задача – создать антиплагиат для татарского языка, – заявила инженер Изида Хаялиева. – Для этого мы собираем и обрабатываем различные тексты. Но есть одна большая проблема: не хватает системы распознавания текста из изображения. Если бы были такие модели, наша работа шла бы намного проще», – сказала она.
«Многие термины не имеют перевода на татарский язык»
Еще один представитель сообщества «Ясалма» («Нейротатарлар») Ильгиз Зигангиров, который занимается переводом Телеграма на татарский язык, обратил внимание на отсутствие многих терминов на татарском языке.
«Когда переводишь текст, возникает большая трудность – многие термины не имеют перевода на татарский язык. Их разработка и внедрение являются важной задачей», – сказал он.
«Мы планируем добавить в словари около ста неологизмов. Сами находим и оформляем незарегистрированные слова. Это будет толковый словарь. Самая большая проблема – создание татарско-русского варианта слов. Но это очень сложный вопрос. Если, к примеру, хочешь перевести биологический термин, нужно рыться в учебниках по биологии для 7-8 классов. А что делать в нашем случае? Для упорядочения исторических, технологических и бытовых терминов необходим отдельный проект», – сказал он.
Руководитель студии «Теория» Ильдар Аюпов добавил:
«Если нет нужного слова, его можно придумать. Но, например, мы пытались ввести татарский вариант слова «монитор», однако он не пользовался популярностью у публики. Новые слова для терминов в татарском языке придумываются, но внедрить их сложно».
Участники круглого стола предложили каждый год определять «слово года», тем самым отмечая новые слова, вошедшие в татарский язык, и искать способы их популяризации.
«Многие пишут «хочу работать», но дальше слов дело не идет»
Расим Хусаинов, который перевел Телеграм на татарский язык, ознакомил коллег с проектом «Безнең тәҗрибә» («Наш опыт»):
– Эту работу начал в 2015 году Газиз Фаттах. Сейчас он больше занят развитием канала на YouTube, но наш проект все еще продолжается. Мы занимаемся переводом иноязычных видео на татарский язык. Каждый может себя попробовать. Но даже несмотря на то, что есть много людей, которые пишут «хочу работать», до дела не доходит. В этом году мы начали работать с профессиональными актерами. Например, перевели две серии аниме-сериала «Берсерк». Но создание дубляжа на татарском языке зависит от энтузиазма и личных финансов. Хотелось бы, чтобы люди знали, что мы делаем это за свои деньги. Наши актеры получают меньше денег, чем в других проектах, но соглашаются и за такую цену и помогают создавать контент на татарском языке. Перевод одной серии обходится примерно в 10-12 тысяч рублей. Это для 20-минутного эпизода, – пояснил он.
Ученик 11 класса Нурислам Денисов вместе со своей командой создал приложение «Ләйлек» («Аист»), которое помогает родителям выбрать имя для своего ребенка. С его помощью пользователи могут найти красивые татарские имена с благородным значением. В приложении есть возможность искать имена по категориям – с богатым смыслом, красивым звучанием – или же редкие имена. Как рассказал автор, проект был выпущен на маркетплейс, но платформа RuStore его не приняла, посчитав татароязычные приложения несовместимыми с русскоязычной аудиторией. «Есть возможность их установки на русском или даже на английском языке, однако на татароязычную версию накладываются ограничения. Это серьезный барьер для цифровых продуктов на татарском языке», – сказал Нурислам.
В заключение участники отметили, что для ускорения цифровизации татарского языка необходима государственная поддержка. «Нам нужны гранты для крупных проектов, мощные серверы, программисты. Без цифровизации сфера применения татарского языка будет сокращаться с каждым днем», – уверены они.
Сохранение языка означает не «музеефикацию» его, а активное использование в повседневной жизни, в мире технологий. Как показал круглый стол, сегодня имеются большие возможности для цифрового развития татарского языка, но для их реализации нужны государственная поддержка, специалисты и финансирование. Только если язык повернется лицом к цифровизации, он сможет стать естественной средой общения для будущих поколений.
