«Если человек увидит волос пророка, это как будто он его самого увидел» / Болгар җире Россия мөселманнарын берләштерде (ВИДЕО)

print_668630_1005637ТАЛГАТ ТАДЖУДДИН ПЕРЕДАЛ ТАТАРСТАНУ СВЯЩЕННУЮ РЕЛИКВИЮ И ПРОВОЗГЛАСИЛ БОЛГАРЫ «ПЕРВОЙ СТОЛИЦЕЙ ИСЛАМА ПОСЛЕ МЕДИНЫ»

Принципиально важный шаг в сторону превращения в настоящий мощный центр паломничества мусульман сделал накануне Болгар. В ходе праздника «Изге Болгар җыены», посвященного официальному принятию ислама в 922 году, врио президента РТ Рустам Минниханов принял волос пророка Мухаммеда, который до этого хранился в Башкортостане, а отныне навечно будет храниться в Белой мечети. По словам духовных служителей, верующим Татарстана еще только предстоит осознать исторический масштаб данного события.

«ПЕРВАЯ СТОЛИЦА ИСЛАМА ПОСЛЕ МЕДИНЫ»

Великим поступком назвали вчера передачу председателем Центрального духовного управления мусульман Талгатом Таджуддином волоса пророка Мухаммеда на вечное хранение в Белую мечеть Болгар. Это самое важное событие «Изге Болгар җыены», считает глава координационного совета мусульман Северного Кавказа Исмаил Бердиев. «Здесь, в Болгаре, иншаллах, будет баракат (благополучие)! Это ведь не просто какой-то волос! Еще при жизни пророк сам раздавал свои волосы и говорил: «От этого вам будет баракат». Столетиями люди это хранили, и сегодня Талгат хазрат передал волос, чтобы был баракат у всех татар, для всей России. Из-за этого поистине данное место будет святым, люди будут приходить и смотреть. Мухаммед сказал: «Кто посещает мою могилу, тому будет мое заступничество». А если человек увидел волос пророка, это как будто он его самого увидел. Валлахи, вы себе еще не представляете, какой это баракат! Надо сказать огромное спасибо муфтию Талгату Таджуддину. Я не знаю, как это он смог это сделать — отдать?! Это великий поступок! И дай Аллах, чтобы мы все вместе, мусульмане России, были едины. А когда есть единство, будет и баракат», — эмоционально выступил Бердиев.

Сам Таджуддин объяснил передачу реликвии так: «Более 700 лет на этой земле не было слышно азана, и вот теперь Аллах позволил нам увидеть святой Болгар в таком цветущем состоянии. Город Болгар — первая столица в истории ислама после Медины. Когда пророк Мухаммед отправлял сюда троих своих сподвижников, еще не было ни Каира, ни Багдада. А сейчас, даст Аллах, один волос с бороды пророка Мухаммеда (да благословит Аллах его и его семью, да приветствует!) передадим на вечное хранение в город Болгар. Если тело нашего пророка Мухаммеда похоронено в Медине, то волос от его бороды будет храниться в Болгаре».

Затем внук пророка Мухаммеда в 42-м поколении Абдурразак Абдурахман Саади вынес небольшой сосуд, напоминающий миниатюрную мечеть с водруженным на нее полумесяцем, внутрь которого был помещен волос пророка. Таджуддин, поцеловав сосуд, передал его врио президента РТ Рустаму Минниханову, который принял его и также поцеловал, а вслед за ним его примеру последовали все, кто был в «президиуме».

«110 лет волос хранился в Уфе, — пояснил Таджуддин, — до этого — в Стамбуле. В 1905 году муфтию Мухаммадьяру (пятый муфтий Мухаммадьяр Султанов (1837 — 1915) был назначен указом Александра III 2 января 1886 года — прим. ред.) турецкий султан, увидев, насколько крепко российские мусульмане являются приверженцами ислама, вручил этот волос бороды пророка. Слава Аллаху, мы в Уфе почувствовали баракат. Пусть он хранит благополучие и здесь, и во всей нашей стране».

