Татарның күренекле, абруйлы шәхесе Фатыйх ага Сибагатуллинның “Традицион татар исламы” дигән язмасын кызыксынып һәм гаҗәпләнеп укып чыктым. Кызыксындым, чөнки моңарчы беркем дә “татар исламы” дип аталган, соңгы вакытта еш яңгырый торган терминны бу кадәр төгәл итеп, чикләрен сызып аңлатып биргәне юк иде әле.

Гаҗәпләндем, чөнки язмада очы-очка ялганмаган бик күп каршылыклар очрый, хәтта ки үзен традицион татар исламында дип санаучы бик күп кешеләр, шул исәп­тән Фатыйх аганың әби-баба­лары да аның белән килешер идеме икән? Шулай да үзләрен традиция тарафдарлары дип санаучы­ларның бик күбесе язма авторынча уйлый, нәкъ аның шикелле тәң­ре­челекне кире кайтару ягын кайгырта, тик борынгы татар диненең (мә­җүсилекнең) нигезен аңлатучы китаплар булмавы гына аларны кыен хәлгә куя. Бер нәрсәне искәр­теп үтик: мәҗүсилек барлык халыкларда да таралган. Без аны га­рәп­ләрдә дә, татарларда да, чуаш һәм чир­мештә дә, якут һәм кытайларда да таба алабыз. Мә­җү­си­лекнең асы­лы бер генә: Алла белән кеше­ләр арасында арадашчылар бар, шул арадашчылардан сорасаң, Аллаһы Тә­галә сине ишетә дигән фикергә инанып яшәү. Га­ләмнәр Хуҗасына ту­рыдан-туры мөрә­җәгать итү файда­сыз, күз күргән, колак ишет­кән объектларга гый­бадәт кылу гына дөрес дип табыла. Фатыйх әфәнде мәҗү­си­ләрне тән­кыйтьли һәм “Алла һәм Аллага табынучылар арасында ара­дашчы булмаганлыктан, тәңре­челек ка­милләшә алмаган”, – дигән сәер фи­кер әйтә. Арадашчы ни өчен ки­рәк, барча галәм­не яраткан өстен зат сине турыдан-туры ишетә алмыймыни дигән сораулар җавап­сыз кала.

“Тәңречелекнең камилләшә алмавы”, дин буларак сакланып кал­мавының исә сәбәбе бик гади – Ал­лаһы Тәгаләдән килгән, шул дин­нең кагыйдәләрен аңлаткан китап юк, ул китапны алып килгән ил­че­нең исеме дә мәгълүм түгел. Шуңа күрә тәңречеләр кагыйдәләр эзләп чит халыкларга мөрәҗәгать итәргә мәҗбүр. Йә якут халкында каяндыр сакланып калган кагыйдә­ләр белән эш итәләр, яисә кагыйдә­ләр­не өлеш­чә исламнан алырга мәҗ­бүр­ләр һәм моны “татар исламы” дип атау ягын каералар. Аллаһы Тәга­ләдән килгән Коръән һәм аның илчесе Мөхәммәд (саллалаһу га­ләйһиссәләмнең) сөннәте белән гамәл кылу ихтималлыгы исә кире кагыла, чөнки гарәпнеке, димәк, безнеке, традицион түгел.

“Гарәп исламында намаз, вәгазь укучы муллалар юк”, “Гарәп исламы белән татар исламын чагыштырганда тагын бер “кызыклы” аерма: гарәпләрдә, исермәслек булсаң, аракы (шәраб) эчәргә ярый. Татар исламында исә аракыны бер тамчы да авызга алырга ярамый. Хәрам!”, “Традицион татар исламындагы хатын-кызлар намаз укый, мәчеткә йөри. Гарәп хатын-кызлары исә намаз да укымый, мәчеткә дә йөрми”, – дигән җөмләләр бик аптырашта калдыра, автор боларны каян ала дигән сорауга җавап таба алмый гаҗиз каласың. Бүген Аллаһы Тәга­ләнең шәригате бер генә – Коръән, ул инде мең ел ярымга якын үз­гә­решсез сакланып килә, чөнки Алла­һы Тәгалә үз китабын сакларга үзе вәгъдә бирә. Шунысы гаҗәп: татар­ның динсез-намазсыз катла­вының күп кенә вәкилләре дә бу китапны үз өендә саклый. Һәм шундый очрак­лар бар: йортта янгын чыгып, бар нәрсә янып бетә, бер китап калмый, көл арасыннан берни булмаган Коръән нөсхәсе табыла. Арча районында моннан бер-ике ел элек кенә булды бу хәл.

