…За рулем автобуса – водитель в тюбетейке.
– Исямисис, – здороваюсь я.
– Татарка? – спрашивает он на родном языке.
– Нет, – отвечаю по-русски. – Но училась в Казанском университете.
– А еще что-нибудь по-татарски знаете?
– А как же! Мин сине яратам.
Водитель, довольный, улыбается. Еще бы – я ведь только что объяснилась ему в любви.

В ПРЕДГОРЬЯХ УРАЛА

Путь наш лежит на северо-восток губернии – в приграничный с Оренбуржьем Похвистневский район. А конкретно – в село Алькино, о котором, что ни год, в народе говорят все больше. И немудрено, потому что село это самобытное, известное на всю Россию. 
…Живописна дорога в здешние места (от Самары – порядка 170 километров). В придорожной зелени белоголовые ромашки переплетаются со столбиками сиреневого шалфея, перелески чередуются с поросшими камышом болотцами, в нешироких речках распластала листья-ладошки желтая кубышка, и вот-вот вынырнут из воды ее скромные по красоте, но радующие душу цветы. На полях с озимыми зерновыми наливается колос, а по соседству дружными ровными рядами, убегающими за горизонт, подрастает подсолнечник.
А в самом селе, раскинувшемся вдоль речки Тегерель и окруженном высокими холмами, с которых начинаются Уральские горы, что ни двор, то добротный дом с непременной калиной под окнами, с обтянутыми полиэтиленом теплицами, огородом, засеянным ранней морковью и луком (одна из статей дохода алькинцев).
В селе на 760 дворов около трехсот теплиц и … больше тысячи личных автомобилей. Что и говорить, зажиточное село. Только весь достаток – результат каждодневного труда. Сельчане не ждут, когда государство даст им работу, – они сами ее находят. Каждая семья обрабатывает около 45 соток земли. И за овощами и опытом по их выращиванию сюда приезжают даже из дальних мест – из Челябинской, Свердловской, Оренбургской и – только вдумайтесь! – Новосибирской областей, а еще из Татарии, Башкирии, Белоруссии.
Четыре года назад в Алькино прошел первый всероссийский сельский праздник Сабантуй, на который гости приезжали аж из Китая. А два года назад на местном ипподроме (кстати, еще одна достопримечательность села) прошли всероссийские скачки, в которых приняли участие скакуны и наездники из восемнадцати регионов страны.

В ПОМИДОРНЫХ ДЖУНГЛЯХ

Сегодня Алькино именуют не иначе, как помидорно-огуречной столицей, потому как этими овощами сельчане снабжают населенные пункты в радиусе не одной сотни километров. Сначала – а было это в 1960-х годах – многие стали выращивать огурцы под пленкой. Работа непростая, требующая и сил, и здоровья, но и доходы она приносила немалые. За сезон можно было купить новую машину, максимум за пять лет – построить добротный дом. А с конца 90-х годов начали строить теплицы, и «пионером» в этом деле стал Мингани Сафиуллин. Потом подключился его родственник, а глядя на них, строить теплицы и выращивать в них томаты стали и односельчане.
Работа эта круглогодичная: только-только снимут последние плоды, как уже снова пора рассаду высаживать. Первые же помидоры, среди которых встречаются экземпляры весом почти в килограмм, у Мингани Мингазизовича созревают уже в начале мая. И – святое дело – идут на стол внуков. У супругов Сафиуллиных их семеро, вот-вот появится восьмой. Так что люди они богатые.