«ЭТО МЕСТО, ГДЕ ПОХОРОНЕНЫ ТРОЕ СПОДВИЖНИКОВ МУХАММЕДА»

Отметим, что в нынешнем году праздник, собравший тысячи людей со всех регионов России и множество зарубежных гостей, впервые проводился после того, как ЮНЕСКО внесла Болгар в список всемирного наследия. К слову, на церемонии открытия зачитали приветствие директора организации в России Ирины Боковой, которая считает важнейшим для Татарстана и многих народов за его пределами исторические значение добровольного принятия ислама Волжской Булгарией в 922 году. «Это событие ежегодно привлекает значительные паломнические потоки верующих на святую землю Древнего Болгара, который воспринимается как яркий символ истории, культуры и веры», — подчеркнула Бокова.

Если же вернуться к хронологии событий, то ведущие торжественной церемонии открытия «Изге Болгар җыены» актеры камаловского театра Ильдус Ахметзянов и Фанис Зиганшин назвали Болгар «святой землей, местом, где погребен золотой век нашего народа». «Болгар — это место, где похоронены трое сподвижников пророка Мухаммеда, здесь правили 36 ханов. Здесь можно на каждом клочке земли сесть и прочитать намаз в честь наших предков», — говорили ведущие поочередно, как бы подхватывая эстафету друг у друга.

 

Первым с приветственным словом выступил Минниханов. «Бисмиллах ир-рахман ир-рахим (во имя Аллаха милостивого и милосердного — прим. ред.)! Дорогие гости праздника! — обратился он. — От имени руководства Татарстана, Государственного Совета, правительства и от себя лично приветствую вас на святой земле Болгар. У нас, у всех мусульман, сегодня есть возможность собраться здесь, чтобы почтить память своих предков, высказать друг другу наилучшие пожелания, посоветоваться, поговорить. Болгар с каждым годом становится все краше, все вы знаете, что он попал в список ЮНЕСКО, становится удобнее приехать сюда. В этом году мы начали строить здесь гостиницу и в дальнейшем планируем осуществлять здесь не менее грандиозные планы. Я хотел бы выразить благодарность нашему первому президенту Минтимеру Шариповичу Шаймиеву. Именно под его руководством здесь делаются большие дела. Всех поздравляю с большим праздником, желаю всем крепкого здоровья и надеюсь, что в будущем мы еще не раз встретимся на этой священной земле. Спасибо нашим гостям, Аллах вашу доброту не забудет. Спасибо вам!»

«КОГДА МУХАММЕД ОТПРАВЛЯЛ В БОЛГАР СПОДВИЖНИКОВ, НЕ БЫЛО НИ КАИРА, НИ БАГДАДА»

Минтимер Шаймиев, выступая с небольшой речью, поблагодарил всех: президента России Владимира Путина, врио президента РТ Рустама Минниханова, руководителей предприятий, предпринимателей и «простых граждан» — за участие в восстановлении памятников в Болгаре. «Сделано немало, предстоит еще больше, — сказал Шаймиев. — Здесь еще появятся новые музеи, в то же время речь идет о создании крупнейшего центра по изучению ислама. И уже от слов начали переходить к делу. Особенно хочу выделить, что в нашем сегодняшнем празднике участвуют религиозные деятели с Кавказа, а это означает, что по всей России все мусульмане объединились. Очень красивые и очень правильные слова были сказаны сегодня во время встречи религиозных деятелей с Рустамом Нургалиевичем — с помощью оружия ничего решить невозможно. Главное, мы должны поднять авторитет своей религии, а через это в наши дома, даст Аллах, придут мир, спокойствие и благополучие. Пусть Аллах ниспошлет нам это».

Шаймиев также рассказал, что утром в Белой мечети в присутствии Минниханова главами централизованных религиозных организаций РФ было подписано четырехстороннее соглашение, утверждающее Социальную доктрину мусульман России. Соглашение подписали уже упомянутые Бердиев, Таджуддин, а также председатель совета муфтиев РФ Равиль Гайнутдини председатель ДУМ РТ Камиль Самигуллин.

 

Кто вправе объявлять джихад, что значит для мусульманина Родина, как следует относиться к немусульманам — на эти вопросы отвечает Социальная доктрина российского ислама, и на ее обсуждении татарстанской мусульманской общественностью в Российском исламском университете в конце мая присутствовал и «БИЗНЕС Online». Тогда рабочий проект социальной доктрины включал в себя 7 положений (с многочисленными пунктами). Первая ступенька, следующая сразу за введением, — «ислам и общественная мораль», далее по лестнице иерархий — «исламское образование», «отношение мусульман к представителям других религий и мировоззрений», «отношение ислама к крайностям и радикализму», а также к государству и политике. И, наконец, «мусульмане и экономические вопросы». Одним из главных разработчиков доктрины выступил известный исламский богослов и общественный деятель Али Вячеслав Полосин.

