“Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәре Ленар Гобәйдуллин Камышлы районының Байтуган авылында Сәләй Вәгыйзов музее ачылуы хакында:
«Гадәттә районыбызда туып-үскән талантларның күбесе зур шәһәрләргә китеп танылса, заманында гади генә эшчеләр бистәсе булган Арчада төпләнеп, шунда яшәп, чит җирләрдә таралып яшәргә мәҗбүр булган милләттәшләребезгә хезмәт итүче шәхесләребез дә бар. Гомерләрен татар теле белеме, аны укыту методикасы үсешенә багышлаган, гыйлемнең тәүге ачкычы булган “Әлифба”ны иҗат иткән мөхтәрәм шәхесләр, Арча педучилищесы мөгаллимнәре Сәләй Вәгыйзов һәм Рәмзия Вәлитовалар шундыйлардан.
18 ноябрь көнне Сәләй ага Вәгыйзовның кече ватаны Самара өлкәсенең Камышлы районындагы Татар Байтуганы авылында мөгаллимнең истәлегенә музей-комплекс ачылды. Аны ачу тантанасында Татарстан Республикасының Мәдәният министры Айрат Сибагатуллин, Бөтендөнья татар конгрессы башкарма комитеты рәисе Ринат Закиров, Самара Губерна Думасы депутаты Владимир Субботин, П.В.Алабин исемендәге тарих-туган якны өйрәнү өлкә музееның директоры Владимир Лисейчев, Камышлы муниципаль районы хакимияте башлыгы Рафаэль Баһаветдин белән бергә Арча районы башкарма комитеты җитәкчесенең социаль мәсьәләләр буенча урынбасары Рамил Гарифҗанов, Г.Тукай исемендәге Арча педагогика көллияте директоры Гөлнара Гарипова җитәкчелегендәге бер төркем һәм, әлбәттә, мөхтәрәм кунак – Сәләй аганың улы Камил абый да катнашты.
Тантанада иң башлап сүз алган Камышлы муниципаль районы хакимияте башлыгы Рафаэль Баһаветдинов: “Камышлы – талантларга бай төбәк. Мондый музейлар өлкәннәргә дә, яшьләргә дә бик кирәк. Без үзебезнең тарихыбызны, телебезне, гореф-гадәтләребезне белергә тиеш. Аны саклап, яшь буынга тапшыру – безнең вазифа,” – дип, музейны оештырудага саллы өлеш керткән ТР Президенты Р.Н.Миңнехановка һәм эшнең башында торучы башка шәхесләргә үзенең олы рәхмәтен белдерде.
ТР Мәдәният министры Айрат Сибагатуллин: “Әлеге музей – бүгенге тормышыбыз, киләчәк көнебез, чөнки мәктәптә бала укый торган иң тәүге китап – “Әлифба”, – дип, Сәләй Вәгыйзов мемориаль музей-йорты ачылу бөтен татар дөньясында зур вакыйга булуын билгеләп үтте.
“Һәр халык үз йөзен саклап калырга тырыша. Глобальләшү шартларында телне, мәдәниятне саклау җиңел эш түгел, ә инде тарихи шәхесләрнең исемнәрен кайтарырга тырышу – үзең булып яшәргә омтылышның бер чагылышы, – дип башлады үз чыгышын Бөтендөнья татар конгресы башкарма комтеты рәисе Ринат Закиров, – Камышлыда яшәүчеләр татарлыкны саклаучыларның иң-иңнәреннән, милләттәшләребез биредә үзенең рухы, үткәне, тарихы белән нык тора. Самарадагы “Яктылык” мәктәбендә балалар татар рухында тәрбияләнә. Бүген Байтуганга шуның кадәр халыкның җыелуы безгә киләчәккә өмет белән карарга мөмкинлек бирә. Сәләй Вәгыйзов – дөньяда яшәүче бик күпләрнең күңел түрендәге исем. “Әлифба” белән ачылган бу дөнья һәркем өчен шушы мөһитне, туган төбәкне, аның тарихын күрсәткән, әби-бабаларының рухын сакларга мөмкинлек биргән. Киләчәктә татар булып яшәвегезне, музей ярдәмендә милли рухны саклавыгызны теләр идем. Дөньяда зур милләт булып яшәр өчен халык күңелендә калырлык исемнәрне сакларга, шулар белән милләтебез балаларын тәрбияләргә тиешбез. Балалар тәрбиясе, татар гаиләләрен кору – төп бурычыбыз”.
Самара Губерна Думасынан котларга килгән Владимир Субботин да: “Мин Сәләй Гататовичның музее татар мәдәниятенең бер үзәге булыр, дип ышанам. Әлеге музейның ачылышы – Камышлы һәм Байтуган халкының бөек тарихына, авылдашларына, ата-бабаларына олы хөрмәт һәм ихтирам”, – дип, Россиянең байлыгы аның күп милләтле һәм мәдәниятле булуында икәнлеген искәртте.
