Фатыйх Нигъмәтулла улы Вәлиуллин (1943 елда төшерелгән рәсем).
Вазыйх Гата улы Мөхәммәтшинны Самарада һәм, гомумән, өлкәбездә белмәгән кеше юктыр. Төбәгебезнең атаклы төзүчесен мин дә үткән гасырның җитмешенче елларыннан бирле беләм икән инде. Аның үзе, бабасы Нигъмәтулла бабай, әбисе Минҗамал әби, гыйлем иясе булган әнисе Бәдәр апа турында да күләмле гыйбрәтле язмалар язганым булгалады.
Күптән түгел очрашуыбызда без Вазыйх әфәнде белән бу гаҗәеп матур, чиста күңелле, уңган кешеләр, аларның ачы һәм бер үк вакытта үрнәк-өлге итеп алырлык язмышлары турында тагын бер кат искә алып утырдык.
Вазыйхның әнисе ягыннан бабасы Нигъмәтулла абзый (шулай ук әбисе Минҗамал апа да) тумышлары буенча Татарстанның хәзерге Нурлат районындагы Киекле (русча атамасы Бурметьево) авылыннан булганнар. Нигъмәтулла бабасы сөйләгән бер вакыйга Вазыйх Гата улының хәтерендә уелып калган. Бу гражданнар сугышы елларында була. Арбага утырып, ат белән урман аша үтеп барганда, Нигъмәтулла абзый көчле атыш тавышы ишетә. Күп тә үтми, юлга аксый-аксый кызыл комиссар формасындагы яралы кеше килеп чыга. Озак уйлап тормыйча, ул тегене арбасына сала да, атын чаптырып, кызыллар штабына илтә. Ә комиссар аңа бу хәл турында таныклык кәгазе язып бирә. Нәкъ шушы язу Нигъмәтулла абзыйның алдагы тормышында авыр вакытларда ярдәм итә дә инде. Кызганычка каршы, бу язу сакланып калмаган.
Сөйләүләренчә, Нигъмәтулла абзыйның әтисе дә егерме биш ел буе патша гвардиясендә хезмәт итеп кайткач, татар кызына өйләнеп, хатыны белән бергә сигез бала тудырып үстергәннәр, диләр. Шуңа күрә Нигъмәтулла абзый белән Минҗамал апаның да җиде балалары булуга бер дә гаҗәпләнәсе юк. Тик шунысы аянычлы — аларның матур башланып киткән гаилә тормышы революциядән соңгы дәһшәтле еллар “кәтүге” астында калып, изелүгә, имгәнүгә дучар ителгән.
Кызыл комиссарның рәхмәт хаты аркасында, мөгаен, аны төрмәгә дә утыртмыйлар, сөргенгә дә озатмыйлар. Яхшы, таза, мул тормышта яшәгән күпбалалы Вәлиуллиннар гаиләсен большевикларның комбед (хәерчеләр комитеты) әгъзалары мал-мөлкәтләрен, йортларын, бөтен байлыкларын талап алып, урамга чыгарып ташлыйлар. Зәмһәрир суыкларда аларга кечкенә генә кара мунчада кыш чыгарга туры килгән.
- Әнинең әйтүенчә (ул чакта Бәдәр апага биш-алты яшьләр чамасы гына булгандыр), ачлыктан, ялангачлыктан бер-бер артлы өч өлкән кызлары үлеп киткән. Ә гөнаһсызга кыерсытылган гаиләгә Киекледән 40 чакрым чамасы арада урнашкан Терначи дип аталган авылдагы урыс кешеләре ризык та, яшәргә урын да биргән, — дип сөйли Вазыйх әфәнде.
Нәкъ менә шушы авылда 1925 елда Нигъмәтулла абзый белән Минҗамал апаның төпчек балалары булган бердәнбер уллары Фатыйх туа да инде.
Бу кеше турында бүгенге язмамда аерым сөйләргә туры киләчәк. Вазыйх әфәнде белән очрашуыбыз вакытында әнисе Бәдәр апаның энесе Фатыйх абый хакында без чыннан да күбрәк сүз алып бардык.
Уңган булдыклы гаилә туган авылын — Киеклене калдырып, рус Терначи (аның рәсми русча атамасы Тюрнясево) авылына барып урнашкач та, югалып калмый, изге кешеләр ярдәме белән йорт төзеп керә, күпләп мал-туар асрый. Балалар да үсеп җитеп, белем алып, тормышта үз юлларын табалар.
- Нигъмәтулла бабам бик тә уңган осталарның остасы булган. Яшьтән балта эшләре белән шөгыльләнгән, бай кешеләргә, зур урыннарда эшләүче җитәкчеләргә затлы чаналар ясап сата торган булган. Шуңа да гаиләсе интегү күреп яшәмәгән, — дип сөйли Вазыйх әфәнде.
1941 елның июнендә сугыш башланыр алдыннан Татарстанның элеккеге Тельман районы (хәзерге Нурлат районы) Тюрнясево авылының тулы булмаган урта мәктәбен дүртле билгеләренә генә тәмамлавы турында Фатыйх Вәлиуллинның таныклыгы сакланган. Аннан соң ул 1942 елның декабренә кадәр район машина-трактор станциясендә трактор бригадасы хисапчысы булып эшли. 18 яше тулуга армиягә алына, анда хәрби курсларны тәмамлагач, аңа кече лейтенант званиесе бирелә һәм ул фронтка җибәрелә. Взвод командиры буларак, сугышларда катнаша, 1944 елның ноябрендә яраланып, бер ай чамасы госпитальдә дәвалану алганнан соң, кабат үзенең полкына кайтарылып, хезмәтен дәвам итә.