«НО МЫ ТОЖЕ БОЛЬШАЯ СИЛА!»

Возвращаясь ко вчерашним событиям в Болгаре, отметим, что по завершении торжественной церемонии открытия праздника и передачи волоса пророка Мухаммеда Минниханов встретился с участниками первого международного казанского форума молодых предпринимателей, на который съехались гости более чем из 20 мусульманских стран — Турции, Азербайджана, Бангладеш, Ирака, Ирана, Пакистана, Алжира, Малайзии и др. Организаторами форума и летнего молодежного лагеря стали минмолодежи РТ, молодежный форум ОИС и фонд «Сэлэт». Главная идея — собрать на одной площадке молодых новаторов из разных стран, авторов инновационных, социальных и бизнес-проектов и создать условия для их развития, насыщенную образовательную программу, а также условия для поиска потенциальных партнеров и даже инвесторов благодаря KazanSummit.

Общаясь с участниками молодежного форума, Минниханов подчеркнул, что существует «много проблем, связанных с тем, что появляются некие образования, которые, прикрываясь флагом ислама, пытаются делать зло и тем самым наносят огромный ущерб всему исламскому миру». «Президент России Владимир Владимирович Путин четко определил задачу — Россия должна быть интегрирована в исламский мир. Сегодня мы приехали сюда и встречаемся с вами, потому что будущее за вами. Без предпринимательства, без эффективной экономики у нашей страны нет будущего. Я благодарю вас за активность, которую вы проявляете. Можно ведь заниматься только собой и своим бизнесом, а вы смотрите на мир шире. В России проживают 20 миллионов мусульман, это очень важный фактор. С каждым годом количество людей, проповедующих ислам, увеличивается, наверное, это кому-то не нравится. Есть некие течения, которые вредят исламу. Они подхватываются деструктивными течениями, которые не хотят развития ислама, но мы с этим согласиться не можем. Мы тоже большая сила, нас много, мы в состоянии решить любую задачу».

 

Глава Татарстана призвал мусульманскую молодежь вместе подумать, «как дальше двигаться, когда ислам хотят очернить». «Нас плохо знают, и мы должны интегрироваться в мировое сообщество, — отметил Минниханов. — Не секрет, что о России знают только по определенным каналам, которые необъективно показывают нашу страну. Якобы это страна-агрессор, которая ущемляет интересы отдельных народов. Вместе с тем ИГИЛ ведь не само по себе появилось, это же кто-то организовал. И здесь существует четкая, понятная позиция президента Российской Федерации — никаких двойных стандартов быть не может. Исламский мир раздельно существовать не может. Поэтому нам, во-первых, надо консолидироваться внутри России, должна быть четкая позиция, которую мы закрепили сегодня в подписанной доктрине. Далее, я думаю, такие же формы нужно применить в целом во всем исламском мире. Если каждый будет по отдельности, больших результатов мы не достигнем. Все будет зависеть от нас и от вас тоже. Молодежное крыло ОИС может привнести в работу группы стратегического видения много полезного. Почему мы здесь? Потому что мы хотим опираться на вас. Вы, молодежь, — самая активная часть всего этого движения. Вы представляете многие страны, у вас много друзей, знакомых. Поэтому этот лагерь очень нужен нам, и мы готовы его ежегодно проводить», — эти слова Минниханова были встречены бурными аплодисментами. А по окончании встречи главу Татарстана долго не отпускали, каждый хотел сделать с ним селфи… 

«БИЗНЕС Online»

* * *

Быел «Изге Болгар җыены»на 55 мең кеше җыелды. Идел буе Болгар дәүләте чорында борынгы бабаларыбызның рәсми рәвештә ислам динен кабул итүе истәлегенә багышланган җыен егерме җиденче ел рәттән оештырыла. Быел ул Россиядә ислам дине үсешенә юнәлтелгән мөһим килешүләр төзелүе һәм Болгар җиренең бай тарихын танытучы вакыйгалар белән истә калды.