Музей белән танышып чыккан Камил ага: “Әти-әни минем өчен һәрвакыт үрнәк булдылар, халык өчен иң төп нәрсәнең хезмәт икәнлеген аңлаттылар. Мин, әлбәттә, киләсе елга бирегә үземнең туганнарымны алып киләчәкмен”, – дип үзенең шатлыгын уртаклашты, музей өчен төп байлык – Сәләй аганың портфелен, кайбер шәхси әйберләрен бүләк итте. Ә мөгаллимнең күзлеге, плащ, түбәтәе, татар сыйныфлары өчен меңләгән тираж белән 40 мәртәбә басылып чыккан “Әлифба” дәреслекләре, авыл тарихына багышланган көнкүреш әйберләр Сәләй ага туган нигездә салынган музейда үз урынын инде алган иделәр.
Бәйрәмнең тантаналы өлеше Камышлы мәдәният йортында дәвам итте, ә инде сәхнәгә арчалылар делегациясе менгәч, халык дәррәү кул чапты. Район башкарма комитеты җитәкчесенең социаль мәсьәләләр буенча урынбасары Рамил Гарифҗанов: “Хөрмәтле Татар Байтуганы авылында яшәүче милләттәшләребез! Сезнең авылыгызда туып, ныклы тәрбия һәм белем алып, тормыш авырлыкларына бирешмичә яшәп, хезмәт юлын Арча педагогия училищесында татар теле һәм әдәбияты укытуга багышлаган якташыгыз Вагыйзов Сәләй Гататдин улының туган нигезендә аның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган музей ачылу Арча районында яшәгән һәркем өчен зур шатлык. Алдагы көннәрдә дә Камышлы һәм Арча районнары халкы аралашып һәм ярдәмләшеп яшәр, музейларыбыз тыгыз элемтәдә эшләр”, – дип, Арча муниципаль районы хакимияте башлыгы Нуриев Илшат Габделфәрт улының котлавын җиткерде, әлеге изге эшне оешытыруда катнашучыларга Арча түбәтәйләрен бүләк итте. Бәйрәмдә Арча сандугачы Дамир Гасыймовның милли көйләребезне башкаруы нур өстенә нур булды, аның җырлары күпләрнең күңел кылларын тибрәткәндер, мөгаен.
Музей ачылышы тантанасында иң еш яңгыраган сүзләрнең берсе – “Арча педагогика көллияте” булды. Беренчедән, музейны булдыру фикере бу эшнең башында торган Нурания ханым Абзаловага арчалылар белән аралаша башлагач туган: “1999 елны “Әлифба музее ачылган вакытта Сәләй ага миңа: “Белсәң иде, минем өем ни хәлдә?” – диде. Унҗиде ел буен шушы сорау минем күңелдән китмәде. Алты мәртәбә Арчада булдым, мине һәр килүемдә дә ачык йөз белән каршы алдылар”, – дип, үзенең хис-кичерешләрен җиткерде, педколледжның элекке директоры Илдус Сәгдиевкә һәм хәзерге җитәкчесе Гөлнара Гариповага зур рәхмәтен, районыбыз халкына чиксез ихтирамын җиткерде. Икенчедән, Байтугандагы музейны оештыруда да педагогика көллиятенең методик һәм рухи ярдәме гаять зур. Шулай итеп, Сәләй Гататдин улы музее Арча һәм Камышлы районнарын үзара бәйләп торучы җеп тә. Гөлнара Гарипова да педколледжга Самара төбәгеннән студентларны укырга чакырды, килергә теләк белдерсәләр, конгрес аша өстенлекле шартлар белән кабул ителәчәкләре турында хәбәр итте.
Инде тагын бер яңалык: Самара региональ иҗади иҗтимагый «
Музейны ачу – изге гамәлнең башы гына һәм, һичшиксез, әлеге башлангычның күркәм нәтиҗәләре булачак. Сәләй Гататдин музее Самара һәм башка төбәкләрдә яшәүче милләттәшләребезне берләштерүче үзәк булсын иде. Аның ишегалдындагы ачык һавада этнографик мәйданчык булдыру, шуның белән чит ил турситларын да җәлеп итү мөмкинлеге гаять зур. Ә эшне Сәләй ага Вәгыйзовның тормыш юлы һәм иҗаты аша бирегә килгән һәр кешедә милли горурлык хисе уянырлык итеп оештыра алу янә зур осталык һәм талант таләп итә. Байтуганлылар моңа да ирешер, иншалла. Киләчәктә ишекләрен яңа ачкан әлеге мәдәният учагы, тормыш тәҗрибәсе булган өлкәннәрне үз тирәсенә җыеп, халкыбызның милли тарихын, гореф-гадәтләрен яшь буынга җиткерүдә зур эш башкарса да, туган телебез музей “экспонаты” гына булып калмасын, Камышлы, Самара төбәгендәге татар балалары үз телләрен мәктәптә үк тырышып һәм теләп өйрәнерләр, дигән өметтә калабыз.