«1945 елның 19 февралендә сугыш операцияләренең берсендә (җиңү көненә бары ике ай ярым чамасы гына калган була инде) 1185нче укчы полкының 4нче ротасы, 3нче взвод командиры кече лейтенант Вәлиуллин Фатыйх Нигъмәтулла улы һәлак була. Германиянең Померания Арневальде шәһәрендә (Воссберг районы) күмелгән: 356нчы укчы дивизиянең 1185нче полкы сугышчылары арасында 1944-45 елларда бүләкләнүчеләрнең исемлеге сакланмаган”, — диелә Россия Федерациясе хәрби министрлыгының үзәк архивыннан 2009 елның 28 апрелендә алынган рәсми хатта.
Ә менә Вазыйх Гата улы Мөхәммәтшинның үтенеченә карата Россиянең Красный Крест (Кызыл Хач) эзләүләр һәм мәгълүматлар үзәге тарафыннан соңгы елларда җибәрелгән рәсми җавапта: “Польшаның Красный Крест оешмасының хәбәр итүенчә: “1925 елда туган Фатыйх Нигъмәтулла улы Вәлиуллин 1945 елның 19 февралендә һәлак булган һәм Польшаның Заходнёпоморское воеводствосындагы совет хәрби зиратында 141нче санлы каберлеккә күмелгән сугышчылар исемлегенә кертелгән”, дигән мәгълүмат бар.
- Димәк, без хәзер Фатыйх абыебызның кайда, кайсы илдә, кайсы каберлектә күмелгәнлеге турында төгәл беләбез. Сугыштан соң бу зират Германия территориясендә урнашкан булган, ә бүгенге көндә ул инде Польшада санала, — дип сөйләде Вазыйх Гата улы. — Абыебызның бүләкләнгән орден-медальләре дә ачыкланыр, дип өметләнәбез әле. Шунысы куандыра, ул хезмәт иткән часть командиры аның әтисе белән әнисенә җибәргән рәхмәт хаты әле дә югалмаган, сакланып калган. Ул язуда: “Младшему лейтенанту Валиуллину Фатыху!
Приказом Верховного Главнокомандующего маршала Советского Союза товарища Сталина от 17 января 1945 года Вам объявлена БЛАГОДАРНОСТЬ за отличные боевые действия при овладении столицей Союзной нам Польши городом ВАРШАВА – важнейшим стратегическим узлом обороны немцев на реке ВИСЛА”дигән сүзләр бар.
- Димәк, абыебыз Фатыйх Нигъмәтулла улы Вәлиуллин батырларча һәлак булган, дип без горурланып әйтә алабыз.
Ә бабай белән әби бакыйлыкка күчкәнче (аларның берсе — 85, ә икенчесе 84 яшьтә үткән гасырның алтмышынчы елларында вафат булдылар) икесе дә, бигрәк тә Минҗамал әби, Фатыйх улыбыз, бәлки, исәндер, кайтыр, дип көтә иде”, — дип тәмамлады сүзен Вазыйх Гата улы.
Тик кайтмаган шул аларның газиз уллары. Истәлеккә аның 1944 елның декабрендә язган соңгы хаты һәм хәрби киемдә төшкән фоторәсеме генә калган.
Менә шундый хәтер-хатирәләр белән яши Бөек Җиңүнең 73нче язын каршы алырга әзерләнгән көннәрдә Самара өлкәсенең мәшһүр татары Вазыйх Гата улы Мөхәммәтшин. Әтисе белән әнисе Нурлат якларыннан Куйбышев шәһәренә күчеп килгәч, 1945 елда дөньяга килгән бу сабыйга шулай ук кечкенәдән, сугыш елы баласы буларак, ачлыгын да татырга, ялангачлыгын да күрергә туры килә. Әтисе Гата ага 1947 елны үлеп киткәч, алар янына шәһәргә күчеп килгән Нигъмәтулла бабасы һәм Минҗамал әбисе оныкларын сугышта һәлак булган бердәнбер Фатыйх улларына охшатып тәрбияләргә тырышканнар.
- Тормышта төрле чаклар була, — дип сөйли Вазыйх Гата ул Мөхәммәтшин. — Дөнья кешене төрлечә сыный — бөлгенлектә дә калдыра, байлыкта да йөздерә, зур дәрәҗәләргә күтәреп, күкләргә дә чөйдерә, кайчакта төпкелгә дә тәгәрәтә… Барысына әзер булырга, түзәргә кирәк…
Кеше исән һәм яши икән, барсын да җиңеп чыгып була. Тик ул һәрвакыт кеше булып калыр өчен тырышырга тиеш. Дөньяда төрле афәтләр, сугышлар гына булмасын иде.
Вазыйх әфәнденең дүрт оныгы бар — 16 яшьлек Аделина, 14 яшьлек Диана, 13 яшьлек Тимур, 6 яшьлек Злата. Аның шуларны чын кеше итеп тәрбиялисе, зур тормышка аяк бастырасы килә.
- Мин аларның барысын да үзем белән Польшага алып барып, фронтовик Фатыйх абзыебызның каберен күрсәтергә телим.
Без барыбыз да исән туганнарыбызның кадерен, үлгәннәрнең каберен белеп, танып, тату тормышның гүзәллеген тоеп яшәргә тиешбез, — ди Вазыйх Гата улы Мөхәммәтшин.
Рәфгать ӘҺЛИУЛЛИН.
Просмотров: 1114