Татарстанның Спас районындагы борынгы Болгар шәһәрчеге җирендә үткәрелүче җыен елдан-ел күбрәк мөселманнарны җәлеп итә. Кайберәүләр бу якларга берничә көнгә кунача килә, әйтик, быел чатырлар лагеренә 600ләп кеше урнашкан.

Казанда алтынчы тапкыр оештырылган Бөтенроссия татар дин әһелләре форумы да традиция буенча, Болгар җыенына бару белән тәмамланды: Татарстаннан һәм Россиянең 62 төбәгеннән, шулай ук Кырымнан чакырылган 900 имам өйлә намазын Болгар шәһәрчегенең Җәмигъ мәчете хәрабәләренә тезләнеп укыды. Җыенның мәртәбәле кунаклары буларак Россия мөселманнары Диния нәзарәтләре рәисләре, Польша, Үзбәкстан, Кабардин-Балкар, Чечня, Кырым, Төньяк Осетия-Алания, Адыгея һәм Краснодар крае, Дагыстан мөселманнары Диния нәзарәтләре җитәкчеләре, Берләшкән Гарәп Әмирлегеннән, Иорданиядән, Бахрейн Корольлегеннән галимнәр, «Россия — ислам дөньясы» Стратегик күзаллау төркеме эшчәнлеге һәм Ислам хезмәттәшлеге оешмасы илләренең I Халыкара Казан яшь эшкуарлар форумы кысаларында бу көннәрдә Казанда узучы җәйге лагерьгә чакырылган яшьләр дә катнашты. Гадәттәгечә, Болгар җыенын татар халкының милли һәм рухи тормышын җанландыруга, Россия мөселманнарын берләштерүгә зур игътибар биргән Татарстан җитәкчелеге дә игътибарсыз калдырмады.

Иртәдән Болгар шәһәрчеге территориясендә Россиянең дини китап нәшриятлары күргәзмә-ярминкәсе, татар халык һөнәрчелеге үрнәкләреннән торган ярминкәләр гөрләде, «Болгар һөнәрчелеге үзәге» ачылды.

«Изге Болгар җыены»нда эшлекле очрашуларга да вакыт табылды. Бүгеннән Коръән китабы тәүлек буе бертуктамый укыла башлаган яңа Ак мәчеттә «Россия мөселманнарының социаль доктринасы» кабул ителде. Ислам диненең төп принципларын һәм еш кына бәхәс уяткан мәсьәләләргә аңлатмаларны туплаган әлеге документны Россиянең дүрт мөфтие — Татарстан мөселманнары Диния нәзарәте рәисе Камил хәзрәт Сәмигуллин, Россия мөселманнарының Үзәк Диния нәзарәте рәисе Тәлгать хәзрәт Таҗетдин, Россия мөселманнары Диния нәзарәте рәисе, Россия Мөфтиләр шурасы рәисе Равил хәзрәт Гайнетдин һәм Төньяк Кавказ мөселманнары Координация Советы рәисе Исмаил хаҗи Бердиев имзалады. Мәгълүм булганча, моннан ике ел элек Россия Президенты Владимир Путин Уфа шәһәрендә илнең үзәкләшкән дини оешмалары башлыклары белән сөйләшүдә ислам дөньясында күзәтелгән радикаль идеологияләргә каршы Россия мөселманнары өчен бердәм социаль доктрина булдыру мөһимлеге турында әйткән иде. Россия төбәкләрендә һәм Татарстанда дин белгечләренең фикер алышулары нәтиҗәсе буларак әлеге социаль тәгълиматлар киң җәмәгатьчелеккә тәкъдим ителде.

«Изге Болгар җыены»ның бәйрәм программасы исә алтынсу гөмбәзле Истәлек билгесе бинасы янында Татарстанның Яшел Үзән районы имам-мөхтәсибе Абдулхәмит хәзрәт Зиннәтуллинның Коръән укуы белән башланып китте. Икенче ел инде шушы җыен көнендә Болгарда «Иман моңы» Халыкара фестивале концерты да уздырыла. Быел бәйрәм сәхнәсендә Эльмира Кәлимуллина, Айгөл Хәйри, Ильяс Халиков, Гульнора Гатина, Денис Хан-Баба башкаруында борынгы мөнәҗәтләр, моңлы халык җырлары яңгырады.

