Удобные трудности перевода: какими будут последствия турецко-российского примирения / Рәҗәп Эрдоган Путиннан гафу үтенде?!

Ссора Турции и России, как известно, началась со сбитого СУ-24. Российский президент назвал это «ножом в спину». Вскоре были запрещены туристические чартеры и введено эмбарго на поставку турецких овощей и фруктов. Кампания в прессе привела к тому, что большинство россиян до сих пор уверены, что поездки в Турцию вообще «запрещены», хотя это не так. Турция визы не вводила, а регулярные авиарейсы из Москвы и ряда других российских городов совершаются с прежней интенсивностью.

Но в конце 2015 года, когда исполнительский раж российских чиновников был на пике, в какой-то момент действительно складывалось впечатление, что еще чуть-чуть и отношения будут заморожены окончательно. Из России высылали турецких студентов, были прерваны некоторые культурные программы. Однако 21 декабря в ситуацию вмешался президент Татарстана Рустам Минниханов. Он недвусмысленно заявил, что Татарстан сотрудничество с Турцией сворачивать не собирается. Причем облек этот отказ следовать общей линии вполне по-восточному, тонко воспользовавшись цитатой из послания самого Владимира Путина, где тот назвал турецкий народ дружественным для России. Минниханов добавил, что для татар он не просто дружественный, но еще и братский.

После этого обострение как-то незаметно сошло на нет, а ссора перешла в латентную фазу. Конечно, как водится, кто-то из простых людей все равно пострадал из-за классического административного рвения российских чиновников. Появлялись сообщения из регионов, что то тут, то там того или иного турецкого предпринимателя лишили визы и ему пришлось уехать из страны. Но российская и турецкая сторона постарались замять эти случаи. Все более-менее здравомыслящие политики понимали: Рустам Минниханов прав, взаимные интересы двух стран столь велики, что приносить их в жертву эмоциям не стоит.

Всем было понятно, что изначальные эмоциональные угрозы Эрдогана вообще прекратить сотрудничество с Россией, в том числе и прекратить закупки газа, мягко говоря абсурдны. Что они могут быть реализованы только в случае полномасштабной войны, на которую никто (несмотря на предложения некоторых российских политиков и политологов нанести по Турции ядерный удар) идти не собирается. Ситуация как принято говорить «подвисла».

Однако неоднократные осторожные намеки Турции, что отношения имело бы смысл разморозить, несколько раз натыкались на отповедь из Кремля, смысл которой заключался в том, что восстановление дoвepитeльных oтнoшeний вoзмoжнo лишь пocлe тoгo, кaк влacти Турции пpинecут oфициaльныe извинeния зa cбитый самолет. Но как на это мог пойти Эрдоган, с его имиджем политического мачо? К счастью существуют филологи и переводчики.

Найти нужные слова

В заявлении, которое сделал 27 июня пресс-секретарь турецкого президента Ибрагим Калын было использовано выражение «kusura bakmasınlar». Как тут же отметили многие обозреватели, хотя его иначе как «извините» на русский перевести нельзя, разница между ним и настоящим извинением велика. Она гораздо сильнее, чем, например, между английским «I’m sorry» и «I apologize». «Kusura bakmasınlar» значит, скорее, «не сердитесь». 

Нет сомнения, что прекрасно владеющий турецким языком коллега Ибрагима Калына Дмитрий Песков заметил этот нюанс и доложил о нем своему шефу.

Однако извинения были приняты, так как вскоре Дмитрий Песков сообщил: «Глава турецкого государства в послании выразил свое сочувствие и глубокие соболезнования семье погибшего российского пилота и сказал: «Извините». Двух мнений быть не может — извинения приняты.

Стоит признать, что формулировка была найдена блестящая. Массовый телезритель в России узнал, что Эрдоган прогнулся и извинился, а в Турции — что их президент попросил российского слишком не дуться. Так, находящийся в непростых отношениях с властями, но более чем далекий от оппозиционности телеканал CNN Türk (не путать с американским CNN) сообщил, что Владимир Путин уже давно хотел помириться, а Реджеп Эрдоган принес соболезнования семье погибшего пилота. Слово «извините» прозвучало по-русски. Ведущий новостей, правда, с трудом произнес как «изиндите».