Гарәпләрдә, әлбәттә, исламнан китеп, имансызлыкка чыккан төр­кем­нәр, төрле секталар, социалис­тик һәм коммунистик агымнар бик күп, христиан гарәпләр дә шактый очрый. Тик боларның ислам белән бернинди уртаклыгы да юк, мөсел­ман гарәпләр (әгәр монафыйк булмаса) хәмерне хәрам дип саный, аннан саклана, биш вакыт намазын калдырмый укый, уразасын тота, зәкятен түли һәм башкалар. Ә менә үзен традицион татар исламында дип санаучыларның күпчелегендә боларның берсе дә юк, тәңречелек­не яклап күп язган татарлар арасында айнымас исерекләр дә бар, аз гына төшергәләп йөрүчеләре дә шактый. Дилемманы төгәл үт­кә­рергә кирәк: тәңрече икәнсең, шул динеңне чиста тот, ислам, мөсел­ман, дин дигән гарәп сүзләрен кулланма, үз терминнарыңны керт, үзең уйлап тапкан гыйбадәтләрне генә кыл. Алла дигән сүзгә, гарәптән булу сәбәпле, каршы икәнсең, рә­хим ит, тәңре дип сөйләш, хода ди­гән фарсы сүзен дә куллана аласың, гыйбадәтеңне якуттан аласыңмы, башка мәҗүсиләрдәнме, анысы синең эш. Тик боларны татар традициясе дип баш катырма.

Элек-электән мәҗүси татарлар, тәңречеләр булган, алар шактый зур санлы да булганнардыр ихтимал. Тик Аллаһтан килгән хак ислам динен тотучылар да шактый күп булган, әле дә бар. Тарихи бер миз­гелдә ислам идеология буларак безнең халыкта өстенлекне алган, тәңрече­ләр шул чакта мөсел­ман­лыкка катыштырып үз гореф-гадәт­ләрен дә сакларга тырышкан, ике­йөз­лелек белән шө­гыль­ләнгән. Хә­зер инде моңа мох­таҗлык юк. Те­ләгән кеше үзенең тәңрече икән­леген игълан итә ала. Ислам­ның хак­лыгын, аның җиңүле адымнарын күргән Мәккә мәҗү­силәре бервакыт Пәй­гамбәр янына (сала­ллаһу галәй­һис­сәләмгә) шундый тәкъдим белән килә: “Без синең динеңне бер­ни­кадәр вакыт тотыйк, син без­нең динне берникадәр тот”, – ди­ләр. Моңа җавап итеп, Аллаһы Тә­галә “Кәфирун” (“Кәферләр”) сү­рә­­сен иңдерә, Пәйгамбәргә: “Сез­нең ялган динегез үзегезгә булсын, вә минем хак динем үзебезгә булсын!”– дип (109:6), әйтергә куша, ягъ­ни исламны катгый рәвештә баш­ка диннәрдән, хәтта ки алардагы аерым гыйбадәтләрдән дә аерып куя.

Язмадан аңлашылмый: Фатыйх әфәнде нәселе белән гарәп булган Мөхәммәднең (салаллаһу галәй­һис­сәләм) Аллаһ илчесе булуын таныймы-юкмы? “Оҗмах – әниләр­нең аяк астында” дигән хәдисне татар исламының татарларга гына кагылышлы кагыйдәсе дип әйтүе белән кире дә кага сыман, кире какмый икәне ни өчен пәйгамбәрнең ул кагыйдәне татарларга дип кенә багышлаганы аңлашылмый. Чынлыкта, әлбәттә, әнине хөрмәт итү­нең фарызлыгы – барлык мөсел­маннар өчен булган канун, туганлык элемтәләрен саклауны да Ал­лаһы Тәгалә үз аяте белән мәҗбүри шәригать итә.