Рамазан аена аяк басуга санаулы көннәр калып барганда, ерак араларны якын итеп ерак бабаларыбыз ислам динен кабул иткән Болгар җиренә җыелган татарларны, бу бәйрәмгә хөрмәт күрсәтеп килгән кунакларны Татарстан Президенты вазифасын вакытлыча башкаручы Рөстәм Миңнеханов сәламләде. «Узган ел ЮНЕСКОның Бөтендөнья мирасы исемлегенә кергән Болгар җирендә мөселманнарга ата-бабаларыбызның рухына дога кылу һәм көнүзәк мәсьәләләрне уртага салып сөйләшү өчен елдан-ел уңайлы мөмкинлекләр тудырыла. Быелгы җыенда Россиядә ислам дине үсешенә кагылышлы мөһим карарлар кабул ителде. Киләчәктә дә Болгар җире илебездә мөселманнарны берләштереп торсын», — дип теләде Рөстәм Миңнеханов.

Татарстанның беренче Президенты, бүгенге көндә Дәүләт киңәшчесе һәм республиканың «Яңарыш» тарихи һәм мәдәни истәлекләрне торгызу фонды җитәкчесе Минтимер Шәймиев тә үзенең чыгышында Болгар шәһәрчеген торгызу һәм төзекләндерүгә соңгы елларда эре предприятиеләрдән алып, олы йөрәкле гади кешеләргә кадәр үз өлешен кертүләре өчен рәхмәт сүзләрен әйтеп, Болгарны ислам динен өйрәнү үзәге буларак танылачагына ышанычын белдерде.

Чыннан да Татарстан мөфтие Камил хәзрәт Сәмигуллин сөйләгәнчә, бүгенге көндә «Болгар ислам академиясе»н оештыру өстендә җитди эш алып барыла. Аның төп оешмаларыннан берсе — илдә дини сорауларны тикшерүче, өйрәнүче һәм карарлар чыгаручы Бөтенроссия галәмәләр берлеген төзү ниятләнелә.

Заманында шушы тарихи урындагы җыеннарга нигез салган Тәлгать хәзрәт Таҗетдин быел мөселманнарга үзенчәлекле бүләк ясады: өч сәхабәсе Болгар җирендә ислам диненә мәхәббәт уяткан Мөхәммәт пәйгамбәрнең бүгенге көнгәчә сакланган сакал бөртеген музейга тапшырды. Әлеге вакыйганың шаһиты булган Төньяк Кавказ мөселманнары Координация Советы рәисе Исмаил хаҗи Бердиев сөйләгәнчә, Пәйгамбәр үзе исән чакта чәч бөртекләрен таратып, аларның бәрәкәт китерәчәген әйтеп калдырган. «Бу ядкәр Татарстанга, Россиягә бәрәкәт китерсен. Россия мөселманнары берләшсен, ә дәүләт җитәкчеләре моңа этәргеч бирсен», — диде Исмаил хаҗи.
   
Үз чиратында Россия Мөфтиләр шурасы рәисе Равил хәзрәт Гайнетдин республиканың һәм татарлар яшәгән төбәкләрнең милли һәм рухи күтәрелеш кичерүендә Татарстан күрсәткән ярдәмнең әһәмиятен ассызыклап, дин әһелләренең хезмәтен югары бәяләве өчен Татарстан җитәкчелегенә рәхмәтләрен җиткерде.

Быел «Изге Болгар җыены»нда катнашучылар Истәлек билгесе бинасында ачылган Коръән музее белән дә таныша алды. Анда Татарстанның музей, архив, китапханәләрендә, шәхси коллекцияләрдә сакланган борынгы Коръән китаплары тупланачак. Ә Россиядә, Урта Азия, Төркия һәм Якын Көнчыгыш мөселманнары арасында популяр булган, 1803 елда Казан типографиясендә басылган «Казан басмасы», әлбәттә, экспозициядә үзәк урынны биләп торачак.

Бу юлы 55 мең кешене сыендырган бәйрәм программасының һичкайчан алышынмый торган чараларында олысы-кечесе катнашты, алар риваятьләр буенча ханнар зираты булган урында — Кече манара янында Тәлгать хәзрәт Таҗетдиннең Тәүбә мәрәсимен тыңлаганнан соң, өйлә намазы вакыты җиткәч, Болгар ханлыгы чорыннан калган Җәмигъ мәчете нигезендә гыйбадәт кылды.