И ШВЕЦ, И ЖНЕЦ 

В Алькино немало интересных и достойных людей. Среди них и писательница, и предприниматели, и священнослужители. Здесь работала учительница, первой в районе получившая звание заслуженного работника культуры РСФСР. Жив-здоров мастер спорта СССР и международного класса по греко-римской борьбе Наиль Гараев, который первым из спортсменов Куйбышевской области участвовал в Олимпийских играх – в 1956 году в составе сборной СССР выезжал в Мельбурн. Благодаря ему греко-римская борьба стала в селе самым популярным видом спорта, и во многом его стараниями полтора десятка лет назад в селе открылась детско-юношеская спортивная школа.
Но, пожалуй, кому искренне не устают удивляться алькинцы, так это Расиху Латыпову, чьей предпринимательской фантазии нет предела.
Несколько лет назад он открыл уникальный для России мясной цех, где продукция изготавливается не просто из экологически чистого сырья, но еще и по традициям мусульманского шариата. Он еще и кровельное железо выпускает, так что сельчанам, чтобы залатать крышу, не надо никуда за этим стройматериалом ездить, заморачиваться с перевозкой на дальние расстояния.
Знают местного предпринимателя Латыпова и как члена исполкома Всемирного конгресса татар, председателя сельского культурно-просветительского общества «Туган тел», мецената. С его финансовой под-
держкой пополняются библиотеки, приобретаются музыкальные инструменты для сельского вокально-инструментального ансамбля, он спонсирует юных спортсменов и праздники для детворы, фестивали национального творчества. И делает это от всего сердца.
«Мое село, – говорит он, – это маленькая страна. Хочу, чтобы оно выглядело достойно. То, чего мы достигли за четыре столетия, нужно не только удержать, но и развивать. Причем во всех направлениях – духовном, нравственном, экономическом. Это непросто, но необходимо».
Но самым уникальным его «детищем» стало туристическое подворье «Сельский уют». О нем стоит рассказать особо.

С ПРИРОДОЙ НАЕДИНЕ

– Паша, ну распусти хвост, – упрашивает павлина мальчонка.
– Почему Паша?
– Это я его так назвал. Павлин – значит, Павел, а коротко – Паша.
И птица, поддавшись уговорам, раскрывает веер из сияющих на солнце перьев.
Хотя территория, отведенная под объект агротуризма, освоена только на четверть, здесь уже есть где интересно провести время. Рядом с жилыми корпусами стилизованный под позапрошлый век деревянный дом с печкой, широченными полатями, антикварной мебелью. Во дворе, где есть место и всевозможной сельской живности, за длинным столом можно выпить травяной чай, щедро сдобренный молоком, отведать варенье и мед, румяные оладушки и плоские лепешки – катламу.

Любители активного отдыха могут поиграть в теннис и бильярд, покататься на лошадях и квадроциклах, пострелять из лука или арбалета. Ребятня готова часами не отходить от загонов, где резвятся пони и ослики. Вообще городскому жителю, особенно детям, здесь открывается много нового из мира живой природы. Кроме обычных козочек, овечек, гусей и важно вышагивающего петуха с богатейшим воротником из пестрых перьев, здесь можно увидеть белку, кроликов, цесарок, коней, в том числе такой редкой породы, как пегас американский…
Недавно на территории турбазы появился искусственный пруд. Причем когда сняли верхний слой чернозема, открылся пласт голубой глины. Так что скоро здесь еще можно будет принимать лечебно-оздоровительные ванны.
Идея заняться агротуризмом у Расиха Латыпова появилась в 2012 году. И уже в 2013-м «Сельский уют» начал принимать гостей. А нынешней зимой здесь открылся горнолыжный комплекс с подъемником. И ведь что удивительно – институтский диплом Расиха Музагитовича от турбизнеса очень далек, а вот удалось освоить новое дело.
– Здесь главное не образование, а желание и интерес, – говорит он. – К тому же хочется сохранить свое село, где жили и мои деды, и прадеды. И сделать все, чтобы о нем знало как можно больше людей.