Есть и еще одна деталь. Можно напомнить, что полную ответственность за сбитый российский самолет на съезде правящей Партии справедливости и развития взял на себя бывший премьер-министр Ахмет Давутоглу. В конце мая он ушел в отставку. То есть формально ни новый премьер и лидер партии Бинали Йылдырым, ни сам Реджеп Таийп Эрдоган ответственности за произошедшее не несут. Впрочем, избавиться от сильного образа «ножа в спине» вряд ли быстро удастся. Поэтому все контакты теперь наверняка будут некоторое время происходить на уровне правительства. В обозримом будущем особо не следует ожидать дружеских личных встреч Путина и Эрдогана. Впрочем, по сведениям все того же CNN Türk, на среду 29 июня намечен телефонный разговор между ними. Но все это не главное. Главное, что примирение состоялось. Что оно даст двум странам?

Газ — наше все

Судя по всему, отправной точкой для того, чтобы начать искать устраивающие обе стороны словесные формулировки для примирения стало заявление Владимира Путина, по поводу возможности транзита дополнительных объемов российского газа в Турцию, которое он сделал в ходе недавней встречи с израильским премьером Биньямином Нетаньяху. «Что касается экспортных маршрутов по дну Черного моря, есть известные трудности политического характера с Турцией. Но мы окончательно не отказывались ни от одного из проектов — ни от «Южного потока», ни от «Турецкого потока», — сказал он.

Турция действительно является по ее утверждениям первым, а по версии России — вторым после Германии потребителем российского газа. И хотя сиюминутной необходимости в увеличении потребляемых объемов у нее нет, она давно высказывает желание превратиться в ближневосточный «газовый хаб», замкнув на своей территории газовые потоки из Туркменистана, Азербайджана, Ирана, Израиля и России. Насколько это в долгосрочном плане стратегически выгодно для России — большой вопрос. Но придать на несколько лет новую динамику священной корове российской власти — ОАО «Газпром» — реализация подобных планов безусловно может. Тем более что в строительство инфраструктуры для «Южного потока», в частности в заявленную как самую большую в мире компрессорную станцию «Русская» под Анапой деньги уже вложены немалые.

Туризм

Быстрого восстановления туристического потока в Турцию ожидать не приходится. Еще осенью 2015 года, за несколько дней до того, как был сбит российский беспилотник, а напряженность между Россией и Турцией на сирийском направлении просматривалась только в качестве намека, турецкое министерство туризма объявило о том, что упущенная выгода от снижения турпотока из России составила $5 млрд. 

Цифра эта выглядит несколько преувеличенной, но то, что отели на побережье уже прошлой осенью действительно стояли полупустые, факт. И никакой политики в этом нет. Лишь снижение платежеспособного спроса россиян из-за резко подешевевшего рубля.

В этом же сезоне Анталья оказалась еще более пустынной. Россиян практически не стало (кроме самых упрямых, отправившихся туда через Минск и Киев), а число немцев из-за боязни терактов сократилось вдвое.

Но даже если Ростуризм пересмотрит свои рекомендации и разрешит операторам вновь продавать пакетные туры, начнется это лишь со следующего сезона. И в гораздо меньших масштабах. Тем более, стоит учитывать, что запрет продавать туры в Турцию и Египет, очевидно преследовал и иную цель — заполнить этими отдыхающими Крым. Эта цель никуда не делась. Регулировать же объем турпотока можно если не путем запретов, а ограничивая число чартерных перевозок. Придумав, например, некие дополнительные требования и сборы для авиакомпаний. Туры будут дороже и россияне станут ездить в Турцию менее охотно.

Торговля

Товарооборот России и Турции до момента кризиса в отношениях в последнее время составлял от $30 до $40 млрд в год. Россия в первую очередь продавала и продает энергоносители, сырье и военную продукцию, Турция — текстиль, сельхозпродукцию, оборудование. Основная статья ее экспорта это услуги.

Когда в конце сентября 2015 года Реджеп Эрдоган приезжал в Москву на церемонию открытия соборной мечети, он говорил о том, что этот оборот может вырасти до $100 млрд к 2023 году. На фоне продолжающихся европейских санкций и встречного российского эмбарго, планы эти выглядели вполне реалистично.

