18 ноября в Уфе состоялся межрегиональный форум татарских историков и краеведов. Главным его организатором стало республиканское культурно-просветительское общество «Берлек» («Единство»), а главным спонсором – саратовский бизнесмен и исследователь татарской истории Камиль Аблязов.
На уфимский сбор приехали около 100 специалистов и любителей истории родного края из Республики Башкортостан и столько же — из других регионов России: Москвы, Татарстана, Республики Крым, Пензенской, Саратовской, Самарской, Оренбургской, Тюменской, Челябинской областей и так далее. Наш регион на форуме представляли И.Галяутдинов, Ф.Шириязданов, Ш.Галимов и Габдулла-хазрат Каримов.
В начале заседания было заслушано приветствие руководителя Всетатарского общества краеведов (организации, находящейся в период формирования), кандидата исторических наук К.А.Аблязова. Были обозначены наиболее значительные моменты истории татарского народа, которые, по мнению ученого и мецената, остаются за пределами целенаправленной работы исследователей. В их числе — многие вопросы, связанные с историей основного народа Золотой Орды – татар (важнейший этап в становлении татар как цивилизованного народа), историей сел, которых в нашей стране насчитывается около 2,5 тысяч и они разбросаны от Тамбова до Байкала и Сахалина, от Нижнего Новгорода – до Астрахани и Северного Кавказа. Причем нашими современниками ставится вопрос не только о сохранении наследия, связанного с татарскими селами, но и важнейшей задачей считается и адаптация татарской деревни к новым социально-экономическим реалиям. Камиль Аблязов говорил и о том, что большое значение имеет переход татарского алфавита на латынь, а также о необходимости включения татарской истории в федеральные учебники.
Перед участниками форума выступили доктор исторических наук Д.М.Исхаков, руководитель всемирной организации татарских предпринимателей Ф.Я.Уразаев, доктор исторических наук, археолог А.А.Бурханов. Казанские гости напомнили о том, что за последние два десятилетия татарскими историками разного уровня и разной квалификации проделана огромная работа по изучению татарской истории в разных регионах страны и за рубежом. Достаточно отметить, что за это время было издано около 800 книг. Академические научные учреждения Республики Татарстан делают свою работу. Например, свет увидела 7-томная «История татар», «Татарская энциклопедия» на двух языках. Скоро под эгидой Всемирного конгресса татар начнет издаваться всетатарский историко-краеведческий журнал «Туган жир» («Родная земля»).
С интересными докладами на форуме выступили краеведы: из Магнитогорска — Равиль Хуснутдинов (о трагических страницах строительства металлургического комбината), из Москвы – Мансур Хакимов (об издательской деятельности татарских организации и столицы), из Саратова – доктор исторических наук Фрид Рашитов (об итогах научно-практической конференции по золотоордынскому городу Укек – предтечи нынешнего Саратова), из Казани — кандидат исторических наук Айдар Ногманов (об опыте изучения татарской истории в советское время), из Москвы – краевед Ахмет Галимов (об интересных страницах татарской жизни столицы), из Казани – кандидат исторических наук Нуруллах Гариф (с развернутой информацией о документальных фондах центральных архивов, что вызвало большой интерес, в первую очередь, начинающих исследователей), из Оренбурга – Хазиря Абдульманова (с презентацией книги о пытливом ученом, историке и археографе Мадине Рахимкуловой, выпущенной к 100-летию со дня рождения этого удивительного человека) и другие. Известный специалист по фольклору сибирских татар и исполнительница произведений народного творчества Луиза Сурметова тоже представила свою новую книгу — о песнях и других произведениях, устроив в конференц-зале гостиницы «Башкирия» небольшой концерт.
Работа форума шла в форме выступлений, вопросов и ответов, реплик и дополнений, другими словами – в нормальной, творческой атмосфере. Организаторы дали возможность всем желающим высказаться и поделиться своим опытом.