***
Күптән түгел Бөтендөнья татар конгрессы бинасында татар телен, мәдәниятен һәм фәнни тикшеренүләрне цифрлаштыру мәсьәләләренә багышланган түгәрәк өстәл узды. Бүген, халыкара Туган тел көне уңаеннан, бу чарадан репортаж тәкъдим итәбез.
Татар телен, мәдәниятен һәм фәнни тикшеренүләрне цифрлаштыру мәсьәләләренә багышланган түгәрәк өстәлдә галимнәр, IT-белгечләр, мәдәният эшлеклеләре катнашты. Алар татар телен санлы киңлеккә яраклаштыру, аны киләчәк буыннар өчен саклау һәм үстерү юлларын тикшерде.
«Ясалма фәһемне татар теленә тулысынча яраклаштырырга кирәк»
ТР ФА Гамәли семиотика институты директоры Ренат Гыйльмуллин үз чыгышында татар телен цифрлаштыруның мөһимлеген ассызыклады. Аның фикеренчә, тел цифрлы мохиттә актив кулланылмаса, киләчәге булмаячак.
Без 90нчы еллардан бирле бу юнәлештә эшлибез. Башлангыч этапта компьютерлаштыру гына булса, хәзер исә бөтен нәрсәне цифрлаштыру бара. Мәсәлән, без «Татсофт» тәрҗемә программасы, сөйләмне тану, яңгырату программалары кебек мөһим проектларны тормышка ашырабыз. Моннан тыш, «Татарика» онлайн-энциклопедиясен булдырдык, ул 26 меңнән артык сүзне үз эченә ала. Ләкин бу ресурсларны кулланучылар өчен уңайлы форматка китерү бурычы тора. Цифрлаштыру – татар телен киләчәккә алып баруның төп ысулы.
Әгәр дә яңа модельләр төземәсәк, алга китеш булмаячак. Татар теленә нигезләнгән ясалма фәһем модельләрен булдыру өчен зур корпуслар, лингвистик анализ системалары һәм көчле серверлар кирәк. Әмма хәзерге вакытта бу ресурслар җитми. Безгә ясалма фәһемне татар теленә тулысынча яраклаштырырга кирәк, – диде ул.
«Телефоннан ачсак, «кырмыска дөньясы» диярсең, текст бик вак»
Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясенең Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты бүлек җитәкчесе Ринат Сәфәров дәүләт телләрен саклау программасы кысаларында алып барылган эшләр турында сөйләде. Ул татар теленең цифрлы мохиттә тотрыклы үсеше өчен дәүләт программалары һәм академик тикшеренүләрнең мөһимлеген ассызыклады.
– Дәүләт телләрен саклау программасы нигезендә, безнең институтта татар телен үстерүгә юнәлтелгән электрон проектлар эшләп килә. Аларның кайберләре тар даирәдәге фәнни хезмәтләр өчен кулланыла, ә кайберләре киң җәмәгатьчелеккә адреслана, мәсәлән, сүзлекләр. Элек радио һәм телевидение киң таралган булса, бүгенге көндә ясалма интеллект һәм цифрлы платформалар телне өйрәнү һәм куллану өчен мөһим инструментлар булып тора. Безнең институт, бу үзгәрешләрне исәпкә алып, үз эшчәнлеген 4 төп юнәлештә алып бара:
- Тел – татар телен өйрәнү һәм үстерүгә юнәлтелгән ресурслар буенча проектлар.
- Әдәбият – татар матур әдәбиятын саклау һәм популярлаштыру.
- Сәнгать – милли сәнгатькә кагылышлы материалларны цифрлаштыру.
- Милли мәгариф – татар телендә белем бирү мөмкинлекләрен киңәйтүгә багышланган юнәлеш, – диде ул.