Однако, теперь, после спада, рост вряд ли будет столь стремительным. Во всяком случае в том, что касается продовольственного импорта, ряд экспертов высказывает точку зрения, что раньше осени турецкие помидоры и кабачки на прилавки вряд ли вернутся.

Но вот на что действительно должно сказаться российско-турецкое применение, так это на всю региональную политику.

Новая конфигурация

Комментируя факт отправки письма Эрдоганом Путину, Ибрагим Калын прямо заявил, что оно призвано восстановить «традиционные дружеские отношения» между Турцией и Россией с целью разрешения региональных кризисов и совместной борьбы против терроризма». То есть ключевым посылом для примирения, очевидно, стали не газ, туризм и помидоры, а то, с чего конфликт и начался — Сирия. Или если смотреть шире — вся ближневосточная политика.

Обращает на себя внимание тот факт, что в тот же день, что стало известно о письме Эрдогана, было также объявлено и о примирении Турции и Израиля. Случайности тут нет никакой.  Ведь заявление Владимира Путина, сделанное седьмого июня, кроме пассажа про «Турецкий поток» содержало также и слова поддержки перспективы сближения этих двух стран. Точки напряженности и там и там чем-то похожи. Если для Израиля это палестинский вопрос, то для Турции — курды. В новой ситуации прорисовывается противовес: Турция сдерживает палестинцев, одновременно посылая им гуманитарную помощь и дополнительно усиливая влияние на них. А Россия в противовес сдерживает курдов, но также их поддерживая.

Судьба Башар аль Асада, при этом, похоже, уже мало кого заботит. Его уход — теперь лишь вопрос времени и техники. Сейчас все стороны заинтересованы лишь в том, чтобы этот уход выглядел как можно более пристойно.

Таким образом, интенсивные, но не особо рекламировавшиеся контакты последнего года между Россией и Израилем вылились в возникновение новой конфигурации регионального равновесия. Любопытно, конечно, какие рычаги влияния на Россию тут нашел Израиль. Думается рано или поздно мы об этом узнаем. Пока же ситуацию можно описать как win-win-win.  Выигрывают все три страны. Израиль избегает новой палестинской войны. Турция с одной стороны получает столь желанный ей новый вектор влияния в регионе и может больше сосредоточиться на внутренних проблемах. А Россия — сохраняет свое влияние и военное присутствие в Леванте, но с опорой на новый центр силы в лице курдов.
Равновесие это, безусловно, все равно хрупкое, как это всегда бывает на Ближнем востоке, где факторов могущих его разрушить предостаточно, а черные лебеди летают стаями. Но все равно худой мир лучше доброй войны.

forbes.ru

* * *

Узган елның 24нче ноябрендә Төркия чигендә чик бозган өчен Русиянең Су-24 очкычы бәреп төшерелгән иде. Бу хәлдән соң, ике ил арасындагы мөнәсәбәтләр шактый киеренке төс алды. Путин Төркиядән гафу үтенүне, булган хәлгә аңлатма бирүне, очкыч өчен һәм үлгән очучының гаиләсенә компенсация түләүне таләп иткән иде.

Дүшәмбе көнне Төркия белән Русия арасында җиде айдан артык барган киеренкелеккә нокта куела язды. Төштән соң интернетта Төркия Президенты Рәҗәп Эрдоганның Путиннан гафу үтенүе турындагы яңалык пәйда булды. Русия Президентының матбугат вәкиле Дмитрий Песков ышанычлы матбугат чараларына: «Эрдоган үз юлламасында һәлак булган Русия пилоты гаиләсенең кайгысын уртаклашуын әйтә. Ул, гафу итегез, диде», – дип белдерде. Барысы да яхшы тәмамлануга сөенәсе урында, бу яңалык чыкканнан соң, «диван аналитиклары» форумнарда Эрдоганны мыскылларга кереште һәм «барыбер үз дигәнебезгә ирештек» дип шапырынды. Кайбер сәясәт белгечләре исә гафу үтенүне уңай гамәл буларак кабул итсә дә, киреләнгән бала кебек, «без әле уйлап карарбыз» дигәнрәк шәрехләмәләр бирде. Алдан кычкырган күкенең башы авырта ди – берничә сәгатьтән соң Эрдоганның юлламасында гафу үтенү турында сүз булмавы ачыкланды.