Ә менә Фатыйх әфәнде татар тормышының кагылгысыз икенче кагыйдәсе дип санаган йола – кеше үлгәч өчесен, җидесен, кырыгын үткәрү гадәте, чынлап та, исламнан түгел. Тик ул татар тәңречелә­ре­не­ке генә дә түгел, руслар моны “поминка” дип атый һәм башкалар. Ал­лаһ­ка, аның Китабына, аның ил­че­сенә иман китергәннәргә ниндидер башка дин эзләргә мохтаҗ­лык юк, кагыйдәне якуттан да, кытайдан да алмыйбыз, уйлап та чыгармыйбыз. Күпме генә эзләсәк тә, Аллаһ сүзе кебек камилне таба алмаячакбыз.

Кешеләр ни өчен Аллаһ китабы­на канәгать булмыйча, башка яшәү кагыйдәләре эзлиләр, күп­санлы секталарга бүленәләр соң ди­гән сорауга кыска гына җавап бирик. Коръ­әндә Аллаһы Тәгалә Иблис бе­лән диалогын китерә. Иблис әйтә: “…аларны аздырмак өчен алларыннан, артларыннан һәм уңнарыннан, сулларыннан килермен. Шуннан соң аларның күб­есен шөкер ит­ү­челәрдән тап­мас­сың”, – ди (7:17), ягъни бәндә­ләр­нең (игътибар итик: күпчелеген) шайтан үз вәс­вәсәсе белән аздыра, алар шө­кер итми: Аллаһ биргән кагый­дәләргә канә­гать булмыйча, башка ка­гыйдәләр, башка гыйба­дәтләр эзли. Болар гарәп­ләрдә дә, татарларда да, башка халыкларда да бар. Кыямәт алдыннан бу күп­челекнең мөсел­маннар бе­лән кө­рәше кискенләшә, Коръән шәри­гате тарафдарларын хурлау, ким­сетү, аларны адашканнардан дип күрсәтү киң тарала, хәтта ки фетнә чыгып, каннар коела. Бу хакта пәй­гамбәр үз хәдис­ләрендә дә кисәтә, исламның беренче куәтле чорындагы галимнәр дә әйтеп калдыра. Хәбәрләр шуны күрсәтә: тарихи бер мизгелдә иман әһеленә үләксәгә караган кебек җирәнеп карыйлар, монафыйклар (икейөз­леләр) исә хөрмәтләнә, алар­ның бу дөнья өчен кылган гамәлләре изгелек дип кабул ителә башлый. Без бүген күрәбез: исламны тайпылышсыз үтәргә тырышучы ихлас мө­селманнар ваһһабби дип хурлана, экстремизмда гаеп­ләнә. Хурлаучыларга гадәттә: “Кем соң ул ваһ­һабби?” – дип сорау бир­сәң, “Бел­ми­без”, – дип җавап бирә. Халык­ның наданлыгыннан файдаланып, аннан акча саварга гадәт­ләнгән имамнар традицион дин­дәгеләр дип зурлана, аларның фикере аб­руй санала, аларның дәрә­җә­се үсә. Пәйгамбәр (салаллаһу галәйһиссә­ләм) бу хакта да кисәт­кән: “Өммәтем өчен Дәҗҗәлдән да куркынычрагы – адаштыручы имам­­нар”, – дигән. Монысы башка зур тема. Дәҗҗәл – кыямәт алдыннан чыгачак сихер һәм адаш­тыруның гадәттән тыш көченә ия булган ялганчы кеше, ул адәм баласы өчен бик куркыныч инде. Тик имамның белә торып мөсел­ман­нарны алдавы, аларны хаталы юлдан алып барырга тырышуы Дәҗ­җәл эшчәнлегеннән дә куркынычрак. Без бу эшчәнлекне бүген күреп торабыз.

Рәшит ФӘТХРАХМАНОВ.

“Ватаным Татарстан” (№ 175, 25.11.2016).

КОНТЕКСТ:

«В татарском исламе поощряется обогащение только через труд, как при тенгрианстве»

Просмотров: 1180