2014 елдан башлап, институт электрон китапханә булдыру буенча эшли. Барлык китаплар электрон форматта сайтта урнаштырыла, әмма аларны сату мөмкинлеге юк, чөнки оешма коммерциягә нигезләнмәгән. Фәнни продукция дә электрон китапханәдә урын ала, әмма күптомлык сүзлекләр, шул исәптән татарча-русча, орфографик сүзлекләр коммерцияле нәшриятлар тарафыннан чыгарылганга күрә, аларны сайтка урнаштыру мөмкин түгел.
Программа нигезендә, институт ел саен 4-5 сүзлек чыгара. Бүгенге көндә 56 сүзлек әзер, алар 5 тематик зонага бүленгән. Барлык позицияләрне исәпкә алганда, 76 сүзлек тупланган. Әмма системаның кайбер җитешсезлекләре дә бар:
- Уртак логотип булмау: бу – кулланучылар өчен платформаны бик примитив итә.
- Бер үк термин төрле сүзлекләрдә төрле вариантта бирелә, бу – мәгънә ягыннан каршылыклар тудыра.
- Система камилләштерүгә мохтаҗ, әмма ресурслар җитеп бетми.
- Фондның мобиль версиясен эшләү зарур, әмма белгечләр һәм мөмкинлекләр чикле. Компьютердан караганда, платформа уңайлы, ә телефоннан ачсак, «кырмыска дөньясы» диярсең, текст бик вак, – ди галим.
Аның сөйләвенчә, хәзерге вакытта 2 зур проект тормышка ашырыла:
- Татар матур әдәбиятының электрон архивы. Биредә 15 миллион сүзлек материал тупланган.
- Русча-татарча параллель корпус. Ул үз эченә 400 мең сүзне ала.
Хәзерге вакытта русча-татарча параллель ресурслар булдыру эше норматив законнар аркасында туктатылган. Бу юнәлешне үстерү дәвам ителсә, тәрҗемә сыйфаты яхшырыр, сүзлекләр камилләшер һәм куллану мөмкинлекләре артыр иде, дип саный Ринат Сәфәров.
Түгәрәк өстәлдә татар телендәге топонимнарны туплауның мөһимлеге дә ассызыкланды.
– Авыллар, кырлар, таулар, елгаларның тарихи исемнәре югала бара. Без күбесен беләбез, туплап барабыз, ләкин без белмәгән, аерым бер авыл халкы өчен генә мәгълүм булган, бәлки, алар үзләре кушкан атамалар бар. Бу мәгълүматларны туплау – киләчәк буыннар өчен зур мирас. Татарстандагы гына түгел, татарлар яшәгән барлык төбәкләрнең дә географик атамаларын өйрәнәсе килә, – диде белгеч.
«Текстларның 70-80% цифрлаштырылган, ләкин аларны ачык чыганакларда табып булмый»
ML-разработчик, «Ясалма» (Нейротатарлар) берләшмәсе вәкиле, хәзерге вакытта Франциядә яшәүче Дмитрий Гайнуллин утырышта онлайн форматта катнашты. Ул зур корпуслар туплау һәм модельләр өйрәтү белән шөгыльләнә. Дмитрий билгеләп үткәнчә, нейрон модельләрнең үсеше өчен зур күләмле, сыйфатлы текстлар кирәк. Әмма бу эш авторлык хокуклары, ресурсларның чикле булуы сәбәпле катлаулана. Бу проблема корпуска сыйфатлы әдәби әсәрләрне кертүдә аеруча сизелә.
Ресурслар җитмәү мәсьәләсен хәл итү өчен, төрле оешмалар белән хезмәттәшлек мөһим. Дөрес аргументация булса, «Google Cloud» кебек платформалар техник ярдәм күрсәтә ала,– дип билгеләп үтте Дмитрий Гайнуллин.
Автоном коммерциягә карамаган «Татнефть-Наследие» оешмасы җитәкчесе Мария Минеева цифрлаштыру өлкәсендә башкарылган эшләр турында сөйләде.