ТАЯКНЫҢ АВЫР БАШЫ – ХАЛЫККА

Бәреп төшерелгән очкыч ике дустанә илне дошман ясады. Берсен-берсе уздырып, «туристларны Төркиягә ялга җибәрмәскә, Төркиядән сатып алынган азык-төлекне, чүпрәк-чапракны тыярга, Төркиядә белем алган студентларны кире кайтарырга» дигән фәрманнар ява башлады. Мәскәүдә Төркия вәкиллеге каршында урам җыеннары оештырдылар, бу илнең байрагын яндырдылар, тәрәзәләргә ташлар да ыргытылды, зәңгәр экраннардан да халыкка Төркиянең нинди начар булуы турында атналар буе сөйләделәр. Төркия үзе, җавап рәвешендә, Русиягә санкцияләр кертмәде, һәм бу тыюлар бер яклы гына булды. Тыюлар бер яклы булса да, аның нәтиҗәләрен бездә дә татыдылар. Бу хәлләр аркасында, таякның авыр башы беренче чиратта халык җилкәсенә төште. Яшелчә һәм җиләк-җимешләргә бәя артты, икътисади кризис аркасында болай да очын-очка ялгап көн күрүчеләр, кыйммәт булуга сылтап, алардан өлешчә баш тартты. Арзанлы һәм шул ук вакытта сыйфатлы ял итү урыны саналган Төркия, Наташа белән Сашалар килмәү аркасында, миллионлаган керемен югалтты. Төркиянең Мәдәният һәм туризм министрлыгы биргән мәгълүматларга караганда, апрель аенда гына да, узган ел белән чагыштырганда, туристлар саны 28,1 процентка кимрәк булган. Соңгы тапкыр мондый «азтуристлылык» белән Төркия 1999нчы елда «авырган» булган.

Русия Төркиядән гафу үтенүне, булган хәлгә аңлатма бирүне, очкыч өчен һәм үлгән очучының гаиләсенә компенсация түләүне таләп иткән иде, тик ничек кенә көтсәк тә, гафу үтенү сүзләре яңгырамады. Әнкара, «Русия очкычы Төркия чиген узды һәм төрекләрне бомбага тотты» дип, гафу үтенүдән баш тартты. Мәскәү исә килеп чыккан вакыйгада шулай ук үзен гаепле хис итмәде – барлык гаепләүләрне кире какты.

Бу низагта Путинның дуслык кулын беренче булып сузмаячагы билгеле иде анысы. Владимир Путинның матбугат сәркатибе Дмитрий Песков та бит, ике яклы мөнәсәбәтләрне яхшырту өчен, «беренче адым»ны Төркия ясарга тиеш булу турында белдергән иде. Моңа җавап рәвешендә, 31нче май көнне журналистлар алдында ясаган чыгышы вакытында Эрдоган «пилот хатасы»ннан ике ил арасындагы элемтәләрнең өзелүен искәртеп узды һәм Русия белән мөнәсәбәтләрне җайлау теләге барлыгын, әмма Мәскәүнең «беренче адым»ны Әнкара ясарга тиеш дигән сүзне аңламавын әйтте.

НИ ӨЧЕН ГАФУ ҮТЕНӘ

27нче июньдә Русиянең бөтен массакүләм мәгълүмат чаралары сенсацион яңалык җиткерергә ашыкты. Эрдоган Русия алдында бәреп төшерелгән самолет өчен гафу үтенгән икән. Матбугат чаралары, берсен-берсе уздырып, бу яңалыкка булдыра алганча матур башисемнәр дә уйлап тапты. «Эрдоган тезләнде», «Төркия, түбәнсенеп, кичерүне сорый», «Эрдоган тәүбәсе» дип башланып киткән язмалар астына берсеннән-берсе агрессив шәрехләмәләр дә язылды, «элегрәк гафу сорасын иде!» дип тәкәбберләнүчеләр дә, Эрдоганны «черегән яшелчәләрен сатасы килгәнгә күрә генә» дуслашырга җыенучы сыйфатында калдыручылар да шактый булды. Шунысы кызык, үз фикерен язган халыкның, күп дигәндә, 10 проценты гына, бу вакыйгага сөенүен белдереп, ике илнең дуслашуын хуплый. Калганнар йә Путинны бирешмәс батыр буларак күккә чөя, йә Төркия Президентын җир белән тигезли. Хәтта Путинның «аркага пычак белән кадаган кебек булды» дигән сүзләрен искә алып, төрекләр пычак кадаса, гафу сораганга гына кичерер идегезме, дип чагыштыру китерүчеләр дә бар иде.