Представитель Самарской области Шамиль Галимов посвятил свое выступление вопросу использования так называемых опубликованных источников — это «Списки населенных мест», «Статистические таблицы по уездам», «Памятные книжки», «Адреса-календари» губерний и так далее. Он также рассказал о новом и перспективном направлении краеведческой работы – установке мемориальных сооружений в нашей области и о том, какое содействие при этом оказывают власти муниципального и регионального уровня.
Кроме непосредственно пленарного заседания, участники форума посвятили много времени живому общему, поделились знаниями, сверяли работу. Словом, чрезвычайно полезно провели время в Уфе.
Наши хозяева предложили также интересную культурную программу. В первый день мы совершили большую экскурсию по вечерней столице Башкортостана, познакомились с музеями С.Т. Аксакова, Марьям Султановой, скульптурной композицией «Жиде кыз» («Семь девушек»). Побывали на «правительственной» улице города, которая носит имя российского общественного деятеля дореволюционной эпохи Мухамедшакира Тукаева, у исторической первой соборной мечети.
А во второй вечер пребывания в столице Республики Башкортостан мы стали зрителями великолепного концерта молодых исполнителей – лауреатов и дипломантов межрегионального смотра-конкурса башкирской и татарской песни «Идель».
Прошедший в Уфе форум историков и краеведов стал одним из этапов создания Всемирного общества татарских краеведов, работа над которым началась в прошлом году в столице Республики Татарстан.
Шамиль ГАЛИМОВ.
Уфа – Самара.
* * *
Конференция залында.
Башкортостанның “Берлек” мәдәни-агарту җәмгыяте Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Тарих институты галимнәре белән берлектә «Регионара татар туган якны өйрәнүчеләр җыены» дип аталган конференция уздырдылар. Чарага Мәскәү, Саратов, Пермь, Ульян, Оренбург, Магнитогорск һәм Уфа якларыннан, шулай ук Кырымнан һәм Кытайдан йөзләгән делегат килгән иде. Самара өлкәсеннән региональ “Дуслык” иҗади-иҗтимагый оешмасы президенты киңәшчесе Идеал Галәүтдинов, өлкә татар милли-мәдәни автономиясенең башкарма директоры, тарихчы Шамил Галимов, Самара өлкәсе татарларының милли-мәдәни һәм рухи-мәгърифәтчелек “Сәлам” газетасы хәбәрчесе Фәрит Шириязданов, Иске Ярмәк авылының имам-хатыйбы Габдулла хәзрәт Мөхәммәткәрим катнаштылар.
Форум эшлекле рәвештә һәм югары дәрәҗәдә үтте. Ул Уфаның Ихлас мәчете имамы Мөхәммәд хәзрәт Галләмнең хәер-фатихасы һәм әдәби түгәрәкләргә йөрүчеләрнең сәнгатьле чыгышы белән башланып китте.
Беренче сүз шушы конференция чыгымнарын үз өстенә алган эшкуар, татар тарихын барлаучы тарих фәннәре кандидаты Камил Аблязовка бирелүе алкышлар белән кабул ителде. Ул үзенең чыгышында Россия тарихчылары игътибарыннан төшеп калган тарихыбызның әһәмиятле чорларын билгеләп үтте, Алтын Урда гаскәрләрен тәшкил иткән татарларның халык буларак формалашуына, Тамбовтан — Сахалинга, Төньяк Кавказдан Түбән Новгородка кадәр сибелеп ятучы 2,5 мең татар авыллары тарихына кагылышлы мәсьәләләргә игътибарны юнәлдерергә тәкъдим итте. Шушы мирасыбызны кадерләп саклау белән бергә татар авылларын заман таләпләренә җавап бирерлек итеп үзгәртеп кору да кирәк, дигән фикерне алга сөрде ул. Камил Аблязов татар алфавитын латин графикасына күчерү, татар тарихын тарих дәреслекләренә кертү кирәклегенә дә басым ясады.