Без КФУ китапханәсе белән хезмәттәшлек итәбез, 21 елдан бирле китапларны цифрлаштырабыз. Хәзерге вакытта шәхси коллекцияләрне өйрәнү, аларны сайтка урнаштыру эшен алып барабыз. Әмма иске имлядә язылган материалларны тулысынча цифрлаштыру әлегә планлаштырылмаган. Бу юнәлештә дәүләт дәрәҗәсендә ярдәм кирәк. Цифрлаштыру – татар мәдәниятен саклауның бер ысулы, – диде Мария Минеева.
Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясенең Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтында да бу юнәлештә эш алып барыла.
Текстларның 70-80% цифрлаштырылган, ләкин аларны ачык чыганакларда табып булмый. Бу процесс камилләштерелсә, казах һәм кыргыз телләрендә эшләнелгән проектлар өчен дә бик файдалы булыр иде, – дип өстәде Ринат әфәнде.
«Рәсемнәрдән текстны танып алу системасы җитми»
Бу мәсьәләгә карата Бөтендөнья татар яшьләре форумы рәисе Райнур Хәсәнов «Акыл фабрикасы» проекты кысаларында ясалма фәһем турында дәресләр үткәрүе турында сөйләде. Дәресләрдә ясалма интеллектка татар имлясендә текст биреп караганнар. Башта ул текстны укый алмаган, әмма язылыш кагыйдәләрен аңлаткач, эчтәлеген кыскача аннотация рәвешендә язып бирә алган. Шулай да бу технология әле тулысынча камилләштерелмәгән.
Алга таба сүз галим һәм режиссер Илшат Сәетовка бирелде. Ул госманлы текстлары белән эшләү тәҗрибәсе турында сөйләде.
API буенча фикер алышу барышында, Илшат серверларның артык йөкләнешкә чыдый алмавын ассызыклады: «APIга керү өчен аерым логин-пароль системасы булдырылса, бу проблема чишелер иде», – дип белдерде ул.
«Ясалма» берләшмәсе вәкиле Дмитрий исә, татар телен саклау һәм үстерү өчен, күбрәк дата-сетларның ачык булырга тиешлеген ассызыклады. Аларның яңартылмавына да игътибар итте: «Назарбаев университеты, тиздән материаллар чыгачак, дип белдергән иде, ләкин әле дә берни юк», – ди.
ТР ФА Гамәли семиотика институты директоры Ринат Назарбаев университеты белән булган хезмәттәшлек кысаларында бу сорауны ачыкларга сүз бирде.
– Минем төп эшем – татар теле өчен антиплагиат булдыру, – дип сүзен башлады инженер Изидә Хәялиева. – Моның өчен без төрле текстларны җыябыз, эшкәртәбез. Әмма зур бер проблема бар: рәсемнәрдән текстны танып алу системасы җитми. Әгәр дә шундый модельләр булса, эшебез күпкә җиңеләер иде, – дип фикерен җиткерде ул.
«Бик күп терминнарның татарчага тәрҗемәсе юк»
«Ясалма» (Нейротатарлар) берләшмәсе вәкиле, «Телеграм»ны тәрҗемә итү белән шөгыльләнүче Илгиз Җиһангиров терминнарны татарчага тәрҗемә итү мәсьәләсен күтәрде:
– Тәрҗемә иткәндә, зур кыенлык туа – бик күп терминнарның татарчага тәрҗемәсе юк. Аларны уйлап табу, кулланылышка кертү – мөһим бурыч.
Бу мәсьәләгә карата Ринат Сәфәров:
– Без сүзлекләргә 100гә якын яңа неологизм өстәүне планлаштырабыз. Үзебез табып, теркәлмәгән сүзләрне дә рәсмиләштерәбез. Бу – аңлатмалы сүзлек булачак. Иң зур проблема – сүзләрнең татарча-русча вариантын булдыру. Ләкин бу – бик авыр мәсьәлә. Әгәр дә, мәсәлән, биологик терминны татарчага тәрҗемә итәргә телисең икән, 7-8 сыйныфлар өчен биология дәреслекләрен актарып утырырга кала. Ә безнең очракта нишләргә? Тарихи, технологик һәм көнкүреш терминнарны тәртипкә салу өчен, аерым проект кирәк.