2010 елда «Татарстанның бәйрәм һәм истәлекле көннәре турында»гы законы белән 21 май — Ислам динен рәсми рәвештә кабул итү көне итеп билгеләнде. 2012 елның 21 маенда Болгар шәһәрчегендә Идел буе болгарлары 922 елда ислам кабул итүләре хөрмәтенә «Истәлек билгесе» бинасы ачылды. 2010 елдан «Изге Болгар җыены»н уздыруга  Диния нәзарәтләре, Бөтендөнья татар конгрессы, Татарстан Мәдәният министрлыгы, Спас районы хакимиятеннән тыш, республиканың «Яңарыш» тарихи һәм мәдәни истәлекләрне торгызу фонды да өлеш кертә. 2014 елның 23 июнендә Болгар тарихи-археологик комплексы ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы исемлегенә керде. 

intertat.ru

Просмотров: 1775

2 комментариев

  1. Булгар тыюлыгы ЮНЕСКО тарафыннан дөнья тарихының алтын фондына кертелде. Ул данлыклы сәяхәт үзәгенә әверелә бара. Биредә үз милләтебезгә, аның үткәндәге казанышларына карата хөрмәт һәм горурлык хисләре уяна, имгәтелгән үзаңыбыз җайлана. Күпләрнең тирән яткан милли хисләре уяна.
    Аллаһыга шөкер, милләтебезгә тагылган ялганнар, уйдырмалар һәм мәсхәрәләүләр торган саен кими. Чынбарлык тарихыбыз тоткынлыктан чыгып, милләтебез үз бәрәкәтен һәм күркәм сыйфатларын дөньяга ныграк таныта бара.
    Булгар дәүләтен: “Золотой трон Востока”, “Царство разума”, «Светочь просвещения” һәм “Великая Булгария» дигәннәр. Ни өчен аны болай атаганнар соң?!
    Алтын Урда дәүләте чорындагы тарих галиме Имам Бахши Идел буе Булгарстаны турында күп кызыклы нәрсәләр яза. Мәсәлән, Булгар шәһәрендә дөньяда бердәнбер патшаларның, корольләрнең тәхеткә утырырга тиешле балалары өчен “Галиҗәнәпләр мәктәбе” (“Школа принцев») булган. Анда аларга төрле фәннәр һәм сугыш стратегиясен өйрәнү буенча фундаменталь белем бирелгән. Бу данлыклы уку йортын тәмамлагач, алар төрле илләрдә патшалар, корольләр булып утырганнар. Алар арасында данлыклы шагыйрьләр, төрле фәннәргә нигез салган галимнәр дә бар.
    Биредә поляклар, немецлар, венгрлар, испаннар, тунислылар, марокколылар, уйгурлар, монголлар, тангутлар, маньчжурлар, египетлылар, әрмәннәр, азербайҗаннар, грузиннар, кытайлар, французлар һәм башкалар булганнар.
    1236 елда Булгар илендә 300 шәһәр булган. Анда 6 миллион кеше булып, шуларның яртысы шәһәрләрдә яшәгән.
    1080 елда Биләрдә “Мөхәммәд Бакирия” исемле беренче Булгар университеты ачылган. Аның ректоры – тарих галиме, сәед Якуб ибн Нугман булган (Әхмәд ибн Фадланның оныгы).
    Булгар галимнәренең, осталарының һәм белгечләренең даны бөтен дөньяга танылган. Анда фән, мәдәният һәмикътисад (экономика) көчле үсеш алганнар. Татар теле ул чорда дөнья күләмендә интернациональ тел булып саналган. Андагы акча берәмлеге — дирхем тиңе булмаган көчле валюта булып саналган.
    “Галиҗәнәпләр мәктәбендә” укучыларны унлыкларга бүлеп укытканнар. Шуларның берсендә:
    Поляк Лешко.
    Грузин Бурджан бек (киләчәктә Шота Руставели).
    Меркит Тохта.
    Әрмән Багрэм бәк.
    Азербайҗан Сабир Илдегиз.
    Дунай булгары Калай–Җан.
    Египеттан Асад Булгари.
    Сәлдҗук Булгардус.