ГДЕ БЬЕТ СВЯТОЙ РОДНИК

Свое село не только старожилы упорно зовут аул Гали (с ударением на втором слоге): каждый год выпускники местной школы после последнего звонка поднимаются на вершину одного из самых высоких холмов и огромными буквами и цифрами (чтобы было видно за несколько километров) «фиксируют» белыми камешками возраст своего села. В нынешнем году надпись гласит: «Гали – 403».
Вообще, долгое время считалось, что Алькино вдвое моложе. Но в оренбургском архиве энтузиасты-краеведы нашли документы, согласно которым селу уже более четырех веков. Все это время местные жители были верны своей вере, национальной культуре и традициям. И все с огромным почтением относятся к своим корням. Например, руководитель музея «Гали» Сания Амирова абсолютно точно знает, что она – уже одиннадцатое поколение рода, идущего от Мората Ишматова, который оставил большой след в истории села и которого сегодня помнят как Морат-бабая. Он приехал сюда, как только императорской семьей было разрешено построить в Алькино мечеть. И построил, и она прослужила сто лет. Открыл он и медресе, где готовили мусульманские религиозные кадры, причем учиться сюда молодые люди ехали со всей царской России. В советское время это учебное заведение закрывали, но в 1992 году оно возродилось. И вновь в Алькино потянулись студенты не только из Поволжья, но и из Москвы, Литвы, Крыма, Казахстана, Туркмении.
Но вернемся к Морат-бабаю, который был мудрым наставником для односельчан. Здесь его почитают как святого. На окраине села бьет из земли родник. Именно Морат-бабай его очистил, углубил, сделал деревянный сруб, посадил деревья. Здесь он проводил часы за молитвой, лечил целебной водой. В 1937 году родник хотели уничтожить. Забросали землей, а рядом вырыли новый. Но он быстро иссяк, а из родника Морат-бабая вновь начала бить чистая целебная вода, за которой до сих пор не только приходят алькинцы, но и приезжают люди за сотни километров.
Алькино сегодня – это более двух тысяч жителей, много молодежи. Не пустуют ни классы трехэтажной школы, ни
детсад. А значит, есть уверенность, что у села есть будущее. Будущее, закладываемое сегодня людьми, для которых их родовые места – самое святое, что вообще есть у человека.

Татьяна ХАРИТОНОВА.
Фото автора.

НА СНИМКАХ:
— С высоких холмов, окружающих Алькино, село как на ладони…
— Румяны, вкусны и ароматны оладушки, испеченные в печи Рузией Муратовой.

* * *

Гали авылы. Өмет һәм мәхәббәт җире

…Руль артындагы тү­бә­тәй кигән автобус йөртүче абыйга:

- Исәнмесез! — дип сәлам бирәм.

- Син татар кызымы әллә? — дип сорый ул миннән татарча.

- Юк, мин әйтәм, — русча. — Ә менә Казан уни­вер­ситетында укыган идем.

- Татарча тагын берәр нәрсә әйтә аласызмы?

- Әлбәттә! Мин сине яратам.

Автобус йөртүче ел­ма­еп куя. Елмаймыйча ни? Чөнки мин аңа мәхәб­бә­темне белдердем ич.

 

Урал тавы итәгендә

Безнең юл өлкәбезнең төньяк-көнчыгышында урнашкан Похвистнево һәм Оренбург төбәкләре чигендә ята. Төгәлрәк әйтсәң, бүген халык теленнән төшмәгән, бөтен Россиягә танылган Гали авылына баруыбыз.

Самарадан әлеге авылга алып барган юл (170 чакрым чамасы) сокландыргыч матур. Яшел хәтфә үлән эчендә ак башлы ромашка чәчәкләре аксыл шәмәхе төстәге шалфей белән үрелеп үскән, агачлыклар камышлы сазлыклар белән чиратлашкан, елгаларда уч төбенә охшаган төнбоек яф­раклары җәелеп үсә. Уҗым кырында башаклар өлгергән, янәшәләрендә — горизонтка ка­дәр тезелгән көнбагыш сафлары.

Ә Урал тавы итәгендә бик матур урынга урнашкан авылның үзендә йорт саен яхшы, сыйфатлы өй, теплица һәм төрле яшелчә утыртылган бакча. Авылда 760 йортка 300гә якын теплица һәм… меңнән артык машина. Нәрсә әйтергә дә юк, таза тормышлы авыл. Бар муллык — көндәлек эшнең нәтиҗәсе. Галилеләр эш биргәнне көтеп утырмый — аны үзләре таба. Һәр гаилә 45 сутыйга якын җир эшкәртә. Бирегә яшелчәләр сатып алу өчен генә түгел, аларны үстерү серләрен белү өчен дә ерак җирләрдән — Чиләбе, Оренбург, Свердловск һәм — уйлап кына карагыз әле! — Новосибирск өлкәләреннән, шулай ук Татарстаннан, Башкортостаннан, Белоруссиядән дә килүчеләр бар.

