Янукович сабаклары

3-1Тарих кабатлана, исемнәр генә башка була диләр. Россиягә ызандаш Украинада вакыйгаларның соңгы көннәрдә өермә тизлеген алуы үткән гасырда калган сиксәненче елларда социалистик системаның җимерелеп төшүе белән бәйле истәлекләрне яңарта.

Ул чакта Көнчыгыш Европада купкан давыл дөньяның иң куәтле державасы булган СССР нигезләрен какшатып, коммунистик идеологияне ләхеткә урнаштырып куйган иде. Стартны моннан өч еллар тирәсе элек Төньяк Африка һәм Якын Көнчыгыштан алган яңа чор ураганы үзенең юнәлешен әледән-әле үзгәр­теп, яңадан Россия чикләре буена килеп җитте. Януко­вичның качуы, әле кичә генә Виктор Фе­до­ровичның күр­сәтмәләрен канун итеп штамп­лаган Югары Раданың бө­тенләй капма-каршы юнә­леш­тәге кануннар калыплап утыруы сәясәттә ышанычлы аркадашлар була алмавын тагын бер тапкыр дәлилләде. Хыянәт, иң якын кулдаш­ларның аркага пычак кадаулары, кемнәрнеңдер батып баручы корабны ташлап чит илгә качулары, икенчеләр­нең аз гына да вөҗдан газабы кичермичә каршы як лагерьга күчүе кешеләргә таянуның Иделгә таянудан бер дә артык булмавын янә бер тапкыр күрсәтте. Югыйсә тарихта моның гыйбрәтле мисаллары аз түгел. Чик сакчылары тарафыннан ил эчендә бикләнеп кайдадыр качып утырган Янукович язмышы бүгенге хакимлек ияләренә тагын бер тапкыр гыйбрәтле сабак бирде. Янукович сабаклары ниләрдән гыйбарәт соң?
Фетнәнең төп ягулыгы, аңа энергия бирүче көч – илдәге кызганыч икътисадый вәзгыять. Икътисадый бөл­генлек исә – озак еллар буена дәвам иткән казна талау, коррупция, кул кулны юа, ике кул битне юа дигән фәлсәфәгә нигезләнеп илдә өстенлекле каста булдыру нәтиҗәсе. Кануннарны үтәү массалар өчен мәҗбүри, ә элита өчен законнар – саклану чарасы гына. Ил идарәчесе өчен бу бик кулай система булып тоелырга мөмкин, таяну өчен берничә олигарх булдыра­сың да идарә гадиләшә: сайлаулар финанслана, канун чыгару органында синең сәя­сәтне берсүзсез яклый торган фракцияләр өстенлек итә.

Янукович мисалында ул – Регионнар партиясе. Бу партиянең Рададагы фрак­ция­се Украина олигархы Ринат Әхмәтов контролендә булган. Тагын ике-өч олигарх башка сәяси көчләрне кон­троль­дә тотканнар һәм Яну­ковичның какшамас булып тоелган идарәсен тәэмин иткәннәр. Янукович өчен кулай булган бу система аның Көнбатыштагы оппонентлары өчен дә ярый торган булып чыкты. Евромәйданны җил-давылдан ышыклау өчен Көнбатыш дипломатиясе нәкъ менә олигархларга басым ясады да. Мәйданда гыйсъян янгыны көчәйгән саен олигархларга дипломатик басым да көчәя барды.

Европа сәясәтчеләре өчен бу бик җиңел эш булып чыкты, чөн­ки олигархларның капиталы Көнбатыш банкларында саклана һәм, санкцияләр кертеп, ул капиталны бикләп кую Вашингтон һәм Брюссель өчен берни дә тормый. Янукович таянган олигархлар кат­лавы бик тиз арада үзлә­ренең эволюциясен кичереп Госдеп таянычына әверелде дә куйды. Шул әверелешкә бәрабәр рәвештә Югары Радада да полюслар алышынды: мәйданнан ментларны алу турында канун яшен тиз­легендә калыпланды, Януко­вичның отставкасы игълан ителде һәм башкалар, һәм башкалар. Илдән качу юлы бикләнгән Януковичның үзе­нең Президент икәнлеген искә төшереп азаплануын беркем дә тыңламады, яңа калыпланган кануннар Президент имзасыннан башка да гамәлгә керделәр. Моңа бер­кемнең дә исе китмәде, канунны гамәлгә кертү тәртибе бозылган өчен берәү дә протест белдермәде.
Януковичның икенче сабагы илдәге көч структураларына һәм яшерен хезмәт­ләргә таянуның фетнәнең кызу температурасы тиешле югарылыкта булганда берни дә бирмәвен дәлилләүдән гыйбарәт. Кемнәргә һәм нәр­сә хакына атканнарын да белмәгән снайперлар мәгъ­нәсез кан коелуга һәм фетнә стихиясенең көчәюенә генә китерә. Кичә сине яклап мәй­данга калкан булып баскан милиционерлар иртәгә инде эх тә итмичә башка көчләргә хезмәт итә. Шикләнмик, Ук­раинаның яшерен структуралары бүген инде качкын Президентны эзләп суд каршына китереп бастыру белән шө­гыльләнәләр.