    Черниговтан Булюмар (Владимир Святославич, “Слово о полку Игореве” китабының авторы).
    Булгарда укыган кайбер акыл ияләре, башка илләрдән килсәләр дә, үз атамаларына горурланып “Булгари” кушымтасы өстәгәннәр.
    Булгар илендәге казна акчасы бары тик Кинешет (народное собрание, парламент) рөхсәте буенча гына расходланган. (Еврейлардагы “Кнессет” сүзе борынгы булгарларның Кинешет сүзеннән алынган). Булгар ханы Алмыш Джафар: «Хөкүмәт халыкка туклану, киенү һәм торак җайламалар кору мөмкинлекләребулдырганда гына, ул үз илендә тынычлык һәм куркынычсызлык тудыру өчен халыкны хәрби хезмәткәмәҗбүр итә ала. Әгәр дә түрәләр халыкка уңай тормыш шартлары тудырмасалар, аңардан аерылып, аныталап яшәсәләр, андый хакимият хөкүмәт дип атала алмый”, — дигән.
    Әлбәттә, мондый тәртип булган, данлыклы дәүләттән мәхрүм булу – ул зар елап, тәүбәгә килерлек югалту шул!
    “Нариман тарихы” китабында Идел Булгары галимнәренең иң данлыклы, дөнья күләмендә танылган 250 әсәре турында язылган. Монда медицина, тарих, астрономия, математика, диалектика, философия һәм башка фәннәр кергән. Аларның күбесе бүгенге фәннәргә нигез салганнар. Ул хезмәтләр әле хәзер дә үзләренең актуальлеген югалтмаганнар. Менә шуларның кайберәүләре:
    1. Мөхәммәд-Гали ибн Мирхуҗа аль Булгари (Кол Гали): “Кыйссаи Юсуф”.
    2. Шәех хуҗа аль Булгари — данлыклы юрист. 1253 елда — “Аль Булгария” мәдрәсәсе ректоры. “Законнарны танып белү” (Познание законов) китабы 500 ел правоведение буенча дөньяда төп уку әсбабы була.
    3. Шәех хуҗа Нугман аль Булгари – Үзбәк ханның киңәшчесе. “Югары дәрәҗәдәге мәрхәмәтлелек” (Возвышенное сострадание) китабы — әхлак буенча төп дәреслек.
    4. Шәех Әхмәт аль Булгари – Мәхмүт Газневиның укытучысы (Төньяк Индия һәм Көнчыгыш Әфганстанда империя төзегән кодрәтле солтан, галим, акыл иясе).
    Әш-шәех хуҗа Әхмәт Булгари. Аның Урта Азиядә аеруча киң танылган фәнни хезмәтләре бар. Аның хөрмәтенә куелган мәрмәр мавзолейда: “Монда дөнья күләмендә зур хөрмәт казанган дин галиме җирләнгән”, — дип язылган.
    Бурханетдин ибн Юсуф аль Булгари – дин галиме, табиб: “Гади дарулар җыентыгы”, “Бурханетдин фәнни язмалары”.
    Шәмсетдин Мөхәммәд ибн Ашраф аль Хәсәни: “Бәхәс алып бару тәртибе һәм культурасы турында трактат”.
    Таҗетдин ибн Юнес аль Булгари “Ат-тирияк аль Кәбир” (Большое противоядие).
    Булгар иленең зур уңышларга ирешүе андагы халыктагы ватанпәрвәрлек көчле булуга да бәйләнгәндер.
    Мәсәлән, борынгы Булгар дәүләтен төзүче Булгар-батыр, Карт Җиам үзенең халыкка мөрәҗәгатендә:
    “Безнең дәүләттә үз илен хөрмәт итүче, аның бәйсезлеге өчен үзен корбан итәргә һәрвакыт әзер булган халык яшәргә тиеш.
    Үз илебезгә карата мәхәббәтне, ватанпәрвәрлекне биредәге законнар гаделлеге, йөрәкләргә үтәрлек вәгазьләр, эчтәлекле китаплар, үрнәкле риваятьләр, шәхси үрнәкләр һәм батырлыклар нигезендә тәрбияләргә кирәк.
    Барлык түрәләр, имамнар тарихыбыз, гореф-гадәтләребез һәм тәрбия алымнарын куллана белү хакында ел саен имтихан биреп, үзләренең бу эшкә яраклылыгын исбатларга тиеш.