Ленар ГОБӘЙДУЛЛИН,
“Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәре».
Автор фотосурәтләрен карау өчен
* * *
Җәмилә МИНЕГАЛИЕВА фотосурәтләре.
Байтуган — Камышлы.
* * *
18 ноября 2016 года в селе Татарский Байтуган Камышлинского района Самарской области открылся музейный комплекс автора татарского букваря «Алифба» Салея Гатовича Вагизова.
Салей Гатович Вагизов — уроженец Татарского Байтугана. Музейный комплекс создан на месте дома, где он провёл детство и юность. Строительство стало возможным благодаря поддержке Президента Татарстана Рустама Минниханова, Всемирного конгресса татар и администрации муниципального района Камышлинский Самарской области.
По инициативе главы Камышлинского района Самарской области Рафаэля Багаутдинова был приобретен под музей дом Салея Вагизова, создана рабочая группа по решению организационных вопросов. На строительство музея было выделено 1 млн 280 тысяч рублей из бюджета Татарстана. Строительные работы начались в апреле 2016 года. Выполняла их бригада Алексея Морозова из Похвистнева. В результате была воссоздана усадьба зажиточного крестьянина конца XIX — начала XX века.
Благодаря энтузиастам создавался фонд будущего музея. Среди собранных экспонатов — кухонная утварь, орудия труда, домашние станки для обработки шерсти и льна, вышитые полотенца и тканые ковры. Сын Салея Вагизова Камиль передал музею его личные вещи, в частности, свидетельство о его рождении, плащ, тюбетейку, очки и самовар. Большой ассортимент вязаных крючком и вышитых вещей (коллекция приданого невесты) подарила музею жительница села Новое Усманово Рамзия Зарипова. Жительница села Чувашский Байтуган Вера Гордеева передала большой самодельный ковёр. Коллекция музея пополнилась куклой в национальном татарском костюме, сшитой школьницей Альбиной Сафиуллиной.
С благодарностью называют организаторы музея дарителей — М. Шаймарданову, Г. Гаизову, О. Калимуллину, Р. Исраилову, Б. Тазетдинову, А. Шулеко, Г. Абзалову, А. Сафиуллину, А. Лескину и многих других. Всех откликнувшихся объединял искренний интерес к истории и культурным традициям малой родины. Помогали в создании музея Наиль и Светлана Калимуллины из Самары, Флера Тарханова (ученица Вагизова, заслуженный деятель культуры Татарстана, поэт и прозаик) из Казани, Мазгут и Гульфия Ибятовы.
В торжественном открытии музея приняли участие министр культуры Республики Татарстан Айрат Сибагатуллин, председатель исполкома Всемирного конгресса татар Ринат Закиров.
Во время торжественной церемонии вспоминали историю появления «Алифбы», ставшую вехой в развитии культуры татарского народа.
В 60-е годы прошлого столетия была поставлена задача — разработать современные учебники для начальной школы на национальных языках. Уроженец Татарского Байтугана Салей Гатович Вагизов и его жена Рамзия Гилязевна Валитова, преподаватели Арского педагогического техникума, взялись за это важнейшее дело. Они изучили традиции татарского образования, практику создания букварей на других языках. Так появилась их «Алифба», признанная лучшей среди всех предложенных вариантов. В 1965 году по ней начали учиться первоклассники. Переиздавали «Алифбу» 42 раза.
За годы своей педагогической деятельности заслуженные учителя Татарской АССР Салей Гатович Вагизов и Рамзия Гилязевна Валитова стали авторами сорока трёх учебников и методических пособий для изучения татарского языка и литературы. В 1997 году именно они создали новый алфавит-азбуку татарского языка на основе латинской графики и разработали «Букварь» с использованием новой письменности.
Уже 15 лет на родине знаменитого учебника, в Арском педагогическом колледже имени Габдуллы Тукая, действует музей «Алифбы». 29 марта 2014 года, в день 100-летия Рамзии Валитовой, в Арском педагогическом колледже была открыта памятная доска в честь супругов-сподвижников. Такой опыт сохранения культурной памяти стал поддержкой для жителей Татарского Байтугана в их желании создать музей, посвящённый знаменитому земляку и национальным культурным традициям.
«ТНВ-Планета» телеканалының ВИДЕОЯЗМАСЫ
* * *
Татар Байтуганы авылында татар “Әлифба”сының авторы Сәләй Вагыйзов музей-йорты ачылды (ФОТОСУРӘТЛӘР)
Просмотров: 2213
Из Министерства культуры Самарской области никого не было. Ни помощи в строительстве, ни представителя на открытии.