Экс-президент белән мәнфәгатьләр төене ярдәмендә артык тыгыз бәй­ләнгән фигуралар исә йә чит илгә кача, йә суд эскәмиясен уртаклашырга әзерләнә.
Өченче сабак: армия нейтралитет саклаганда, тәхет өчен көрәшү – буш һәм өмет­сез шөгыль. Мондый чакта армия исә баррикадаларны җимерергә ашыкмый, чөнки артык күпсанлы булганга күрә, офицерлар катлавы җитәрлек финансланмый һәм хакимияткә ярымоп­позиция­дә була. Аннан соң армия өчен җитди психологик барьер да бар: атарга әмер бирелсә, балаларга әти­ләренә төбәп атарга туры киләчәк.
Украин фетнәсенең беренче акты төгәлләнде. Хәзер аның җимешләрен файдаланырга теләүче сәясәтчеләр арасында көрәш этабы башланды. Бу этапта кайбер көчләр илне бүлгәләргә тырышачаклар. Инде Кырым парламенты Украина составыннан чыгу турында игълан итеп өлгерде. Россия сәя­сәтчеләре арасында да күр­шеләр учагына ут өстәргә теләп коткы таратучылар җи­тәрлек. Тик ызандаш күршедә вакыйгаларның туксанынчы еллар Югославиясендәге кебек үсүе – Россия өчен начар фал ул. Россия мәнфәгатьләре Көнбатыш чикләрдә тотрык­лылык булуын таләп итә, әмма кайнар башлы сәя­сәтчеләр моны аңларга те­ләми: мин-минлек һәм тәкәб­берлек, милли шовинизм хисләре идарә итә “ватан­пәрвәр” сәясәтчеләр белән.
Евромәйдан фетнәсе – Россия өчен идеаль шторм ул. Элита ил мәнфәгатьләре тирәсендә берләшеп, үзен үзгәртә, акыллы сәяси карарлар кабул итә икән, шторм файдага, киресенчә булганда, аның җимергеч көчен без­гә дә татырга туры ки­ләчәк. Фетнә формалаштыручы көчләрнең бүген кая тө­зәгәннәрен белеп булмый. Ихтимал, Урта Азиягә очкын салып карарга тырышырлар. Урта Азия – Россия һәм Кытай икътисадының кан тамырлары үткән урын ул. Көнбатыш шул тамырлардан кысып тота алса, берьюлы ике куян тотачак. Алтын, уран һәм башка табигый байлыклар өстендә утырган бу төбәкләрне Россия һәм Кытай йогынтысыннан арындыру – Көнба­тыш­ның күптәнге хыялы. Сәя­сәтнең карт төлкеләре Назарбаев һәм Кәримов режимнарын какшата алырлармы, әллә инде Россиянең үзенә үк тотынырга җөрьәт итәр­ләр­ме, анысын вакыт күрсәтер.

Бер нәрсә ачык: фетнә кызуы сүрелмәячәк. Россия өчен фетнә сызыгы валюта курслары һәм кибеттәге бәяләр ти­рәсеннән үтәр кебек. Инфляция халык теңкәсенә тия торган дәрәҗәгә җитсә, Ев­ро­мәйдан үрнәге Россия гыйсъ­янчылары өчен дәрт­лән­дергеч ориентир булыр шикелле. Әлегә Кремль үз пози­цияләрен нык тота, әмма икъ­тисадның акрын гына түбәнгә шууы экс-министр Кудрин­ның шырпы һәм тоз турындагы фаразларын чынга ашырырга да мөмкин. Кайчандыр “дөньяның иң яхшы финанс министры” титулын алган Кудрин һәрвакытта да Госдеп белән якын мөнәсә­бәттә булды, шуңа күрә аның фаразларына игътибар белән карарга кирәк.

(“Ватаным Татарстан”,   /№ 29, 26.02.2014/)

Просмотров: 1341

Комментирование запрещено