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Тарих институтының әйдәп баручы фәнни хезмәткәре, фән докторы Дамир Исхаков, Бөтендөнья татар эшкуарлары оешмасы җитәкчесе Фәрит Уразаев, тарих фәннәре докторы, археолог Альберт Борханов үзләренең чыгышларында соңгы егерме ел эчендә татар тарихын барлау буенча эшләнгән күләмле эшләр турында дәлилләп сөйләделәр. Аның әйтүенчә, татар тарихына багышланган 800ләп китап, җиде томлы “Татар тарихы”, “Татар энциклопедия”се бастырып чыгарылган, тиздән Бөтендөнья татар конгрессы тырышлыгы белән “Туган җир” дип аталган крайны өйрәнү журналы дөнья күрәчәк…
Крайны өйрәнүче галимнәрнең чыгышлары да кызыклы булды. Магнитогорскидан килгән Равил Хөснетдинов — металлургия комбинатын төзегәндә булган фаҗигале хәлләр, Мәскәү тарихчысы Мансур Хәкимов — башкаладагы татар оешмаларының нәшер итү өлкәсендәге эшләре, Саратов галиме Фрид Рәшитов — Алтын Урда шәһәрләренең берсе булган Укек (хәзерге Саратов) тарихы, Казанлылар Айдар Ногманов — Советлар заманындагы татар тарихы, Нурулла Гариф — үзәк архивларда сакланучы документлардан күренгән татар тарихы, Оренбурлы Хәзирә Әбделмәнова тарихчы һәм археограф Мәдинә Рәхимколованың тууына йөз ел тулу уңаеннан аның эшчәнлегенә багышлап чыгарылган китап турында бик эчтәлекле һәм кызыклы итеп сөйләделәр. Ә Себер татарлары фольклорын өйрәнүче Луиза Сурметова үзенең китабын тәкъдим иткәндә мөнәҗәтләр дә әйтеп күрсәтте.
Оештыручылар һәр теләгән кешегә чыгыш ясау, сорау бирү һәм репликалар әйтү өчен киң мөмкинлек бирде. Кыскасы, конференциянең эше иҗади һәм дустанә атмосферада үтте. Самара тарихчысы Шамил Галимовта крайны өйрәнүдә басма чыганаклардан файдалану һәм татар эзләре булган биналарга истәлек такталары элү турында сөйләде.
Чара халкыбызның милли гимнына әверелгән “Туган тел” җыры белән тәмамланды. Гомумән, бу җыелышны бик тә кирәкле һәм нәтиҗәле, дип атарга була. Тик милләт өчен зур эшләр башкарып йөрүче галимнәрнең рус телендә чыгыш ясаулары күңелләрне тырнап үтте. Мондый хәлгә түзә алмыйча Иске Ярмәк авылы имам-хатыйбы Габдулла Мөхәммәткәрим кисәтү дә ясады. “Без бит монда телебез, мәдәниятебез, чал тарихыбыз югалмасын, дип борчылып килгән затлар. Залда башка милләт кешеләре булмаганда, ник рус телендә чыгыш ясыйбыз соң без?! Милли эшләрнең башында торучы кешеләр ана теленә карата хөрмәт күрсәтмәсәләр, үз-үзләренә карата кырысрак таләпләр куймасалар, башкаларга нинди үрнәк күрсәтә алырлар икән? Болай булгач, “телебез бетә!”, “саклап калыйк!” дип чаң сугарга хакыбыз бармы соң?! Австралиядә, Кытайда яшәүче милләтәшләребез үз телебезне, гореф-гадәтләребезне, динебезне ничек камил саклаган булсалар, без дә, алардан үрнәк алып, телебезне саклап һәм яклап яшәргә тиешбез”, — диде ул.
Шамил ГАЛИМОВ,
Рамил КӘРИМОВ.
Казан-Самара.
КОНТЕКСТ:
Габдулла хәзрәт МӨХӘММӘТКӘРИМ: «Милләт өчен зур эшләр башкарып йөрүче шәхесләр үзләренең чыгышларын рус телендә ясаганга йөрәк түзә алмады»
* * *
Уфада тарихчылар татар авыллары тарихын көнүзәк мәсьәлә дип атады / В Уфе проходит форум татарских краеведов России – 200 ученых из 25 регионов
Просмотров: 1332