    Әгәр дә Булгар иле авырлык кичерсә, әмир дә, сәүдәгәр дә, һичбер галиҗәнәп тә хөр сөрергә, күңел ачып яшәргә тиеш түгел. Әгәр дә илдә бәрәкәт булса, халыкта үз иленә карата мәхәббәт һәм горурлык күкрәп торса – шатланыгыз, барабаннар кагыгыз, флейталарда уйнагыз һәм илебез байрагын югары тотып, горур яшәгез. Мохтаҗларга ярдәм итегез, тоткындагы булгар кардәшләребезне азат итегез”, — дигән.
    Безгә озак еллар: “Татарлар монголлар белән килгән кыргый халык булган”, — дип сөйләп килделәр. Ә безнең булгар бабаларыбыз биредә меңнәрчә еллар элек тә яшәгәннәр һәм бөтен дөньяны таң калдырырлык тормыш алып барганнар. Хәзерге Булгар музей-тыюлыгындагы күп нәрсә дә бу турыда сөйли.
    Мондагы риваятьләрне ишеткәч, Булгар дәүләте чорындагы вакыйгалар җанланып күз алдына киләләр. Мәсәлән, Рабига күле, Габдурахман коесы, хан кызы Алтынчәч (опера язылган).
    Биредәге Кара Пулат та ул чактагы хөкем итү системасының гаделлегенә һәйкәл булып тора. Биредәге сәхабәләр мавзолее да Булгарга Ислам диненең Мөхәммәт (с.г.в.) яшәгән чорда ук кергәнлеге турында сөйли.
    Дөнья күләмендәге сәүдә, фән, мәгърифәт һәм дин үзәге булган Булгар патшалыгы беренче мәртәбә монголлар тарафыннан тар-мар китерелә. Аннан соң ул торгызыла һәм яңадан көчле үсеш ала. Кызганыч ки, ахырда Аксак Тимер тарафыннан ул тулысынча җимерелә һәм Булгар иленең сәяси үзәге буларак яшәүдән туктый.
    Тик шулай да аның даны, аңа карата булган хөрмәт халык күңелендә гасырлар буена сакланып килгән. Казан ханлыгы чорында, аннан соңгы рус дәүләте һәм советлар власте чорында да татарлар һәрвакыт бирегә зиярәт кылырга килгәннәр. Элек яшерен төстә булса, хәзер ул зур җыен рәвешендә, массакүләм, оешкан, матур чара буларак үткәрелә. Бирегә халык үз ихтыяры белән, йөрәге кушуы буенча килә. Монда һәркемнең йөзе яктыра, чырае ачыла, күңеле нечкәрә һәм рухы байый.
    Булгар җыенына халык Рәсәйдән генә түгел, дөньяның төрле почмакларыннан килә. Менә быел Кытай татарлары төркемендә 60 кеше иде. Бирегә Кырым мөфтие Әмирали хәзрәт Аблаев, Төньяк Кавказ халыкларының мөфтие Исмаил хәзрәт Бердыевның килүе – ул Булгар тыюлыгының татарларны гына түгел, төрле мөселман халыкларын да берләштерүче урын булачагына да ышаныч тудырды.

  2. Мин Болгарга куптэн сэяхэт кылган идем. Ул вакытта Болгарнын кабер ташлары Успенье чиркэве фундаментында килеш тора иде эле. Шунда экскурсовод «Кара пулат»нын каралу сэбэбе турында да сэйлэде. Элек, Казан ханлыгы жимерелгэч, Болгарда урыс правослау чиркэвенен бер монастыре булган икэн. Шундагы монахлар «Кара пулат»та ит һәм Идел балыгы каклый торган булганнар. Шушы процесснын тэтенен ак таштан тэзелгән пулат еллар буе үзенэ сендереп, «Кара пулат»ка эверелгэн икэн… Минем кунелемдэ шул вакытта ук ниндидер шомлы, авыр хислэр туган иде. Эйе, минем элек тэ, буген дэ Болгар хэрабэлэрен уз кунелемдэ изгелэштергэнем булмады. Шулай да борынгы бабаларым тэзегэн пулатларда монахларның чирканчык гамэллэр кылып йэргәненэ йэрэгем эрнегэн иде.