«Теория» студиясе җитәкчесе Илдар Әюпов та кушылды:
– Кирәкле сүз булмаса, аны уйлап табарга була. Мәсәлән, без «монитор» сүзенең татарча вариантын кертергә тырыштык. Ләкин ул халык арасында популярлашмады. Татар телендә терминнар өчен яңа сүзләр уйлап табыла, ләкин аларны гамәлгә кертү кыен.
– Безгә «Ел сүзе» булдырырга кирәк. Ел саен татар теленә кертелгән яңа сүзләрне билгеләп, аларны популярлаштыру ысулларын эзләү мөһим, – дип тәкъдим иттеләр.
«Эшлисе килә» дип язучылар күп булса да, «килә»дән алга китми»
Алга таба сүз «Telegram»ны татар теленә тәрҗемә иткән Рәсим Хөсәеновка бирелде. Ул «Безнең тәҗрибә» проекты турында сөйләде:
– Бу эш 2015 елда Газиз Фәттах тарафыннан башланды. Ләкин ул хәзер күбрәк «YouTube» каналын үстерү белән мәшгуль, тик безнең проект һаман да дәвам итә. Без чит телле видеоларны татарчага тәрҗемә итү белән шөгыльләнәбез. Һәркем үзен сынап карый ала. Ләкин «эшлисе килә» дип язучылар күп булса да, «килә»дән алга китми. Быел профессиональ актерлар белән эшли башладык. Мәсәлән, «Берсерк» аниме сериалының 2 сериясен тәрҗемә иттек. Татарча дубляж ясау энтузиазм һәм шәхси финансларга бәйле. Без бу эшне үз акчабызга эшләгәнебезне кешеләр белсен иде. Безнең актерлар башка проектларга караганда азрак акча ала, ләкин шул бәягә дә ризалашып, татар телендә контент булдырырга ярдәм итәләр. Бер серияне тәрҗемә итү якынча 10-12 мең сумга төшә. Бу – 20 минутлык эпизод өчен, – дип аңлатты ул.
11нче сыйныф укучысы Нурислам Денисов командасы белән бергә исем сайларга ярдәм итә торган «Ләйлек» кушымтасын булдырган. Бу платформа аша кулланучылар матур һәм мәгънәле татар исемнәрен таба ала. Кушымта исемнәрне мәгънәсе буенча эзләү мөмкинлеге белән аерылып тора: мәсәлән, бай мәгънәле, затлы яңгырашлы яки сирәк очрый торган исемнәрне билгеле бер категорияләр аша табарга мөмкин. Проект маркетплейска чыгарылган булса да, «Rustore» платформасы аны татар телендә кабул итмәгән. Сәбәбе – татар телле кушымталарны, рус телле аудиториягә туры килми, дип санап, платформага кертмәү. Рус телендә яисә хәтта инглизчә булса, аларны урнаштыру мөмкинлеге бар, әмма татар телле версиягә чикләүләр куела. Бу – татар телендәге цифрлы продуктлар өчен зур киртә.
Ахырда катнашучылар, татар телен цифрлаштыруны тизләтү өчен, дәүләт ярдәме кирәклеген ассызыклады. «Безгә зур проектлар өчен грантлар, көчле серверлар, программистлар кирәк. Татар теле цифрлашмаса, ул көннән-көн кысылачак», – дигән фикер яңгырады.
Татар теле өчен XXI гасырда иң зур сынау – аның цифрлы мохиттә тулы хокуклы кулланылышын тәэмин итү. Телне саклау – аны музей экспонаты итеп калдыру түгел, ә көндәлек тормышта, технологияләр дөньясында актив куллану дигән сүз.
Түгәрәк өстәл нәтиҗәләре күрсәткәнчә, бүген татар теленең цифрлы үсеше өчен зур мөмкинлекләр бар, әмма аларны гамәлгә ашыру өчен дәүләт ярдәме, белгечләр һәм финанслар кирәк. Татар теле цифрлашуга йөз тотканда гына, ул киләчәк буыннар өчен табигый аралашу мохите булып кала ала.
Просмотров: 416