Дүрт ел элек Гали авылында гөрләп узган I Бөтенроссия татар авыллары Сабан туена Кытайдан килгән кунаклар да булган икән. Ә ике ел элек биредәге җирле ипподромда бөтенроссия атлар чабышы уздырылып, анда илебезнең унсигез төбәгеннән чабышкылар катнашкан.

Помидор джунглиләрендә

Йөз чакрымнан артык радиус ераклыгындагы авыл-шәһәрләрне яшелчә белән тәэмин итеп торган Гали авылын кыяр-помидор башкаласы дип атыйлар. Баштан, 60нчы елларда, яшелчәләрне пленка астында гына үстерә торган булганнар. Исәнлек тә, вакыт та күп таләп иткән бу кыен эш табышны да яхшы биргән: сезон эчендә машина алып, биш елда сыйфатлы өй төзергә акча юнәлтеп булган. Ә инде 90нчы елларда галилеләр теплицалар төзи башлыйлар һәм бу эшкә Минегани Сафиуллин беренчеләрдән алына. Соңгарак аңа бертуганы да кушыла, ә аларга карап калган авылдашлары да теплицалар төзи башлыйлар.

Бу эш ел буена бара: әле генә соңгы уңышны җыеп алсалар, инде үрентеләр утыртырга да вакыт җитә. Минегани аганың май аенда беренче помидорлары өлгерүгә, иң беренче яраткан оныкларын сыйлый ул. Ә Сафиуллиннарда алар җи­дәү, менә-менә сигезенчесе ту­арга тора. Бик тә бай кешеләр алар!

Тегүче дә, игенче дә

Гали авылында кызыклы һәм лаеклы кешеләр күп. Алар арасында язучы да, эшмәкәрләр дә, дин әһелләре дә бар. Биредә районда беренчеләрдән булып РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре исемен алган укытучы яши. 1956 елда Мельбрунда узган Олимпия уеннарында Куйбышев өлкәсе спортчыларыннан берен­че­ләр­дән булып катнашкан СССРның һәм халыкара грек-рим көрәше буенча спорт остасы Наил Гәрәев тә Гали авылыннан. Нәкь аның тырышлыгы белән авылда грек-рим көрәше популярланып китә, биредә балалар һәм яшүсмерләр өчен спорт мәктәбе ачыла.

Расих Латыйпов турында авылдашлары гаҗәеп кеше, диләр. Берничә ел элек ул авылларында хәләл ит продукциясе комбинаты ачкан. Хәзер беркем дә түбә ябар өчен читтән материал эзләп җәфаланмый — Расих түбә калаен биредә үзе җитештерә. Латыйповны Бөтенроссия татар конгрессы башкарма комитеты әгъзасы, Похвистнево районының “Туган тел” татар милли оешмасы җитәкчесе буларак та яхшы беләләр. Аның акчасына китапханәгә китаплар, авыл вокаль-инстру­менталь ансамбле өчен яңа музыкаль кораллар сатып алына. Ул яшь спортчылар һәм балалар өчен оештырылган бәй­рәмнәрнең, халык иҗаты фестивальләренең иганәчесе дә бит әле. Боларның барысын да Расих әфәнде бер риясыз, бөтен күңелен биреп башкара.

- Минем авылым — үзенә карата бер бәләкәй генә ил ул. 400 ел дәвамында ирешелгән казанышларны саклап кына калмыйча, без рухи, әхлакый, икътисади яктан да үстерергә тиешбез, - ди Латыйпов. - Бу ансат түгел, ләкин бик тә кирәк.

Ә аның туган авылында ясаган “Сельский уют” дип аталган мосафирханәсе турында биредә күбрәк сөйләп китәсе килә.

Табигать белән күзгә-күз карашып

- Паша, койрыгыңны тарат инде, — дип тавис кошыннан үтенеп сорый бәләкәй генә малай.

- Ә нигә Паша?

- Мин аны шулай атадым. Тавис кошы (павлин) — Павел, димәк, Паша.

Һәм кош үтенечне үтәгәндәй кояш нурларында балкып торган матур койрыгын таратып җибәрә.