Драматург, шагыйрь Ркаил Зәйдулла халыкның мондый реакциясен Русия ММЧларының халыкка ясаган тискәре йогынтысы белән бәйли.

– Кер юган пычрак суны күргәнегез бармы? Русия телевидениесеннән дә халык өстенә әнә шундый агрессия сибәләр. Шушы агрессивлыкны «йотып» яшәгәч, халык үзе дә сизмәстән зомбилашты. Төркия Президентының гафу үтенүен начар кабул итүләре тик шуның белән генә аңлатыла. Соң булса да, уң булсын дигән сүз бар бит. Мәңгелеккә дип ташлашмаган бит инде алар, ике ил арасындагы низаг барыбер җайга салынырга тиеш. Алар бер-берсенә үпкәләшеп басып торган ниндидер ике сабый бала түгел. Берәү барыбер беренче булып кул сузарга тиеш – балалар арасында да шулай. Эрдоган, беренче адымны ясап, әйбәт эшләгән, дип саныйм. Гафу үтенгән, димәк, үз гаебен таныган. Нәрсә генә дисәк тә, очкычның бәреп төшерелүен һәм кешенең һәлак булуын хуплап булмый анысы. Гафу үтенгән икән, димәк, Эрдоган кыю һәм ир кеше, – дип сөйли ул.

Илнең сәясәт белгечләре дә әлеге уңайдан үз фикерләрен белдереп калырга ашыкты. «Ни өчен гафу үтенергә булган?» дигән сорауга җавап биргәндә, аларның күбесе икътисади һәм сәяси аспектларны алга чыгара.

– Төркия курортлары Русия туристларының җитмәвен тоя, быел гына да ике миллионлап туристын югалтты алар, чөнки Төркия бай европалылар ял итә торган урын түгел. Монда, гадәттә, безнекеләр килә иде, – дип фаразлый сәясәт белгече Георгий Бовт. – Тагын бер сәбәп – Сүриядә вәзгыятьнең Эрдоган планлаштырганча бармавы. Ул Башар Асадны да бәреп төшерә алмый, шул ук вакытта Эрдоганны хуплаучы Сүрия оппозициясе дә сугыш кырында әллә ни батырлык күрсәтми. Бәлки Русия белән мөнәсәбәтләрне яхшырту Сүрия проблемаларын да хәл итү өчен эшләнәдер. Эрдоган Русиянең көрдләргә турыдан-туры хәрби ярдәм күрсәтүеннән курка…

Халыкның «Крымнаш» җиңүеннән соң булган экстазы ничек озак бармаса, Төркия Президентының «түбәнсенеп гафу соравыннан» алган ләззәт тә берничә сәгать кенә дәвам итте.

Тиздән интернетта «Эрдоган сүзләрен дөрес тәрҗемә итмәгән булулары мөмкин» дигән хәбәр чыкты.

ИЛ БАШЛЫКЛАРЫ БАЛАЛАР УЕНЫ УЙНАМЫЙМЫ?

Төркия Президенты Мәскәүгә юлламасын төрек телендә язган. Аны кем тәрҗемә иткән – Президент аппаратындагылармы, Песков үземе, әллә башка берәрсеме – анысын белмим, тик тәрҗемә дөрес ясалмаган, Эрдоган чынлыкта гафу үтенмәгән дигән хәбәрләр чыкты.

Бу хакта «Безнең гәҗит» журналисты белән әңгәмәсе вакытында Татарстан Фәннәр академиясендәге тарих институтының өлкән фәнни хезмәткәре Рафаэль Мөхәммәтдинов та белдерде.

– Интернетта Эрдоган гафу үтенгән дигән яңалыкларны укып сөенгән идем. Дөрес, гаепне таныганнан гына дуслык элеккеге халәтенә кайтыр дип уйламыйм, үпкәләүләр калган булыр, билгеле. Эрдоганны бу адымны ясарга икътисад мәҗбүр иткәндер дип уйлаган идем. Тик менә Путинга җибәрелгән юлламаның рус телендә түгел, төрек телендә язылганын укыгач, Эрдоганның Путиннан да, Мәскәүдән дә түгел, һәлак булган очучы гаиләсеннән гафу соравын аңлап була. Әле гафу сорау да түгел ул. Мин бу юлламаны табып алып, үзем тәрҗемә ясадым. Сүзен-сүзгә тәрҗемә итсәк, «гаеп итмәсеннәр» дип язган булган ул. Шушы сүзләрне Песков гафу үтенгән дип аңлаткан. Менә кунаклар китеп барганда, ишекне ачып, «сезне бик яхшы кунак итә алмадык, гаепләмәгез инде» диләр бит. Бу – бер яктан җиңелчә гафу үтенү дә, икенче яктан – юк та. Урыслар, шушы ситуацияне үз ягына борып, Төркия безнең алда гафу сорады дияргә тели, шул гына.

Чынлап та, очучы гаиләсенең кайгысын уртаклашу Эрдоган тарафыннан чын күңелдән эшләнмәде кебек. Бик акыллы итеп язган ул юлламасын – бер караганда, бездән гафу сорамады, ә икенче яктан, үлгән очучы гаиләсенең кайгысын да уртаклашты. Төркиядә, аның бу гамәлен тәнкыйтьләп, «син түбәнсендең!» дип бармак төртүче булса, Эрдоган хәлне болай аңлатып бирә ала: «Мин гафу үтенмәдем, мин кайгы уртаклаштым». Ә безнекеләр исә, киресенчә. Кыскасы, янәдән бер үк күренеш: әйтерсең ике малай сугышты да егылыштылар. Икесе дә: «Мин җиңдем!» – дип кычкырган очракка охшап калды.

Чит ил басмалары һәм шул исәптән Украина Президенты Порошенконың бу вакыйгалар уңаеннан үз фикере бар. Алар, беравыздан: «Эрдоган гафу үтенмәде», – дип кабатлый.

Русия хакимияте әле декабрь аенда ук Төркияне «ярлыкау»ның өч шартын игълан иткән иде: гафу үтенү, гаеплеләрне җәзага тарту, очкыч өчен һәм һәлак булган очучының гаиләсенә компенсация түләү. Үзен беренче адымны ясадым дип санаган Төркия икенче көнне үк Мәскәүгә Сүриядә бәреп төшерелгән СУ-24 очкычының чыгымнарын капларга да вәгъдә итте. Тик соңрак бу сүзләрнең дә күккә очырган сабын куыгы кебек буш булуы ачыкланды. Төркия премьер-министры Бинали Йылдырым Путинга җибәрелгән юлламада «бәреп төшерелгән очкыч өчен гафу үтендек, акча түләү турында бернинди сүз дә булмады» дип белдерде.

СҮЗ АХЫРЫНДА

Ике ил арасындагы элемтәләрне кабат торгызып булырмы – билгесез. Төркиянең Русия белән араны өзәсе килмәве аңлашылса да, Эрдоган җиңел генә юл куярга теләми кебек. Чөнки низагның, сәяси генә түгел, икътисадый зыяны да сизелерлек булды инде. Һәрхәлдә, бу низагтан беркем дә отмый. Бигрәк тә гади халык. Ике ил башының бер-берсенә үпкәләп, баштан ук аңлашмыйча, әнә шундый низаг чыгаруы шактый аяныч һәм зыянлы нәтиҗәләргә сәбәпче булды. Тәкәбберлек, мин-минлек беркайчан да яхшыга илтми. Акыллы юл куяр, җүләр җиңдем, дип санар, ди безнең халык. Гафу үтенүдән оялмауны пәйгамбәребез Мөхәммәт (с.г.в.)дә мактаган. Үпкә тоту, гафу сораудан оялу, тәкәбберлек ислам динендә гөнаһ санала. Минем уйлавымча, Эрдоган менә шул хакыйкатьләрне дә аңлап, нәкъ менә изге Рамазан аенда бик яхшы адым ясагандыр. Хәзер бездән дә аңлау, дуслык элемтәләрен кайтаруга омтылыш кирәк. Элеккечә, Төркия белән дус-тату була алырбыз, дип өметләнәм. Һәрхәлдә бу бик мөмкин эш. Бирсен Ходай. Амин!

Айгөл ЗАКИРОВА.

«Безнең гәҗит».

Просмотров: 1235