Агротуризм үзәгенә би­рел­гән җирнең әлегә дүрттән өч өлеше генә үзләштерелгән булса да, биредә вакытны кызыклы үткәрер урыннар күп. Торак корпуслар янында борынгы татар халкының көнкүрешен чагылдырган йорт та төзелгән. Озын өстәл артына утырып, хуш исле үләннәр салып пешерелгән сөтле чәй эчәргә, татлы бал, шушындагы мичтә пешкән коймакны, катламаны авыз итәргә була. Йортта төрледән-төрле мал-туарга да урын бар.

Кешеләргә теннис һәм бильярд уйнарга да, атка атланып йөрергә дә мөмкинлекләр тудырылган. Арбалет яки уктан ату белән шөгыльләнергә дә була.

Күптән түгел турбазада ясалма күл дә булдырылган. Аны ясаганда, җирнең өске катын алгач, сәламәтлеккә файдалы зәңгәр балчык катламы чыккан. Димәк, тиздән әлеге үзәктә дәвалау ванналары да алырга мөмкин булачак.

Агротуризм белән шөгыль­ләнү теләге Расих Латыйповта 2012 елда барлыкка килә, ә бер ел узганнан соң мосафирханә үзенең ишекләрен ачып, беренче кунакларны кабул итә. Быел кышын биредә тауга күтәрелү өчен күтәргеч белән чаңгы шуу комплексы да ачылган.

- Бабам-әтием яшәгән авылны саклап калып, аның ту­рында күбрәк кеше белсен иде — бу минем иң зур теләгем, - ди Расих Латыйпов.

Изге чишмә чыккан җирдә

Ел саен соңгы кыңгырау тантанасыннан соң Гали авыл мәктәбенең чыгарылыш сыйныф укучылары иң биек тау итәгенең башына менеп, әллә кайдан күренеп торырлык итеп, авылның яшен ак ташлар белән “язалар”. Быелгы язу “Галигә — 403”, дип күрсәтә.

Озак вакыт Гали авылын икеләтә яшәртеп санаганнар. Ләкин туган якны өйрәнүче энтузиастлар Оренбург шәһәре архивыннан авылның инде дүрт гасыр яшәвен исбатлаган язулар табалар.

Авыл халкы һәрвакыт үзенең диненә, милли мәдәниятенә һәм гореф-гадәтләренә туг­ры булып яши һәм барсы да үзенең гаилә тамырларына ихтирам белән карый. Мәсәлән, “Гали” музее җитәкчесе Сания Әмирова үзенең авыл тарихында зур эз калдырган Морат Ишматовның унберенче буыны икәнен белә. Морат бабай император гаиләсе рөхсәте белән Гали авылына килеп мәчет төзи. Шулай ук дин әһелләре әзерләүче мәдрәсә дә ачып җибәргәч, бирегә укырга яшьләр бөтен Россиядән килә башлый. Советлар вакытында әлеге мәдрәсә ябылып торса да, 1992 елда яңадан ачыла һәм кабат Гали авылына дини белем алырга Идел буеннан гына түгел, Мәскәүдән, Литвадан, Кырымнан, Казахстаннан, Тө­рек­мәнстаннан һәм башка күп урыннардан шәкертләр ки­лә.

Морат бабайны Гали авылында изге кеше дип саныйлар. Ул авыл читендә бәреп чыккан чишмәне чистартып, аңа агачтан бура да ясап куйган һәм аның тирәли агачлар утырткан, биредә догалар укып, чишмә суы белән кешеләрне дәвалаган. 1937 елда чишмәне бетерергә теләп, аны туфрак белән күмеп куялар һәм янәшәсендә башкасын ачалар. Тик яңа чишмә тиз корый, ә Морат бабайның чишмәсе яңадан бәреп чыга. Аның шифалы суларын галилеләр генә түгел, ерак җирләрдән махсус килеп башкалар да алып китә.

Гали авылында бүген ике меңнән артык кеше яши. Яшь­ләр дә күп булып, өч катлы мәктәпнең сыйныфлары да, балалар бакчасы да буш тормый. Димәк, күпләргә изге урын булган Гали авылының киләчәге бар дигән сүз.

Татьяна ХАРИТОНОВА.

(«Социальная газета»

газетасыннан).

«Бердәмлек» .

Просмотров: 2698